Ένας από τους σημαντικότερους δικηγόρους της Γαλλίας, συγγραφέας, κληρονόμος του Φερντινάν Σελίν, πρόεδρος του ιδρύματος Dubuffet (από τους σημαντικότερος ζωγράφους-γλύπτες του 20ου αι.), δικηγόρος υπεράσπισης προσώπων όπως ο Καντάφι, και ο Μποκάσα, ή των υπευθύνων της απόπειρας δολοφονίας του Ντε Γκωλ, δικηγόρος του γιου του Χίτλερ μιλά στο theCommonSense? για τη ζωή και τη διαδρομή του.
Πρόκειται για ένα γόνο μιας σημαντικής οικογένειας της γαλλικής μπουρζουαζίας, ομοφυλόφιλο, πυγμαλίωνα πολλών νέων καλλιτεχνών και ανθρώπων των γραμμάτων, εραστή του άντρα της Φρανσουάζ Σαγκάν (σημαντική γαλλίδα συγγραφέας), που αυτοχαρακτηρίζεται ως «αναρχικός της δεξιάς». Μια προσωπικότητα έξω από τα συνηθισμένα.
…
Διάβασα τα δύο τελευταία βιβλία σας, τα οποία με εντυπωσίασαν. Είχα την αίσθηση ότι διάβαζα περισσότερο ένα φιλοσοφικό βιβλίο παρά ένα διήγημα. Θα σας θεωρούσα περισσότερο φιλόσοφο πάρα συγγραφέα.
Το τελευταίο βιβλίο είναι αρκετά φιλοσοφικό. Είναι η πρώτη φορά που γράφω μ’ αυτό τον τρόπο… τα προηγούμενα ήταν διαφορετικά. Ξέρετε τα σκίτσα του εξωφύλλου είναι του Σεζάρ (ο Σεζάρ είναι 11 ετών και είναι ο γιος του χορογράφου Πεγκ Γκαγκ με τον οποίο ο François Gibault συζεί εδώ και χρόνια).
Θα το θεωρούσα λίγο αυτοβιογραφικό, έτσι μου φάνηκε.
Ναι εν μέρει, υπάρχει βέβαια αρκετός μύθος και επιπλέον δεν έζησα ποτέ με τον τρόπο που ζουν οι δύο ήρωες του βιβλίου.
Είσαστε ο αποκλειστικός κληρονόμος του Celine (για πολλούς του σημαντικότερου συγγραφέα του 20ού αιώνα μαζί με τον Προυστ, ακόμη και ο φειδωλός στις φιλοφρονήσεις Σαρτρ το δήλωνε). Ο εκδοτικός οίκος Γκαλιμάρ προγραμμάτισε εδώ και δύο χρόνια την επανέκδοση των αντισημιτικών λιβελλογραφημάτων του Σελίν που είναι απαγορευμένα εδώ και δεκαετίες στη Γαλλία. Για ποιο λόγο ενδιαφέρεστε για αυτό το project, το οποίο προκάλεσε έντονη δημόσια αντιπαράθεση;
Ο βασικός λόγος είναι ότι σε 10 χρόνια από σήμερα, τα δικαιώματά του Σελίν θα εκπέσουν στη δημόσια σφαίρα, δηλαδή ο καθένας θα μπορεί να εκδώσει ό,τι θέλει και όπως θέλει τα έργα του. Στη Γαλλία όπως ξέρετε το όριο είναι 70 χρόνια μετά το θάνατο του δημιουργού. (Ο Σελίν πέθανε το 1961). Στον Καναδά για παράδειγμα το όριο είναι 50 χρόνια, όπου τα λιβελλογραφήματα έχουν εκδοθεί από διάφορους, χωρίς κανένα περιορισμό. Αυτό εμείς θέλουμε να το αποφύγουμε. Είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε μία επιστημονική και ιστορικά εμπεριστατωμένη έκδοση, όπου θα εξηγούμε το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο γράφτηκαν οι αντισημιτικοί λίβελοι του Σελίν. Δεν θα τους έγραφε στο σημερινό ιστορικό πλαίσιο. Όταν τα έγραψε στην δεκαετία του ’30, ο Χίτλερ ήταν στην εξουσία και ο αντισημιτισμός σε έξαρση σε όλη την Ευρώπη.
