Η σχέση μου με τον μέσο συνετό άνθρωπο, αυτόν που έχει την «κοινή» λογική δηλαδή, ξεκινά επίσημα την εποχή του πανεπιστημίου. Είναι αυτός που πρωταγωνιστεί στη νομική επιστήμη και αποτελεί την ραχοκοκαλιά της δομής του δικαίου. Αν εντοπίσουμε και κατανοήσουμε την συμπεριφορά του μέσου συνετού ανθρώπου, θα μπορέσουμε να προσδιορίσουμε τις αποκλίνουσες συμπεριφορές, τις εξαιρέσεις και τις ανατροπές στον κοινωνικό βίο που θέλει να ρυθμίσει το δίκαιο και να ερμηνεύσουν οι λοιπές ανθρωπιστικές επιστήμες.
Αν το σκεφτεί διασταλτικά κανείς, αυτός, ο μέσος συνετός άνθρωπος, είναι αυτός που ρυθμίζει τις συναλλαγές μας και την υπαιτιότητα μας στην καθημερινή μας δράση. Τον συναντάμε επώνυμα στα άρθρα 330 και 288 του Αστικού Κώδικα που μιλούν περί αμέλειας στις συναλλαγές, καλής πίστης και συναλλακτικών ηθών και στο άρθρο 28 του Ποινικού που ξεκαθαρίζει ότι «από αμέλεια πράττει όποιος από έλλειψη της προσοχής την οποία όφειλε κατά τις περιστάσεις και μπορούσε να καταβάλει είτε δεν πρόβλεψε το αξιόποινο αποτέλεσμα που προκάλεσε η πράξη του, είτε το πρόβλεψε ως δυνατό, πίστεψε όμως ότι δεν θα επερχόταν». Ποιο είναι όμως το μέτρο επιμέλειας, και ποιος διαμορφώνει τα συναλλακτικά ήθη κατά την ερμηνεία του νόμου; Μα φυσικά, ο μέσος συνετός άνθρωπος…
Αυτόν επικαλέστηκε για παράδειγμα και η πρώην περιφερειάρχης Αττικής Ρένα Δούρου στην απολογία της στις 14 Ιανουαρίου 2022 για τη θεομηνία στη Μάνδρα που κόστισε τη ζωή 25 ανθρώπων…
“Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει “ο μέσος συνετός άνθρωπος;”
αναρωτήθηκε…
Με τη λογική πρώτος ασχολήθηκε ο Αριστοτέλης και κατέληξε να την θεωρεί το βασικότερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Όλα όσα έχουμε μέσα στο μυαλό μας, ως ιδέες και σκέψεις, μπορεί να προκύπτουν από όσα έχουμε δει κι ακούσει, αλλά αυτό που κάνει τη διαφορά είναι ότι είμαστε προικισμένοι από τη γέννησή μας με μυαλό που σκέφτεται λογικά.
Έχουμε την ικανότητα, δηλαδή, λέει ο Αριστοτέλης, να ταχτοποιούμε τις εμπειρίες μας και όσα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας με λογικό τρόπο σε κατηγορίες και είδη. Κατ’ αυτό τον τρόπο, γεννιούνται μέσα στο μυαλό του ανθρώπου οι έννοιες των πραγμάτων. Στην πορεία των αιώνων η λογική αποτέλεσε καθοριστικό εργαλείο της φιλοσοφίας για να φτάσουμε σήμερα να την ερμηνεύουμε ως το φαινόμενο όπου κάθε κοινωνία (ως μάζα) έχει σαν κατεστημένο στον τρόπο σκέψης της τα ήθη, τα έθιμα και
τους νόμους που η πλειοψηφία ακολουθεί, καθ’ όσον οι κανόνες αυτοί απορρέουν από μια γενική κουλτούρα που οδηγεί σε εκμάθηση και συνήθειες ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής.
