Είναι σημάδια των καιρών οι θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφορούν γύρω μας; Υπάρχουν περισσότεροι συνωμοσιολόγοι στις μέρες μας από παλαιότερα; Ευδοκιμούν γιατί η εποχή ενδείκνυται ή είναι εξαιτίας της τεχνολογίας και του web που συμβαίνουν κατά κόρον όλα αυτά;
Το σύνδρομο της συνωμοσίας είναι αρχαίο όσο και ο κόσμος κι αυτός που σκιαγράφησε με εκπληκτικό τρόπο την φιλοσοφία του ήταν ο Κάρλ Πόπερ σ´ ένα δοκίμιο για την κοινωνική θεωρία συνωμοσίας «Εικασίες και ανασκευές» (Conjectures and refutations: The Growth of Scientific Knowledge).
«Η εν λόγω θεωρία, πιο πρωτόγονη από πολλές μορφές θεϊσμού, είναι παρόμοια με αυτή που βρίσκουμε στον Όμηρο. Αντιλαμβανόταν την εξουσία των θεών με τέτοιο τρόπο, ώστε όσα συνέβαιναν στην πεδιάδα μπροστά στην Τροία ήταν απλώς μία αντανάκλαση των συνωμοσιών που εξυφαινόταν στον Όλυμπο. Η κοινωνική θεωρία της συνωμοσίας είναι πράγματι μία μορφή αυτή του θεϊσμού, της πίστης δηλαδή σε θεότητες που τα καπρίτσια ή οι επιθυμίες τους διέπουν τα πάντα. Είναι μία συνέπεια της αποτυχίας να αναφερθείς στον θεό και της συνεπόμενης ερώτησης: «Ποιός είναι στη θέση του;» Αυτή η θέση καταλαμβάνεται από διάφορους ανθρώπους και ομάδες εξουσίας-επίβουλες ομάδες πίεσης, τις οποίες μπορείς να κατηγορήσεις ότι οργάνωσαν την Μεγάλη Ύφεση και όλα τα δεινά από τα οποία υποφέρουμε…..»
Πάντοτε απεχθανόμουν τις θεωρίες συνωμοσίας και τους συνωμοσιολόγους.
Θεωρώ ότι η ροπή ορισμένων ανθρώπων προς την συνωμοσιολογία είναι μάλλον ψυχιατρικής φύσης, μία μορφή παράνοιας. Ο ψυχιατρικά παρανοϊκός βλέπει όλο τον κόσμο να συνωμοτεί εναντίον του, ο κοινωνικά παρανοϊκός βλέπει παντού πλεκτάνες, σκοτεινές δυνάμεις και ξένους δακτύλους, εναντίον της χώρας του, της θρησκείας του, της εθνότητας του ή δεν ξέρω τι άλλο θα μπορούσε να σκεφτεί. Συνωμοσιολόγος είναι αυτός που οι φαντασιώσεις του δεν έχουν όρια.
Η δεύτερη κατηγορία είναι σαφώς πιο επικίνδυνη από την πρώτη. Αν κάποιοι είναι πεπεισμένοι ότι η ιστορία του κόσμου κατευθύνεται από σκοτεινές δυνάμεις και ύπουλους σχεδιαστές, πως αντιδρά;
Μα απλά δεν αντιδρά, δεν ψάχνει να βρει τις πραγματικές αιτίες επαφίεται στην εύκολη λύση, είναι πιο βολικό. Ο Λίβυος δικτάτορας Καντάφι λίγο πριν πέσει από την εξουσία ήταν πεπεισμένος ότι οι εξεγέρσεις ήταν εξαιτίας συνωμοσίας ξένων δυνάμεων που είχανε δώσει ναρκωτικά σ´ όλους τους Λίβυους που διαδήλωναν, χωρίς ποτέ να μπει στον κόπο να σκεφτεί έστω και μια στιγμή μήπως αυτό γινόταν και για κάποια άλλη αιτία που ήταν φυσικά το στυγνό δικτατορικό του καθεστώς. Το ίδιο συνέβη και με την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Οι λίγοι (ανά τον κόσμο και την Ελλάδα) εναπομείναντες, αθεράπευτα σταλινικοί και φιλοσοβιετικοί, ακόμη και σήμερα πιστεύουν ότι ήταν δάκτυλος συνωμοτικός του καπιταλισμού και της Δύσης και ότι ο Γκορμπατσώφ -που πέθανε πρόσφατα- πράκτορας σκοτεινών δυνάμεων της αντίδρασης, του διεθνούς κεφαλαίου, του καπιταλισμού …..Και αυτοί, όμοια με τον προαναφερόμενο Καντάφι δεν μπορούν να σκεφτούν, έστω μια στιγμή, ότι ίσως να υπάρχει και κάποια άλλη αιτία· ότι η κοινή λογική μας οδηγεί να σκεφτούμε ότι αν αυτό το οικοδόμημα διαλύθηκε σε μια νύχτα στα εξ ων συνετέθη, χωρίς να ανοίξει μύτη, χωρίς καμία αντίδραση του λαού -που τόσο πολύ και διαρκώς ομιλούν στο όνομα του- είναι γιατί ήταν ένα φαιδρό και απάνθρωπο πολιτικό έκτρωμα, μια στυγνή δικτατορία που ολόκληρος ο λαός (πλην βέβαια της νομενκλατούρας) μισούσε. Και ότι ίσως ο Θεός Μαρξ κάπου να έσφαλε. (Γίνομαι τελείως ιερόσυλος πια…)
Αλλά και στην χώρα μας με την πρόσφατη κρίση και τα μνημόνια., πόσα συνωμοσιολογικά σενάρια κυκλοφόρησαν! Για σκοτεινές δυνάμεις και ύπουλα κέντρα,πολλαπλών προελεύσεων και φύσεων, που ένα στόχο είχαν να καταστρέψουν την Ελλάδα…
Κάθε θεωρία συνωμοσίας κατευθύνει την φαντασία αυτού που την πιστεύει προς υποθετικούς κινδύνους απομακρύνοντας τον από τις πραγματικές αιτίες.