Για μας είναι πολύ σημαντικό να τα εξηγήσουμε όλα αυτά στην έκδοση που ετοιμάζουμε. Και θέλουμε να τα εξηγήσουμε, για να κατανοήσει καλύτερα το αναγνωστικό κοινό και ο κόσμος γενικότερα και σε καμία περίπτωση να δικαιολογήσουμε τον Σελίν ή να κάνουμε αντισημιτική προπαγάνδα. Θέλουμε ακριβώς το αντίθετο.
Δεν είμαι αντισημίτης. Καταδικάζω τον αντισημιτισμό και κατακρίνω αυτή την πλευρά του Σελίν.
Τι εννοείτε όταν λέτε είμαστε υποχρεωμένοι; Υπήρξε μία έντονη δημόσια αντιπαράθεση, ιδίως από την πλευρά του κυρίου Serge Klarsfeld. Άκουσα τις επιφυλάξεις του σε σχέση με αυτή σας την πρόθεση. Εξέφρασε τους φόβους του ότι το πνεύμα του αντισημιτισμού που υπάρχει σήμερα στην Γαλλία θα ενταθεί ακόμη περισσότερο, θα είναι σαν να προωθείται τις αντισημιτικές ιδέες, υποστηριγμένες μάλιστα από τη λογοτεχνική ιδιοφυΐα του Σελίν. Βρίσκω τους φόβους του εν μέρει δικαιολογημένους…
Εμείς θα τα επανεκδώσουμε, πιστεύω ότι σε 2 ή 3 χρόνια θα έχει τελειώσει η προετοιμασία.
Είμαστε υποχρεωμένοι γιατί είναι καλύτερα να εκδοθούν από τον εκδοτικό οίκο που έχει τα δικαιώματα, με μία σοβαρή επιστημονική ομάδα που θα ασχοληθεί με αυτή την έκδοση. Για το βιβλίο για παράδειγμα «Μπαγκατέλα για μία σφαγή» είναι ένας Εβραίος που θα ασχοληθεί.
Όπως ανέφερα και προηγουμένως, το πλαίσιο είναι αυτό της δεκαετίας του ‘30 με τον Χίτλερ στην εξουσία, την έξαρση του αντισημιτισμού και τους Εβραίους όλης της Δυτικής Ευρώπης να θέλουν να πολεμήσουν την Γερμανία και τον Χίτλερ που τους καταδιώκει ο οποίος είναι ο μεγάλος τους εχθρός. Ο Σελίν λέει «Εγώ δεν θέλω να κάνω πάλι πόλεμο με τους Γερμανούς. Αρκετά! Τον έκανα το ΄14-΄18 και είδα την φρίκη του». Παίρνει λοιπόν αντισημιτικές θέσεις γιατί δεν θέλει πάλι πόλεμο με τους Γερμανούς. Επιτίθεται στους Εβραίους γιατί, κατά τη γνώμη του, αυτοί θέλουν να προκαλέσουν τον πόλεμο με την Γερμανία, να σύρουν όλη την Ευρώπη σε μια καινούργια σφαγή. Οι αναμνήσεις του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου είναι ακόμη πολύ νωπές για αυτόν. Όπως ξέρετε είχε τραυματιστεί σοβαρά και υπέφερε στη υπόλοιπη ζωή του από τα τραύματά του.
Στα λιβελλογραφήματα του υπάρχει πολύ χιούμορ, υπάρχουν πολλά αστεία, εξάλλου, πάνω από το ένα τρίτο του βιβλίου αναφέρεται στο ταξίδι του στην Σοβιετική Ένωση και δεν έχει καμία σχέση με τους Εβραίους.
Ο κύριος Klarsfeld ξέρετε, μου είναι πολύ συμπαθής, τον συνάντησα μια φορά, και είναι ένας μεγάλος θαυμαστής του έργου του Σελίν· έχει διαβάσει πολλές φορές το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας».
