Σαν συνέχεια της συνέντευξης της Αmelie Chelly, μιας από τις πιο έγκυρες ιρανολόγους της Ευρώπης, αναφορικά με το Ιράν και την συνεχιζόμενη ένταση σε αυτή την χώρα της Μέσης Ανατολής μου ήρθε στο νου μου το βιβλίο του Βασίλη Ραφαηλίδη με τίτλο «Λαοί της Μέσης Ανατολής» (εκδόσεις του Εικοστού Αιώνα).
Πάντοτε μου άρεσε ο τρόπος γραφής του Βασίλη Ραφαηλίδη. Είναι ιδιαίτερος και πολύ χαρακτηριστικός. Μου θυμίζει κάποιες στιγμές έντονα τον Τσιφόρο. Θα αποκαλούσα το στυλ του καλλιτεχνικό. Με άπειρο χιούμορ, ελευθερία έκφρασης, ιστορικές αναφορές και διαρκή καυστικά σχόλια… αν μη τι άλλο τον βρίσκω απολαυστικό.
Από το προαναφερόμενο βιβλίο διάλεξα δυο κεφάλαια σχετικά με το Ιράν όπου μεταξύ άλλων ο συγγραφέας κάνει συνδέσεις και ανακαλύπτει ομοιότητες με την ελληνική ιστορία. Αν μην ξεχνάμε ότι Ιρανοί, δηλαδή οι Πέρσες, δηλαδή οι Μήδοι, ήταν γείτονες με τους αρχαίους ημών προγόνους και οι ομοιότητες των δυο λαών μας είναι περισσότερες από όσες θα φανταζόμασταν.
Μια απολαυστική αναφορά στο Ιράν του 20ου αιώνα, τον ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων, του σάχη, του πετρελαίου και του «υπεργοητευτικού Πέρση επαναστάτη» (κατά τον Ραφαηλίδη ) Χομεϊνί.
Τα κεφάλαια παρατίθενται αυτούσια χωρίς καμία αλλαγή. Ο Βασίλης Ραφαηλιδης αυτοπροσδιοριζόταν ως αριστερός, μαρξιστής -κομμουνιστής, ρομαντικός ιδεολόγος. Το βιβλίο είναι της δεκαετίας το 90.
…
Η Περσία των Παχλαβί και του Μοσαντέκ
Ο βασιλιάς λέγεται Σαγιατίγια στα αρχαία περσικά και Σάχης στα νέα περσικά.
Εκτός όμως από τον Σάχ (Σάχη) υπάρχει και ο Παντισάχ δηλαδή ο αφέντης βασιλιάς.
Αυτόν τον τίτλο τον παίρνει όποιος βασιλιάς θέλει, αρκεί να αισθάνεται αφέντης του λαού του και ιδιοκτήτης της χώρας του.
Έχει τέτοιο σουξέ ο τίτλος του Παντισάχ, που από του Πέρσες τον παίρνουν και οι Αφγανοί βασιλιάδες εκεί δίπλα, και οι Τούρκοι σουλτάνοι από την άλλη μεριά. Βέβαια, και οι δυο λαοί, και οι Τούρκοι και οι Αφγανοί, χρωστούν παρά πολλά στους Πέρσες, και αυτό δημιουργεί στους τελευταίους την υποχρέωση να αισθάνονται κάπως πατρικά απέναντι τους. Όμως, τόσο οι Τούρκοι όσο και οι Αφγανοί σπανιότατα ανταποκρίνονται στα προστατευτικά αισθήματα των Περσών. Ίσως γιατί ξέρουν πόσο επιδέξιοι είναι στη δημιουργία αυτοκρατοριών.
Όταν, λοιπόν, βλέπουν κάποιον Πέρση βασιλιά να αυτοανακηρύσσεται Σαχαχάχ, που σημαίνει μεγάλος βασιλιάς, ξέροντας πως αυτός, προκειμένου να μην γελοιοποιηθεί φέροντας ανάξια τον τίτλο του μεγάλου βασιλιά, που τον είχε εφεύρει ο Δαρείος ο Β´ ο μεγάλος γύρω στα 550πΧ,πρέπει να μεγαλώσει τη χώρα του. Είτε προς τη μεριά της Τουρκίας, με την οποία η Περσία συνορεύει στα δυτικά, είτε προς τη μεριά του Αφγανιστάν, με το οποίο η Περσία συνορεύει στα ανατολικά, είτε προς τη μεριά του Πακιστάν, με το οποίο η αιώνια Περσία συνορεύει επίσης στα ανατολικά, αλλά λίγο νοτιότερα.