Και ενώ η αριστοτελική λογική πάντα μου άρεσε, αυτός «ο μέσος συνετός άνθρωπος» μου προκαλούσε μια δυσφορία. Αφενός, είχε το βασικό μειονέκτημα του «μέσου», του «μέσου όρου», της «μάζας» έννοιες στις οποίες αντιδρούσα, από φόβο, μην τυχόν και περάσω τη ζωή μου στα «στενά» πλαίσια αυτού του «μέσου όρου». Αφετέρου, ήταν η εποχή που με ενοχλούσαν οι στατιστικές και με έλκυαν οι εξαιρέσεις από τον κανόνα. Όσο για την περίοδο στη Νομική Σχολή, από τη μια με γοήτευε η ιδέα ότι το δίκαιο είναι αμιγώς ανθρωποκεντρικό και διαμορφώνεται σαν συνιστώσα πολλών άλλων επιστημών – και της στατιστικής μεταξύ αυτών – από την άλλη όμως δεν είχα καμιά εμπιστοσύνη στον «μέσο συνετό άνθρωπο». Μου φαινόταν βαρετός, μέτριος σε όλα του. Προτιμούσα την παραδοχή του συλλογικού ασυνείδητου, μου έδινε περισσότερο «χώρο»…
Μου πήρε πολύ καιρό μέχρι να καταφέρω να αποδώσω στο μέσο συνετό άνθρωπο και στην κοινή του λογική την θέση που τους αξίζει… Στην διαδρομή της ενηλικίωσης, διαπίστωσα πως τελικά ο μέσος συνετός άνθρωπος είναι ιδιαιτέρως δυσεύρετος. Στην πορεία, η μάζα και η μαζική κουλτούρα αποενοχοποιήθηκαν στο μυαλό μου υπό το πρίσμα του “Zeitgeist” του γερμανικού ρομαντισμού (ετυμ.: zeit: χρόνος, geist: πνεύμα) που αποδίδεται ως το γενικό πολιτιστικό, πνευματικό, ηθικό και πολιτικό κλίμα μέσα σε ένα έθνος ή ακόμη και σε συγκεκριμένες ομάδες, παράλληλα με τη γενική ατμόσφαιρα, τα ήθη, και την κοινωνικοπολιτιστική κατεύθυνση ή διάθεση μιας εποχής.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να παραδεχτώ ότι ένας προβληματισμός σχετικά με τη «μάζα» παραμένει, καθώς αν πρέπει να δεχτούμε ότι η λογική της μάζας συμπίπτει καθολικά με την «κοινή λογική», τότε τα πράγματα περιπλέκονται… Οι εποχές που ζούμε παίζουν με τις στατιστικές και οδηγούν σε σχήματα οξύμωρα που τείνουν να αποσυνδέουν σοβαρές πλειοψηφίες από την ιδεατή έννοια της κοινής λογικής και του μέσου συνετού ανθρώπου. Να οδηγούν σε προβληματισμούς κατά πόσο η λογική όπως την προσέγγισε ο Αριστοτέλης είναι εκ προοιμίου χαρακτηριστικό του ανθρώπου και συχνά πυκνά να διατυπώνεται το ερώτημα για το αν υπάρχει τελικά γύρω μας αυτή η πολυπόθητη πλέον κοινή λογική ή αυτό που αποκαλούμε «αυτονόητο»…
Στην αγγλική γλώσσα ο όρος αναφέρεται ως «κοινή αίσθηση» (common sense) και όχι ως «κοινή λογική». Όμοια στην γερμανική (gemeinsinn), στη γαλλική (sens commun), στην ιταλική (senso comune).
Τον αγγλικό όρο με ερωτηματική διατύπωση επιλέξαμε για το νέο αυτό εβδομαδιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό που φιλοδοξεί να φωτίσει τις πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης, συμπεριφοράς, καθημερινότητας και επικαιρότητας που φλερτάρουν μεταξύ κοινής λογικής και παραλογισμού σε εποχές που ο κατεστημένος μέσος τρόπος σκέψης και αίσθησης κάθε κοινωνίας αποκλίνει από το ιδεώδες “Common Sense”.
Παράλληλα, το “Common Sense?” υιοθετεί τη φιλοσοφία της αργής δημοσιογραφίας “slow journalism” που αποτελεί μια αντιπρόταση στην δημοσιογραφία του κυρίαρχου τύπου που κατακλύζεται από μαζική αναπαραγωγή ειδήσεων στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (churnalism) και που οδηγεί νομοτελειακά στην ομοιομορφία των ειδήσεων μέσα από τον αγώνα του Τύπου αφενός να προλαβαίνει τα γεγονότα και αφετέρου να σχηματίζει μια διαρκή ροή ειδήσεων σε ημερήσια βάση, καλύπτοντας έτσι τις ανάγκες των αναγνωστών του σε ενημέρωση εντός κλίματος διαρκούς ψηφιακής κατανάλωσης ειδήσεων.
Το “Common Sense?” ωστόσο, ονειρεύεται να «αναπνέει» σε πιο αργούς ρυθμούς που μειώνουν τον θόρυβο της ανελέητης ταχύτητας της επικαιρότητας η οποία δεν αφήνει περιθώρια για μια πιο ουσιαστική οπτική απέναντι στις ειδήσεις, τα πρόσωπα και τα γεγονότα και ταυτόχρονα καταπνίγει ό,τι δεν αποτελεί «πρώτη είδηση» στα ταμπλόιντ και στα πρωτοσέλιδα του Τύπου.
Εύη Μποτσαροπούλου