Θα κάνουμε λοιπόν την επανέκδοση αυτών των τριών βιβλίων του Celine, θα υπάρχουν Εβραίοι που θα συμμετέχουν στην επιστημονική ομάδα. Θέλουμε να εξηγήσουμε, να βοηθήσουμε στο κοινό να καταλάβει, και όχι να δικαιολογήσουμε τις αντισημιτικές ιδέες του Σελίν. Δεν ξέρω αν ο κύριος Klarsfeld θα ήθελε ίσως να συμμετάσχει σε αυτές τις επιστημονικές ομάδες. Μέχρι πολύ πρόσφατα και εγώ και η χήρα του Σελίν είμασταν αντίθετοι στην προοπτική της επανέκδοσης των τόσο αμφιλεγόμενων λιβελλογραφημάτων του Σελίν. Με το χρόνο άλλαξα την πρώτη μου τοποθέτηση. Είχαμε πολλές απειλές και άσχημη κριτική τα τελευταία χρόνια, πολλοί μας κατέκριναν ότι θέλαμε να προβάλουμε μόνο τον «καλό» Σελίν· ότι λογοκρίναμε το έργο του κατά κάποιο τρόπο, προσπαθώντας να αποσιωπήσουμε τις σκοτεινές πλευρές της προσωπικότητας του…
Είστε της γνώμης δηλαδή ότι ο Σελίν έγραψε αυτά τα τρία βιβλία (από το 1937 μέχρι το 1941) γιατί ήταν ειρηνιστής και δεν ήθελε ένα νέο πόλεμο με τους Γερμανούς; Έβλεπε τους Εβραίους σαν εχθρούς και υπαίτιους του νέου, του επερχόμενου πολέμου με την Γερμανία;
Ναι, σαφώς. Αυτό είναι το βασικό σημείο εκκίνησης της όλης σκέψης και των θέσεων του Celine. Οι Εβραίοι ήταν εχθροί του γιατί ήθελαν πόλεμο ενάντια στο Χίτλερ που τους κατεδίωκε, ενώ αυτός ήθελε την ειρήνη και ήταν ένας γνήσιος ουμανιστής! Στο βιβλίο του «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» που εκδόθηκε το 1932, διαφαίνονται καθαρά αυτές του οι θέσεις.
Στο βιβλίο του «Μπακατέλα για μία σφαγή» υπάρχει μία φράση κάτω από τον τίτλο που λέει «Για να γελάσετε καλά στα χαρακώματα». Πολλοί καταλαβαίνουν λάθος αυτή τη φράση. Νομίζουν ότι μιλάει ειρωνικά για την επικείμενη σφαγή των Εβραίων στο ολοκαύτωμα. Όχι, δεν είναι αλήθεια. Μιλάει για την σφαγή του πολέμου που έρχεται και λέει «Θέλετε πόλεμο λοιπόν εσείς οι Εβραίοι; Εντάξει λοιπόν, θα γελάσετε τότε μια χαρά στα χαρακώματα. Θα δείτε τι σας περιμένει! Θα δείτε τι σημαίνει να πολεμάς στα χαρακώματα» (όπως αυτός το είχε κάνει στο πόλεμο του ΄14-΄18).
Μιλήστε μου για την αντισημιτισμό αυτής της περιόδου της δεκαετίας του ΄30 στην Ευρώπη και στην Γαλλία.
Ο αντισημιτισμός ήταν έντονος στην Ευρώπη και γενικευμένος στη Γαλλία αυτή την περίοδο. Οι περισσότεροι συγγραφείς της εποχής ήταν αντισημίτες. Αν εξαιρέσουμε τον Μωριάκ, τον Αραγκόν και τον Μαλρώ, σχεδόν όλοι υπόλοιποι ήταν αντισημίτες.
Ο Αντρέ Ζιντ δεν ήταν αντισημίτης νομίζω. Δεν κατάλαβα κάτι τέτοιο διαβάζοντας τα βιβλία του.
Είναι σίγουρο ότι δεν τους αγαπούσε και πολύ. Η περίπτωση του ήταν πιο ιδιαίτερη· η αντιπάθεια του ήταν συγκαλυμμένη,είχε αποχρώσεις, δεν τους επιτίθεται ανοιχτά. Εξάλλου έβρισκε τα λιβελλογραφήματα του Σελίν πάρα πολύ αστεία… έγραψε μάλιστα ένα άρθρο που έλεγε ότι ήταν πολύ διασκεδαστικά.