Η Περσία μια χώρα άγονη κατά το 80% της επιφανείας της, έχει στα νοτιοανατολικά και έναν άλλο γείτονα, τη Ρωσία. Αλλά αυτήν ποτέ δεν σκέφτηκε να την βάλει χέρι. Δεν θα ήταν δυνατόν, άλλωστε, λόγω μεγέθους. Αντίθετα η Ρωσία, από τότε που υπάρχει σαν χώρα, συνεχώς στραβοκοιτάξει την Περσία. Πράγμα που είχε σαν συνέπεια, τόσο η Αγγλία όσο και η Γερμανία να ζητούν επίμονα να εγκατασταθούν με τον ένα η τον άλλο τρόπο στην Περσία, προκειμένου να την κρατήσουν έξω από την σφαίρα επιρροής η επιβουλής της Ρωσίας. Απ´ τις αρχές του 19ου αιώνα η Περσία θα γίνει πεδίο έντονων ανταγωνισμών ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις. Και να πως.
Το 1794 ανέρχεται στο θρόνο ο τελευταίος «παραδοσιακός» σάχης, ο Αγά Μωχάμετ Χαν, ιδρυτής της εντελώς χρεοκοπημένης δυναστείας των Κατζάρων, που διαδέχεται την μισοχρεοκοπημένη δυναστεία των Ζάντ (1754-1794), που είχε διαδεχθεί την πολύ σπουδαία δυναστεία των Σαφαβιδών (1502-1736) με προεξάρχοντα εδώ τον γνωστό μας Αμπάς Α ´ τον Μεγάλο. Ο Αγα Μωχάμετ Χαν το παίζει και παντισάχ και σαχαχάχ και ότι του κατέβει. Είναι έναν τύραννος που τον βλέπουν οι Άγγλοι και λεν: είναι ο πιο κατάλληλος να τα κάνει όλα μπάχαλο ώστε να μπορέσουμε να επέμβουμε σαν σωτήρες.
Και τα κάνει μπάχαλο, ο κερατάς. Και τότε οι Άγγλοι υπογράφουν μια πολύ πρωτότυπη συμφωνία με τους Ρώσους. Η Αγγλία δίνει το δικαίωμα να επέμβει στρατιωτικά στην Περσία στην περίπτωση που απειληθούν τα συμφέροντα της στην περιοχή της Κασπίας Θάλασσας, που είναι περισσότερο ρωσική παρά περσική, και η Ρωσία δίνει το δικαίωμα στην Αγγλία να επέμβει οικονομικά αλλά όχι στρατιωτικά.
Αυτές οι χονδροειδέστατες προκλήσεις από τη μεριά δύο μεγάλων δυνάμεων έχουν πολύ θετικά αποτελέσματα, φυσικά για τις Μεγάλες Δυνάμεις. Όμως, προκαλείται τέτοια αναταραχή στη χώρα, που ο Σάχης υποχρεώνεται το 1906 να παραχωρήσει ένα Σύνταγμα της πλάκας, ίσα ίσα για να μπορούν να παρεμβαίνουν ευκολότερα οι Άγγλοι με τους «δημοκράτες» Πέρσες φίλους τους στα εσωτερικά μιας χώρας που τώρα σπαράσσεται από συνεχείς συνωμοσίες και εμφύλιους πολέμους. Και όταν εδραιώσουν τη θέση τους λίγο μετά το 1904, οι Άγγλοι θα τροποποιήσουν την αρχική συμφωνία με τους Ρώσους και θα χωρίσουν τη χώρα σε ζώνη ρωσικής (στο βορρά) και αγγλικής (στο νότο ) επιρροής.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, στη διάρκεια του πρώτου παγκόσμιου πολέμου θα συμβούν κωμικοτραγικά πράγματα στην Περσία, που είναι ουδέτερη χώρα. Οι Άγγλοι λεν, τι ουδέτερη και βλακείες. Και εισβάλλουν στη χώρα. Οι Ρώσοι λεν τα ίδια και εισβάλλουν και αυτοί. Όμως, ακριβώς τα ίδια λεν και οι αντίπαλοι των Αγγλορώσων, οι Γερμανοί. Και εισβάλλουν και αυτοί.
Λίγο έλειψε τα πεδία των μαχών του πρώτου παγκόσμιου πολέμου να μεταφερθούν στην Περσία. Και όλα αυτά για το πετρέλαιο που αρχίζει να ξεμυτάει.
Κατά πάσα πιθανότητα θα μεταφερόταν τότε το μέτωπο στην Περσία, αν τον γόρδιο δεσμό δεν τον έλυναν τελικά το 1917 οι μπολσεβίκοι, που αυτή τη χρονιά παίρνουν την εξουσία στη Ρωσία, για καλή (προς το παρόν) τύχη της Περσίας. Μέσα στην αναταραχή που δημιουργείται στην Περσία από τις καθεστωτικές αλλαγές στη γειτονική Ρωσία, ένας δημοσιογράφος ονόματι Ζαγίντ Ζιγιά θα κάνει το 1921 ένα πραξικοπηματάκι προκειμένου να σωφρονίσει τον φίλο των Άγγλων, σάχη Αχμάτ Σαχ. Ταυτόχρονα, ένας στρατηγός ονόματι Ριζά Χαν θα βαδίσει με τον στρατό του κατά της Τεχεράνης, προκειμένου να στηρίξει με τα όπλα το παράδοξο πραξικόπημα του σχεδόν άοπλου δημοσιογράφου.