Όπως λέει ο Τσόμσκι «το μεγαλύτερο όφελος από τις φαντασιώσεις για μία υποτιθέμενη συνωμοσία την αντλούν αυτοί ακριβώς οι θεσμοί που σκοπεύει να χτυπήσει η θεωρία της συνωμοσίας».
Οι φιλύποπτες ερμηνείες μας απαλλάσσουν από τις ευθύνες μας, διότι μας κάνει να σκεφτόμαστε ότι πίσω από αυτό που μας ανησυχεί κρύβεται ένα μυστικό. Το μυστικό δίνει σ´ αυτόν που το κατέχει μία θέση ισχύος και η απόκρυψη αυτού του μυστικού αποτελεί μία συνωμοσία σε βάρος μας. Η ψυχολογία της συνωμοσίας γεννιέται από το γεγονός ότι οι πιο προφανείς ερμηνείες των γεγονότων δε μας ικανοποιούν, μας ενοχλεί να τις αποδεχτούμε. Χρειάζεται δύναμη και διανοητική εντιμότητα απέναντι στον εαυτό μας για να αποδεχτούμε αυτά που δεν μας βολεύουν.
Εύκολο είναι να ταρακουνήσει κάποιος τα σίγουρα, τα ακλόνητα πιστεύω του;
Όχι βέβαια.
Είναι όμως πολλές φορές απαραίτητο.
«Η αμφιβολία δεν είναι ευχάριστη, αλλά η βεβαιότητα είναι παράλογη» όπως λέει ο Βολτέρος.
Θα μπορούσαμε σε πολλές περιπτώσεις να επιστρατεύσουμε απλά την κοινή λογική για να καταλάβουμε την κενότητα και την έλλειψη σοβαρότητας των θεωριών συνωμοσίας. Ο Ουμπέρτο Έκο, φύσει και θέσει αντισυνωμοσιολόγος, στο βιβλίο του «Pape Satan Aleppe» λέει χαρακτηριστικά :
«Κάνω έκκληση μόνο σ’ αυτό που θα ονομάσω «απόδειξη της σιωπής. Ένα παράδειγμα της απόδειξης της σιωπής χρησιμοποιείται, λόγου χάρη, απέναντι σε εκείνους που υπαινίσσονται ότι η απόβαση των Αμερικανών στην σελήνη ήταν μία πλαστή τηλεοπτική εκπομπή. Αν το διαστημόπλοιο των Αμερικανών δεν είχε πράγματι προσσεληνωθεί, υπήρχαν κάποιοι που ήταν σε θέση να το ελέγξουν και είχαν συμφέρον να το πουν, και αυτοί ήταν οι Σοβιετικοί· αν λοιπόν οι Σοβιετικοί δεν είπαν κουβέντα, να η απόδειξη ότι οι Αμερικάνοι πήγαν πράγματι στη σελήνη. Τελεία και παύλα».
Μετά από όλα αυτά βέβαια, θα μπορούσα ίσως να καταλήξω στο παράδοξο συμπέρασμα ότι πίσω από κάθε ψεύτικη συνωμοσία ίσως να κρύβεται πάντα η συνωμοσία κάποιου που έχει συμφέρον να μας την παρουσιάζει για αληθινή.
Πολύ συνωμοσιολογικό μου φαίνεται!
Μήπως… γίνομαι σιγά σιγά συνωμοσιολόγος χωρίς να το έχω καταλάβει;