Ο Σελίν ήταν ενάντια στο σοβιετικό καθεστώς. Ήταν αυτό ένας από τους λόγους που ήταν φίλα προσκείμενος στους Γερμανούς;
Ναι σίγουρα, αλλά θα πρέπει να σας πω ότι αυτό ήταν μία στάση πολύ διαδεδομένη αυτή την περίοδο. Πολλοί πολιτικοί ηγέτες όπως ο Πεταίν, ο Λαβάλ αλλά και ο Ντοριό -που προερχόταν από την αριστερά- προτιμούσαν την ναζιστική Γερμανία από την Σοβιετική Ρωσία.
Οι Σοβιετικοί είχαν μία επεκτατική πολιτική, βοηθούσαν όλα τα κομμουνιστικά κόμματα των δυτικών χώρων και δεν έκρυβαν την πρόθεσή τους να εξαγάγουν το πολιτικό τους μοντέλο σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο. Μία μεγάλη μερίδα των πολιτών και του πολιτικού κόσμου είχαν τις απόψεις τους Celine, προτιμούσαν ξεκάθαρα τους Γερμανούς από τους Ρώσους, γιατί απλά δεν ήθελαν τον κομμουνισμό.
Ήσασταν ο δικηγόρος του γιου του Χίτλερ, μπορείτε να μου μιλήσετε για αυτή την ιστορία; Σας είχα ακούσει πριν 10 χρόνια σε μια τηλεοπτική συνέντευξη να αναφέρεστε σε αυτή την υπόθεση λέγοντας ότι περιμένατε ένα τεστ DNA για να επιβεβαιωθεί η πατρότητα του Χίτλερ. Το είχατε αυτό το αποτέλεσμα;
Αυτό είναι μια παλιά ιστορία τουλάχιστον 30 ετών, έχει πεθάνει τώρα, το όνομα του ήταν Ζαν Μαρι Λορέ. Δεν είχαμε ποτέ αυτό το τεστ DΝA από τους Ρώσους.
Τι σχέση έχουν οι Ρώσοι;
Μα αυτοί έχουν το κρανίο του Χίτλερ. Δεν θέλησαν όμως να προβούν σε δειγματοληψία για το DNA και έτσι δεν είχαμε καμία επιστημονική επιβεβαίωση για αυτή την υπόθεση.
Εσείς όμως, σαν δικηγόρος που ασχολήθηκε με αυτή την ιστορία, τι πιστεύετε;
Εγώ νομίζω ότι ήταν στ’ αλήθεια γιος του Χίτλερ ο Ζαν Μαρι Λορέ· όλα τα στοιχεία που είχα στην κατοχή μου οδηγούσαν σε αυτό το συμπέρασμα.
Πρώτον η μητέρα του ζούσε σε ένα χωριό όπου στρατοπέδευσε το Σύνταγμα του Χίτλερ. Όταν δεν ήταν στο μέτωπο όλοι οι στρατιώτες του Συντάγματος ξεκουράζονταν στο χωριό αυτό. Ξέρουμε ότι ο Χίτλερ είχε σχέσεις με την μητέρα του Ζαν Μαρι Λορέ. Εννέα μήνες αργότερα γεννήθηκε εκείνος όταν πια ο Χίτλερ είχε φύγει. Μικρός στα μαθητικά του χρόνια, όλοι τον αποκαλούσαν «γιο του Γερμανού» στο χωριό του· υπάρχουν μαρτυρίες. Η μητέρα του λίγο πριν το θάνατο της του εξομολογήθηκε ότι ο πραγματικός του πατέρας ήταν ο Χίτλερ. Η ομοιότητα του με τον Χίτλερ ήταν εντυπωσιακή και αναμφισβήτητη.
Αυτός τότε άρχισε να ψάχνει και απευθύνθηκε σε μένα σαν δικηγόρο για να μπορέσει να μάθει αν πραγματικά αυτή η πληροφορία ήταν αληθινή. Έγιναν πολλές ενέργειες και επαφές με πολλούς ανθρώπους. Έγιναν και τεστ DNA στους γονείς του Χίτλερ, δεν θεωρήθηκαν όμως επιστημονικά αξιόπιστα. Όπως σας είπα έχει πεθάνει, έχει βέβαια απογόνους, τουλάχιστον ένα γιο από όσο γνωρίζω.