Λίγες μέρες μετά το στρατιωτικό δημοσιογραφικό πραξικόπημα υπογράφεται στη Μόσχα σοβιετικοπερσικό πρωτόκολλο δια του οποίου η Σοβιετική Ένωση παραιτείται από τα προς αυτήν χρέη της Περσίας, με αντάλλαγμα να επεμβαίνει στρατιωτικά σε περίπτωση που «τρίτες δυνάμεις» θα επενέβαιναν στρατιωτικά στην Περσία. Πανικόβλητος ο Σάχης από όλα αυτά τα εντελώς καινοφανή για τη χώρα του την εγκαταλείπει το 1923. Και σε δύο χρόνια, το 1925,ο στρατηγός Ριζά Χαν που ήταν ήδη δικτάτορας από το 1923 από τότε που έφυγε ο Σάχης αυτοδιορίζεται σάχης με το όνομα Παχλαβί.
Στην Περσία ποτέ κανείς δεν εμπόδισε κανέναν δικτάτορα να γίνει και βασιλιάς εκτός από δικτάτορας. Άλλωστε, όλες οι δυναστείες των σάχηδων έτσι προέκυψαν: με πραξικόπημα κατά της προηγούμενης δυναστείας.
Και έτσι, ο σάχης Ριζά Παχλαβί, δηλαδή ο πρώην στρατηγός Ριζά Χαν, θα ιδρύσει δική του δυναστεία. Και μόλις την ιδρύσει θα προσπαθήσει να τα βρει με τους Άγγλους. Που στην αρχή τον παρεξηγούν, τον καημένο. Νομίζουν πως θα προσπαθήσει να παίξει ρώσικο παιχνίδι. Αλλά ο εκ δικτατόρων φρέσκος σάχης θα αποδειχτεί μεγάλος ισορροπιστής. Χρησιμοποιεί πολύ επιδέξια τους Ρώσους για να πιέζει τους Άγγλους, και τους Άγγλους για να πιέζει τους Ρώσους. Οι Πέρσες έχουν σωρευμένη τεράστια ιστορική πείρα στην διοίκηση και θεωρούνται, διεθνώς, από τους μεγάλους εξπέρ σε αυτά τα θέματα. Θα αποδειχθούν λοιπόν πολύ σκληρό καρύδι και για τους Ρώσους και για τους Άγγλους.
Από το 1923 που ο Ριζά Χαν καταλαμβάνει την εξουσία και κυρίως από το 1925 που γίνεται σάχης (βασιλιάς) η Περσία θα αναπτυχθεί οικονομικά με τέτοια ιλιγγιώδη ταχύτητα, που το φαινόμενο ακόμη το μελετούν οικονομολόγοι στα πανεπιστήμια της Δύσης. Στα 15 χρόνια που θα μεσολαβήσουν μέχρι την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Περσία θα γίνει μία μοντέρνα, «ευρωπαϊκή» χώρα. Κατά κάποιο τρόπο ο πρώην Ριζά Χαν και νυν Ριζά Παχλαβί είναι ο Πέρσης Κεμάλ Ατατούρκ με μία σημαντική διαφορά ωστόσο: Άρχει σε μία γεωργικά φτωχή χώρα με πολλά πετρέλαια, που οι Άγγλοι τα έχουν ήδη βάλει στο χέρι με την Mπρίτις Πετρόλιουμ (BP), η οποία όμως, το 1925, υποχρεώνεται να αυξήσει το επί των κερδών ποσοστό που πρέπει να καταβάλει στο περσικό κράτος προκειμένου να συνεχίσει να εκμεταλλεύεται τα περσικά πετρέλαια. Και επειδή ο Σάχης δεν έχει εμπιστοσύνη στους Άγγλους, καλεί Γερμανούς τεχνικούς για να ελέγχουν τα πετρελαϊκά πράγματα για λογαριασμό του περσικού κράτους. Όμως, όταν ξεσπά ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι Άγγλοι παρέα με τους Σοβιετικούς θα εισβάλουν στην Περσία και σχεδόν θα την καταλάβουν. Αλλά όχι επισήμως. Δεν ήρθαν σαν εχθροί. Είναι υποχρεωμένοι, λέει, να θέσουν υπό τον έλεγχο τους την Περσία για να μην πάρει ο Χίτλερ τα πετρέλαια της. Βέβαια, οι Γερμανοί τεχνικοί του πετρελαίου που δουλεύουν στην Περσία βρίσκονται εκεί από την προ χιτλερική περίοδο, όμως αυτό δε σημαίνει πως δεν θα μπορούσαν τώρα να βοηθήσουν τον Χίτλερ.