Δηλαδή υπάρχει σήμερα κάποιος που ζει στη Γαλλία και είναι εγγονός του Χίτλερ;
Ναι φυσικά. Δεν έχω όμως επαφές εδώ και πολλά χρόνια, είναι μια παλιά υπόθεση για μένα.
Πότε πέθανε η μητέρα του; Μετά τον πόλεμο; Ήξερε δηλαδή τι είχε γίνει ο Χίτλερ, πως είχε εξελιχθεί, από τον απλό φαντάρο το ΄14 μέχρι το θάνατο του το 1945;
Ναι βέβαια μετά τον πόλεμο πέθανε. Ήξερε ποιος ήταν και τι είχε κάνει ο Χίτλερ.
Ακούγεται λίγο περίεργο. Αν είχα τέτοιες αμφιβολίες, θα προσπαθούσα τουλάχιστον να μην το μάθει ο πολύς κόσμος, μάλλον άβολα θα ένοιωθα φαντάζομαι… Όνομα πατρός: Αδόλφος Χίτλερ! Δυσβάσταχτο μου φαίνεται.
Θα έλεγα ότι ήταν μια φυσιολογική αντίδραση. Όλοι οι άνθρωποι, όταν δεν γνωρίζουν τους φυσικούς γονείς τους, κάποια στιγμή στη ζωή τους θέλουν να μάθουν την αλήθεια.
Έχετε γράψει μια από τις πιο εμπεριστατωμένες -κατά γενική ομολογία- βιογραφίες του Σελίν. Αλλάξατε την άποψη που είχατε γι΄ αυτόν, πριν ασχοληθείτε με τη ζωή του και το έργο του;
Δεν μπορώ να πω ότι είχα μια άποψη πιο πριν. Δεν γνώρισα τον Σελίν όσο ζούσε. Πέθανε το 1961, ενώ εγώ γνώρισα την γυναίκα του το 1962. Γίναμε πολύ φίλοι, μου μιλούσε πολύ συχνά για τον Σελίν, ήμουν ο δικηγόρος της. Δημιουργήσαμε με τον καιρό μια σχέση βαθιάς εμπιστοσύνης.
Στην βιογραφία μου προσπαθώ να εξηγήσω την περίπτωση Σελίν, προβάλλοντας όλες του τις πλευρές, τις καλύτερες και τις χειρότερες. Μόλις κυκλοφόρησε η καινούργια έκδοση. Αν δεν την έχετε -του απαντώ πως όχι- θα σας την δωρίσω ευχαρίστως (σηκώνεται και επιστρέφει σε λίγο δίνοντας μου ένα αντίτυπο).
Ποια ήταν η χειρότερη πλευρά του κατά την άποψη σας;
Μα ο αντισημιτισμός του βέβαια.
Οι άλλες του πλευρές ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις καλές, θετικές. Μην ξεχνάμε ότι ήταν κατ´ αρχήν γιατρός και είχε εξασκήσει το επάγγελμα του γιατρού για πολλά χρόνια· βοήθησε πολλούς φτωχούς ανθρώπους.
Προσπάθησα να φέρω στην επιφάνεια όλες τις έντονες αντιφάσεις του.
Χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης βέβαια, αν στις ιδιοφυΐες όπως ο Σελίν είναι ακόμη πιο έντονες.
Ο πατέρας του Σελίν ήταν μικροέμπορος και αντισημίτης. Πιστεύετε ότι αυτό έπαιξε ρόλο στις ιδέες του Σελίν αργότερα;
Σίγουρα ναι, είμαι πεπεισμένος. Επηρεαζόμαστε από αυτά που ακούμε από μικροί στο σπίτι μας.
Υπήρχε ήδη ο σπόρος του αντισημιτισμού στη σκέψη του Σελίν από τη νεότητα του. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι γεννήθηκε το 1894 την χρονιά που έχουμε την υπόθεση Ντρέιφους. Ο αντισημιτισμός είναι έντονος και κυριαρχεί στη Γαλλία αυτή την περίοδο και δεν υπάρχει μόνο στο χώρο της άκρας δεξιάς, αλλά σε όλους τους χώρους… στην άκρα αριστερά, στην αριστερά, στο κέντρο, στην δεξιά… υπάρχει παντού αντισημιτισμός.