Συνεπώς, η κατοχή της Περσίας από τους άγγλο-ρώσους δεν στερείται πολεμικής λογικής. Αλίμονο τους αν ο Χίτλερ έβαζε στο χέρι τα περσικά πετρέλαια. Άλλωστε, για τα πετρέλαια που του λείπουν κάνει κατ´ ουσίαν τον πόλεμο. Κάτω απ’ αυτές τις πολεμικές συνθήκες ο σάχης Ριζά (Χαν) Παχλαβί, ο πρώην στρατηγός που προτίμησε τον τιμητικό τίτλο του βασιλιά (Σαχ) από τον καθόλου τιμητικό τίτλο του δικτάτορα, υποχρεώνεται να παραιτηθεί το 1941 υπέρ του ιού του Μοχάμετ Ριζά. Ο οποίος το 1942 θα γίνει σύμμαχος και της Σοβιετικής Ένωσης και της Αγγλίας ταυτόχρονα.
Για να δοθεί έμφαση από τους δυτικούς συμμάχους στη γεωστρατηγική σημασία που έχει για αυτούς η Περσία, οι τρεις μεγάλοι διαλέγουν την Τεχεράνη για να πραγματοποιήσουν εκεί την συνάντηση κορυφής του 1943. Ο Τσώρτσιλ, ο Ρούζβελτ και ο Στάλιν με την ευκαιρία της συνάντησης τους στην Τεχεράνη (Τεχράν στα περσικά) είπαν να αυτοδιοριστούν και επισήμως προστάτες της Περσίας. Και υπόσχονται στους Πέρσες και του πουλιού το γάλα, αλλά για μετά τον πόλεμο. Προς το παρόν προέχει το πετρέλαιο. Που, βέβαια, δεν τρώγεται, όμως μπορεί να μετατραπεί σε ότι φαγώσιμο γουστάρεις. Οι Πέρσες μπορεί να πεινούν τώρα, όμως είναι βέβαιοι πως θα φαν του σκασμού μόλις τελειώσει ο πόλεμος. Αμ, δε που θα φαν! Με τη λήξη του πολέμου και την έναρξη του ψυχρού πολέμου οι Άγγλοι θα μείνουν μόνοι τους εκεί, χωρίς την ενοχλητική παρουσία των Ρώσων.
Το 1947 το σοσιαλιστικό κόμμα Τουντεχ τίθεται εκτός νόμου. Αμέσως μετά, την ίδια χρονιά, το περσικό κοινοβούλιο απορρίπτει πρόταση της ΕΣΣΔ για την ίδρυση ρωσο-περσικής εταιρείας πετρελαίων, με εξαιρετικά συμφέροντες για την Περσία όρους. Και τότε αρχίζουν συλλαλητήρια, απεργίες και ταραχές, που τις υποκινούν η υπερδεξιοί εθνικιστές. Που, ω του θαύματος, υποκαθιστούν στο κλασσικό τους ρόλο τους εκτός νόμου ευρισκόμενους αριστερούς.
Οι «ταραξίες» ζητούν την εκδίωξη των Άγγλων και την εθνικοποίηση των πετρελαίων. Μέσα απ’ αυτό το δεξιοαριστερό χάος θα ξεπεταχτεί ένας άνθρωπος για τον οποίο θα μιλάει για καιρό όλος ο κόσμος σ’ όλο τον κόσμο. Ο δόκτωρ Μοσαντέκ ήταν όντως δόκτωρ αφού ήταν διδάκτωρ της νομικής σχολής του Πανεπιστημίου της Λωζάνης. Όμως κανείς δεν περίμενε ένα τόσο ορμητικό μπάσιμο στην πολιτική σκηνή της Περσίας ενός τόσο ντελικάτου νομομαθούς, που έδειχνε ικανός μόνο για καθηγητής στο πανεπιστήμιο.
Το 1951, λοιπόν, ο δόκτωρ Μοσαντέκ πείθει την βουλή να εθνικοποιήσει τα πετρέλαια και να διώξει τους Άγγλους. Ο δόκτωρ γίνεται ξαφνικά εθνικός ήρωας και ο σάχης υποχρεώνεται να τον κάνει πρωθυπουργό. Δεν το θέλει καθόλου, το θέλει όμως ο λαός, που συνεχίζει τις απεργίες, τα συλλαλητήρια και τις ταραχές. Μοσαντέκ και ξερό ψωμί! Αλλά ο Μοσαντέκ είναι ακροδεξιός. Τον υποστηρίζει όμως και η αριστερά! Μύλος. Πανικόβλητος ο σάχης από τούτα τα μπερδέματα εγκαταλείπει τη χώρα το 1953 και διορίζει πρωθυπουργό τον στρατηγό Ζαχέντι για να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά που άναψε Μοσαντέκ. Που συνεχίζει να μη λογαριάζει κανέναν, για να γίνει μία μορφή θρυλική σε όλο τον κόσμο.
Παρά την υποστήριξη που έχει όμως ο Μοσαντέκ από το λαό, που όχι μόνο συνεχίζεται, αλλά και επαυξάνεται μετά τη φυγή του σάχη, ο τοποτηρητής του βασιλιά στρατηγός Ζαχέντι, με την απροκάλυπτη βοήθεια των Αμερικανών που ήδη έχουν αντικαταστήσει τους Άγγλους (παρένθεση εδώ σε μας θα τους αντικαταστήσουν το 1947) συλλαμβάνει τον εθνικό ήρωα και τον καταδικάζει σε θάνατο. Η ποινή του όμως μετατρέπεται σε κάθειρξη τριών ετών. Ο Μοσαντέκ θα εκτίσει την ποινή και τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του, μέχρι το 1967 που θα πεθάνει, θα τον περάσει σε κατ’ οίκον περιορισμό.
Στο μεταξύ ο σάχης, ο Μοχάματ Ριζά, επιστρέφει. Επειδή όμως ο Μοχάμετ Ριζά δεν έχει στεφθεί επισήμως σάχης, όπως ο στρατηγός πατέρας του, στέφεται τώρα ,το 1967, την χρονιά του θανάτου του φοβερού Μοσαντέκ, τη χρονιά της εγκατάστασης της χούντας στην Ελλάδα. Υποθέτω πως το προηγούμενο του Μοσαντέκ στην Περσία θα παίξει τον ρόλο του στην απόφαση των Αμερικανών να εγκαταστήσουν χούντα στην Ελλάδα. Προσπαθούν να δέσουν το γάιδαρο τους διά των γαϊδάρων τους σε μεγάλη ακτίνα ασφαλείας γύρω από τα πετρέλαια του Περσικού Κόλπου. Το είπα πολλές φορές: η ελληνική και η περσική ιστορία, παλαιότερη και νεότερη, βαδίζουν παράλληλα. Το 1967 λοιπόν που ο Μοχάματ Ριζά θα γίνει και επισήμως σάχης θα πάρει το σαχικό ψευδώνυμο του πατέρα του και στο εξής θα ονομάζεται κι αυτός Παχλαβί. Ο Παχλαβί Β´ έχει μία πανέμορφη σύζυγο, ονόματι Φαράχ. Με εισήγηση των Αμερικανών θα στεφτεί κι αυτή αυτοκράτειρα την ίδια μέρα που ο άντρας της θα στεφθεί σάχης. Πρώτη φορά στην ιστορία του μωαμεθανισμού, που απαγορεύει να δίνονται επίσημα αξιώματα σε γυναίκες, μία γυναίκα αποκτά τίτλο ευγενείας και μάλιστα το μεγαλύτερο που θα ήταν δυνατόν να υπάρξει. Αυτό τον τρόπο βρίσκουν οι Αμερικάνοι για να δείξουν πως η Περσία είναι μία μοντέρνα χώρα. Ναι, αλλά ο Χομεϊνί παραμονεύει.
Η Περσία του Χομεϊνί
Εμείς το Ιράν θα συνεχίσουμε να το λέμε Περσία για λόγους που έχουν σχέση με την ελληνική ιστορία. Άλλωστε, όπως ήδη είπαμε, αυτή τη χώρα άλλαξε όνομα τρεις φορές από το 1935 και μετά. Μέχρι το 1935 λεγόταν Περσία, μετά έγινε Ιράν, μετά ξανάγινε Περσία, μετά ξανάγινε Ιράν. Και επειδή το «ιρανγκέιτ» θα μας μπερδέψει πάρα πολύ, όσον αφορά αφενός τις σχέσεις του Ιράν με το γειτονικό Ιράκ και αφετέρου τις σχέσεις του Ιράν με τους Αμερικανούς και του Ιράκ πάλι με τους Αμερικανούς, για να μην μπερδευτούμε και όνοματολογικά περισσότερο απ’ όσο ήδη έχουμε μπερδευτεί ιστορικά μ´ αυτές τις εξαιρετικά πολύπλοκες σχέσεις, θα λέμε το Ιράν Περσία , το Ιράκ Ιράκ, την Αμερική Αμερική και το πετρέλαιο πετρέλαιο.
Όλα αυτά τα μπερδέματα, τόσο με τα ονόματα, όσο και με τις σχέσεις ανάμεσα σε κράτη, τα δημιούργησε το πετρέλαιο, που στην πέριξ του περσικού Κόλπου περιοχή περνάει υπογείως η υποθαλασσίως τα σύνορα μίας χώρας και μπαίνει στα υπεδάφη μίας άλλης. Αν τρυπήσεις το έδαφος της μιας κοντά στα σύνορα της άλλης, ρουφάς με καλαμάκι, που λέει ο λόγος, το πετρέλαιο της άλλης.
Καταλαβαίνετε τώρα τι έχει να γίνει με τα πετρέλαια του Αιγαίου όταν αυτά αρχίσουν αντλούνται σε πέντε χρόνια από σήμερα (1998) όπως προβλέπουν τα σχέδια. Που δεν θα ανακοινωθούν επισήμως όσο δεν αποσαφηνίζεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς της υφαλοκρηπίδας και τον βραχονησίδων. Που χρειάζονται για να στέκεσαι εκεί και να ρουφάς με καλαμάκι το πετρέλαιο που βρίσκεται απέναντι. Το πρόβλημα μ´ άλλα λόγια είναι και εδώ πετρελαϊκό και όχι εθνικό. Δε μας το λεν για να μην αρχίσουμε να σφαζόμαστε από τώρα με τους Τούρκους. Θα μας τα πουν εν καιρώ και αφού πρώτα οι πετρελαϊκές εταιρείες τα βρουν μεταξύ τους, χρησιμοποιώντας για πίεση στα παζάρια τους άλλοτε τους Έλληνες και άλλοτε τους Τούρκους εθνικιστές.