Πρόσφατα βρέθηκαν τα χαμένα χειρόγραφα του Σελίν. Μπορείτε να μου μιλήσετε σχετικά;
Στη δεκαετία του 40 είχαν κλαπεί από το σπίτι του Σελίν 6000 χειρόγραφες σελίδες. Είχε καταγγείλει την κλοπή, πολλοί τότε δεν τον πίστεψαν τότε. Πριν κάποια χρόνια αυτός που τα είχε κλέψει τα επέστρεψε. Ήρθαν στην κατοχή μου.
Τα καθαροέγραψα (ήταν μια πολύ δύσκολη και επίπονη εργασία, ο γραφικός χαρακτήρας του Σελίν ήταν δύσκολος με πολλές διορθώσεις, μουτζούρες κλπ.) και πρόσφατα εκδόθηκαν τα δύο αυτά βιβλία, το «Πόλεμος» και « Λονδίνο». Δυο νέα βιβλία του Σελίν 60 χρόνια σχεδόν μετά τον θάνατο του. Ανέλπιστο και εντυπωσιακό! Και είναι και τα δύο «πολύ καλός Σελίν»…
Μάλιστα έπεσε και η ιδέα να προταθούν για το βραβείο Γκονκούρ (το σημαντικότερο λογοτεχνικό βραβείο στη Γαλλία), διότι το 1932 όταν εκδόθηκε το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» ενώ άξιζε το βραβείο δεν το πήρε. Εκ των υστέρων η επιτροπή Γκονκούρ αναγνώρισε το σφάλμα της. Για πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων -και όχι μόνο- το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» θεωρείται το σημαντικότερο λογοτεχνικό έργο του 20ου αι. Είναι λοιπόν η ευκαιρία να επανορθώσει. Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι αυτό το βραβείο δίνεται μόνο σε εν ζωή λογοτέχνες οπότε…
Ο Σελίν παραπονιόταν ότι μέχρι το τέλος της ζωής του ότι πλήρωσε πολύ ακριβά, περισσότερο από άλλους, τις αντισημιτικές του απόψεις και τα φιλικά του αισθήματα προς τους Γερμανούς. Πολλοί τον αποκαλούσαν «Μια συγγραφική ιδιοφυΐα, αλλά κάθαρμα»!
Το πλήρωσε ακριβά είναι αλήθεια. Μην ξεχνάτε ότι φυλακίστηκε 18 μήνες. Κυνηγήθηκε και απαγορεύτηκε στην Γαλλία. Όχι όμως ότι υπέφερε περισσότερο από άλλους. Αυτός ήταν ο πάντοτε υπερβολικός τρόπος του Σελίν να βλέπει τα πράγματα. Μην ξεχνάμε ότι τον Μπραζιγιάκ (Γάλλο συγγραφέα) τον εκτέλεσαν σαν συνεργάτη των Γερμανών. Ο Σελίν τη γλύτωσε. Έχει κατά το ήμισυ δίκαιο, το υπόλοιπο ήμισυ είναι υπερβολές.
Σαν δικηγόρος είχατε την ευκαιρία να υπερασπιστείτε πολύ αμφιλεγόμενες προσωπικότητες, όπως τον δικτάτορα Μποκάσα ή τον Καντάφι. Το βρίσκεται πιο συναρπαστικό, πιο ενδιαφέρον όταν σαν αναθέτουν τέτοιες υποθέσεις ;
Ναι σίγουρα, το βρίσκω αν μη τι άλλο πιο διασκεδαστικό και σίγουρα πιο συναρπαστικό.
Είχα την ευκαιρία για παράδειγμα να γνωρίσω πολύ καλά τον δικτάτορα Μποκάσα έναν άνθρωπο αρκετά μορφωμένο, με πολύ ισχύ, πολύ πονηρό, ένα Αφρικανό που δεν μπορούσες να ξέρεις τι ακριβώς σκέφτεται. Είχαν πολύ ενδιαφέρον οι συναντήσεις που είχα μαζί του… Τον δικτάτορα Καντάφι τον γνώρισα λιγότερο καλά, είχα τρεις συναντήσεις μαζί του, τα υπόλοιπα στην υπόθεση της κατάρριψης του αεροπλάνου και την υπευθυνότητα της συντριβής, που είχε εκατοντάδες θύματα, ήταν πιο πολύ με τους υπουργούς και συμβούλους του.