Όταν εξέλιπε ο κίνδυνος της εθνικοποίησης των περσικών πετρελαίων από τον Μοσαντέκ, οι Αμερικάνοι προσπαθούν να βρουν τρόπους να ταΐσουν στοιχειωδώς τους Πέρσες, που ζουν σε μία άγονη χώρα με ελάχιστη γεωργική παραγωγή. Τα πετρέλαια της Περσίας είναι συγκεντρωμένα στο νοτιοδυτικό τμήμα της χώρας, στον περσικό κόλπο. Όμως, ο κορμός της χώρας είναι ξαπλωμένος στα υγρά και ανθυγιεινά οροπέδια της κεντρικής Περσίας, τα γεμάτα αλμυρά έλη. Για να μη συρρέουν, λοιπόν, οι πεινασμένοι τον οροπεδίων γύρω από τις πετρελαιοπηγές του νότου, πρέπει να φτιαχτούν εργοστάσια κάπου μακρύτερα. Και φτιάχνονται. Ξαφνικά, η Περσία γίνεται βιομηχανική χώρα. Μάλιστα, το 1970 κάνει τις πρώτες εξαγωγές μοτοσυκλετών στην Αίγυπτο και στην Γιουγκοσλαβία. Το πλάνο της εκβιομηχάνισης προβλέπει και εργοστάσια κατασκευής αυτοκινήτων… Δεν θα γίνει. Θα προλάβει ο Χομεϊνί.
Όλα, λοιπόν, παν καλά στην Περσία στις αρχές της δεκαετίας του 70, εκτός από ένα. Η ύπαιθρος αδειάζει σχεδόν εντελώς και όλοι τρέχουν πατείς με πατώ σε στις περιοχές όπου υπάρχουν εργοστάσια. Δημιουργείται έτσι στις πόλεις ένα ισχυρό προλεταριάτο μουσουλμανικού θρησκεύματος, έτοιμο να σαρώσει τα πάντα. Το αριστερό κόμμα Τουντέχ εξακολουθεί να είναι εκτός νόμου, όμως το Ισλάμ είναι εντός, πολύ εντός νομού, αν και οι εκσυγχρονιστές, που προσπαθούν να εκβιομηχανίσουν τη χώρα δεν το έχουν σε μεγάλη εκτίμηση.
Το 1975, η κατάσταση είναι εξαιρετικά επικίνδυνη, τόσο για το σάχη όσο και για τους φίλους του, τους Αμερικανούς, που οργανώνουν την εκβιομηχάνιση της Περσίας για να αποσπάσουν την προσοχή από τα πετρέλαια. Η Τεχεράνη, μία μεγάλη όμορφη πόλη 6 εκατομμυρίων κατοίκων, έχει γεμίσει τενεκεδομαχαλάδες, όπου ζουν στοιβαγμένοι οι μέχρι πριν από λίγο χωρικοί τον οροπεδίων. Οι ειδικοί λεν πως μία κομμουνιστική επανάσταση αυτόν τον καιρό στην Περσία θα είχε μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας, αν υπήρχε κομμουνιστικό κόμμα. Αλλά το τουντέχ είναι εκτός νόμου. Το φοβούνται. Τους μουσουλμάνους δεν τους φοβούνται. Κακό του κεφαλιού τους. Ο Χομεϊνί θα τους κάνει να το χτυπούν με δύναμη στον τοίχο. Από τους κομμουνιστές περίμεναν το κακό -και είχε πολλούς η Περσία εξαιτίας των στενών της σχέσεων με την Ευρώπη- αλλά από τους μουσουλμάνους του Χομεϊνί θα την πάθουν στο τέλος. Καλά να πάθουν. Δεν κατάλαβαν πως οι πεινασμένοι δεν πήγαιναν στα κομμουνιστικά κόμματα, τότε που υπήρχαν, γιατί ήταν κομμουνιστές, αλλά γιατί ήταν πεινασμένοι. Οι ιδεολογίες φτιάχνονται καταρχήν στο στομάχι. Κι αν ανέβουν στο κεφάλι, έχει καλώς· αν δεν ανέβουν, τις έχεσες και ξαλάφρωσες. Το 1978, οι συγκρούσεις των πεινασμένων με την αστυνομία είναι μία καθημερινή και πολύ αιματηρή υπόθεση σε ολόκληρη την Περσία. Ο στρατιωτικός νόμος που επιβάλλεται δεν έχει αποτέλεσμα. Οι Μουτζαχεντίν (μαχητές σημαίνει η λέξη, αλλά στη Δύση πήρε την έννοια του εξτρεμιστή) βαρούν αδιάκοπα, βαρούν πολύ σκληρά και καμιά φορά βάλουν στα τυφλά. Οι Μουτζαχεντίν βάζουν κατά προτεραιότητα στο στόχαστρο καθετί που είναι αμερικανικό, η που έχει σχέση με Αμερικανούς. Σε λίγο η οργή τους θα περιλούσει όλους τους ευρωπαίους.
Μόνο ένας άνθρωπος θα μπορούσε να ελέγξει την εντελώς ανεξέλεγκτη κατάσταση, ο Χομεϊνί. Αυτός, άλλωστε, παρακίνησε και οργάνωσε τις ταραχές, πρώτα από το έδαφος του Ιράκ, όπου βρίσκεται αυτοεξόριστος από το 1964. Το 1978, την χρονιά που στην πατρίδα του γίνεται ο μεγάλος χαμός, θα μετακομίσει στο Παρίσι όπου και θα θέσει τον εαυτό του, τρόπο τινά σε λαϊκό επαναστατικό προσκύνημα. Επαναστάτες κάθε είδους και μορφής περνούν και υποβάλλουν τα σέβη τους σ’ αυτόν τον υπεργοητευτικό Πέρση, που επιβάλλεται αυτομάτως τους πάντες μόνο με τη φυσική του παρουσία, πριν καν ανοίξει το στόμα του.
Είναι το τέλειο μοντέλο του πατριάρχη. Ψηλός, σωματώδης, ιερατικός, βροντώδης, μυστικιστής, και τόσο συντηρητικός, που γι’ αυτόν θα κατασκευαστεί και σ’ αυτόν καταρχήν θα αποδοθεί όρος «φονταμενταλισμός» που σημαίνει θεμελιοτισμός, για να το πούμε έτσι αδόκιμα, ριζισμός, για να το ξαναπούμε πάλι αδόκιμα, επιστροφή στις ρίζες για να το πούμε ελληνορθόδοξα ώστε να το καταλάβουν και οι νεορθόδοξοι, που αν και μη μουσουλμάνοι θα επηρεαστούν πολύ από τον έξαλλο αντιδυτικισμό αυτού του ιδεοληπτικού σιίτη ιεράρχη, που πιστεύει πως για όλα τα κακά του κόσμου φταίει η Δύση γενικώς και αορίστως και κυρίως ο δυτικός τρόπος ζωής. Αντί να χτυπήσει τον γάιδαρο τον καπιταλισμό, χτυπάει το σαμάρι που φόρεσαν στο γάιδαρο οι γάιδαροι για να κουβαλούν το φορτίο των αγαθών τους.
Αν και κάποιας ηλικίας τον καιρό που ζει στο Παρίσι, είναι ακόμη τόσο επιβλητικός και τόσο αρρενωπός ο Χομεινι, όσο χρειάζεται για να προκαλεί ρίγη ερωτικοεπαναστατικής συγκινήσεως στις γεροντοκορίζουσες ευρωπαίες επαναστάτριες που τον επισκέπτονται για να του υποβάλλουν τα επαναστατικά τους σέβη, έτσι γενικώς και αορίστως. Στο Παρίσι ο Χομεϊνί θα γίνει κάτι σαν γκουρού-πασπαρτού για κάθε είδους επανάσταση, και όχι μόνο την περσική, που έχει αρχίσει το 1978 χωρίς τον Χομεϊνί, αλλά με την θεόπνευστη καθοδήγηση του. Ότι δεν συμφωνεί με το κοράνι, που είναι κείμενα του έβδομου αιώνα, και με τις μουσουλμανικές παραδόσεις, κυρίως τις σιιτικές, δεν είναι αρκούντως επαναστατικό, λέει ο Χομεϊνί. Εντελώς ιδιαίτερα μη επαναστατικό είναι το γέλιο. Οι σιίτες απαγορεύουν αυστηρά το γέλιο. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί είναι πάντα έτοιμοι να πεθάνουν για του θεού την πίστη την Αγία, αρκεί κάποιος να τους βεβαιώσει πως μία συγκεκριμένη πίστη είναι όντως αγία. Και αυτός επί του προκειμένου είναι ο Αγιατολάχ. Το Αγιατολάχ είναι θρησκευτικός τίτλος των σιιτών μουσουλμάνων. Στην κυριολεξία σημαίνει «μαρτυρία του Αλλάχ» (ayant-allah) και αποδίδεται σε μουλάδες με εξαιρετικές ικανότητες στην ερμηνεία του Κορανίου. Ο Αγιατολάχ είναι ένας μουλάς, όπως λέγονται στο μουσουλμανισμό οι ιεροδιδάσκαλοι, που όμως διαφέρει από τον κοινό μουλά διότι ερμηνεύει με πιο έγκυρο τρόπο το λόγο του θεού, αυτόν που έχει καταγραφεί στο Κοράνι από το γραμματέα του θεού, τον Μωάμεθ, σε μία εποχή που δεν υπήρχαν δακτυλογράφοι, πράγμα που υποχρέωσε το θεό να βάλει κάτω τον προφήτη και να αρχίσει να του υπαγορεύει με το νι και με το σίγμα ένα τεράστιο κείμενο. Το οποίο, για τον έβδομο αιώνα ήταν πάρα πολύ προοδευτικό, όπως θα λέγαμε