Ήσασταν μάρτυρας υπεράσπισης των συντελεστών της απόπειρας δολοφονίας του στρατηγού Ντε Γκωλ. Είστε πάντοτε έτοιμος να υπερασπιστείτε οποιονδήποτε;
Ναι βέβαια, μα αυτό εξ´άλλου είναι και το λειτούργημα του δικηγόρου. Κάθε κατηγορούμενος έχει δικαίωμα υπεράσπισης. Μελετώντας προσεκτικά τον φάκελο κάθε υπόθεσης, μπορούμε να βρούμε στοιχεία για να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε ενέργειες. Ο δικηγόρος πρέπει να είναι έτοιμος να υπερασπιστεί οποιονδήποτε.
Βέβαια τώρα με το πέρασμα του χρόνου-είμαι πια 90 ετών- νομίζω ότι θα έλεγα όχι σε μια περίπτωση. Στους παιδεραστές, σ´ αυτούς που κακοποιούν ανήλικους. Δεν μου έτυχε να μου ζητήσουν να υπερασπιστώ μια τέτοια υπόθεση, νομίζω όμως ότι θα έλεγα όχι.
Ντε Γκωλ, Πεταίν· ποια είναι η άποψή σας;
Με τις δυο αυτές προσωπικότητες η Γαλλία ήταν σίγουρη ότι θα ήταν με το μέρος των νικητών στο τέλος του πολέμου. Αν κέρδιζε η Γερμανία, χάρις στον Πεταίν. Αν κέρδιζαν οι σύμμαχοι χάρις στον Ντε Γκωλ.
Νομίζω ότι ο Πεταίν έκανε καλά που συνθηκολόγησε και σταμάτησε τον πόλεμο. Μετά βέβαια ότι έκανε ενάντια στους Εβραίους είναι πέρα για πέρα κατακριτέο. Όχι μόνο δεν τους προστάτεψε από τους Γερμανούς, αλλά τους παρέδωσε κιόλας.
Βέβαια θα πρέπει να σημειώσω εδώ ότι ούτε ο Ντε Γκώλ έκανε έστω κάποια έκκληση στον γαλλικό λαό από το Λονδίνο, για την προστασία των Εβραίων. Ούτε βέβαια ο Πάπας, ούτε οι Άγγλοι ή οι Αμερικάνοι.
Είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος για την πορεία και την εξέλιξη της κοινωνίας; Στα βιβλία σας έχετε έντονα κριτική ματιά· συχνά είστε ειρωνικός, καυστικός, φαταλιστής…
Είμαι φύσει αισιόδοξο άτομο.
Τα τελευταία χρόνια όμως στη Γαλλική κοινωνία με ενοχλεί η έλλειψη ανθρώπινης επαφής στα πάντα. Όλοι μπροστά σε μια οθόνη. Είναι σπάνιο πια να βρίσκεσαι με ανθρώπους τετ α τετ όπως είμαστε τώρα. Επικοινωνούμε με μηνύματα και μειλ για τα πάντα. Είναι ανυπόφορο.
Τι εννοείται με τον όρο «Αναρχικός της δεξιάς»;
Ότι θέλω την πλήρη ελευθερία για μένα, χωρίς όμως να είμαι κατά της «αρχής». Δεν θέλω να σπάω και να καταστρέφω τα πάντα, όπως οι αναρχικοί της αριστεράς στις διαδηλώσεις. Κάπως έτσι ήταν και ο Σελίν, και ο Dubuffet.
Για τον αναρχισμό του Προυντόν, τι θα λέγατε;
Δεν ξέρω, δεν έχω άποψη. Δεν έχω διαβάσει Προυντόν.
Σας Ευχαριστώ πολύ.
Και εγώ. Θα ήθελα να συνεχίσουμε την πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα μας με την πρώτη ευκαιρία…