σήμερα. Αλλά είναι κάτι παραπάνω από προφανές πως δεν θα ήταν δυνατό να συνεχίζει να είναι και σήμερα επαναστατικό, όπως ισχυρίζεται ένας διάσημος πρώην μαρξιστής φιλόσοφος, ο Ροζέ Γκαρωντύ, που προσχώρησε στο μουσουλμανισμό, τρέχα γύρευε κάτω από ποιες ψυχολογικοπνευματικές συνθήκες. Μέγας είσαι κύριε, και θαυμαστά τα έργα σου. Όλα τα μπορείς, αφού μπόρεσες να κάνεις μουσουλμάνο ένα σπουδαίο μαρξιστή φιλόσοφο, που πολύ τον εκτιμούσαμε κάποτε εμείς οι μαρξιστές. Που, δόξα τω Θεώ, παραμένουμε άθεοι, αν και όλα μπορούν να συμβούν και σε μας. Την εξιδανικευμένη ελαφρά ψυχασθένεια, την καλά κρυμμένη μέσα στην μεταφυσική, δεν την επιδιώκεις, έρχεται μόνη της. Και τότε μιλάς για «θεία φώτιση». Μόνη της ήρθε και στον αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, που ήταν γιος και εγγονός μουλάδων. Μιλάμε εδώ για τον άνθρωπο που στο τέλος του ορθολογικού 20ού αιώνα κατάφερε να δημιουργήσει την πρώτη στην ανθρώπινη ιστορία ισλαμική Δημοκρατία, προσοχή, μιλάμε για θεοκρατική δημοκρατία, όχι για θεοκρατική δικτατορία. Θεοκρατικές δικτατορίες υπήρξαν πολλές. Ενώ η Τσομχουρίγιε Εσλαμίγιε Ιράν, που συνεχίζει να ζει και μετά το θάνατο του δημιουργού της το 1989, κάμποσα χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της το 1979, είναι όντως δημοκρατία, αν και δεν της φαίνεται καθόλου. Απίστευτο! Να σε κυβερνούν μουλάδες σύμφωνα με το θέλημα του Θεού και όχι σύμφωνα με την θέληση των ανθρώπων, χρησιμοποιώντας το Κοράνι στην θέση Συντάγματος!
Φαντάζεστε το δικό μας Αρχιεπίσκοπο υπέρ πρόεδρο της Δημοκρατίας; Και τον Αυγουστίνο Φλωρίνης υπουργό Εθνικής Αμύνης; Και τον πατέρα Γεώργιο Μεταλληνό, τον φίλο μου υπουργό Παιδείας; Σε μία τέτοια περίπτωση δεν ξέρω εσείς, αλλά εγώ σίγουρα θα είχα καταδικαστεί προ πολλού σε θάνατο, και μάλιστα απολύτως νόμιμα, αφού θα είχα παραβεί, και μάλιστα χιλιάδες φορές, το νόμο του Θεού, που με δημοψήφισμα, όπως στην Περσία, θα γίνει νόμος των ανθρώπων. Να γιατί μιλούμε για Ισλαμική Θεοκρατική Δημοκρατία. Διότι θέλησε η πλειοψηφία του λαού. Πανάθεμά την ίδια πλειοψηφία, αφού παλουκώνει τις μειοψηφίες, που είναι η καρδιά και η ψυχή της Δημοκρατίας.
Την 1 Φεβρουαρίου 1979, που φτάνει ο Χομεϊνί στην Τεχεράνη και αναλαμβάνει τα ηνία του ξεχαρβαλωμένου κράτους, ο σάχης Μοχάματ Ριζά Παχλαβί, παρέα με την αυτοκράτειρα Φαράχ, έχει εγκαταλείψει ήδη τη χώρα του. Από την 16η Ιανουαρίου, έχει πάει στο Κάιρο, όπου και πεθαίνει την επόμενη χρονιά (1980).
Λοιπόν, φίλε μαρξιστή, Αγιατολάχ ή Σάχης; Πρόκειται για δίλημμα και μην κάνεις το κορόιδο. Δίλημμα σημαίνει αναγκαστική επιλογή ανάμεσα σε δύο. Εγώ λέω Σάχης, κι αν θέλετε κρεμάστε με. Το 1979 πάντως, όλοι οι αριστεροί της οικουμένης, μηδέ εμού εξαιρουμένου, ήμασταν με τη μεριά του Χομεϊνί τρομάρα μας. Θα μας πάρει κάποιο χρόνο για να καταλάβουμε πόσο επικίνδυνος είναι ο φονταμενταλισμός. Συγκεκριμένα, θα χρειαστεί να παρακολουθήσουμε τις καθημερινές σφαγές των αντιπάλων του Χομεϊνί, κυρίως των αριστερών, για να καταλάβουμε πως κάθε αλήθεια, και κυρίως ηθικά κατοχυρωμένη, κρύβει θάνατο.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Larry Barns | Συντελεστές: Courtesy Gladstone Gallery