Σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, οι διακρίσεις και τα μη συμπεριληπτικά σχολικά συστήματα στερούν συστηματικά παιδιά από κοινότητες Ρομά του δικαιώματός τους στην εκπαίδευση. Στις περισσότερες χώρες, το 20% περίπου των παιδιών Ρομά δεν ολοκλήρωσε το δημοτικό σχολείο, σε σύγκριση με περισσότερο από το 90 τοις εκατό των μη Ρομά συνομηλίκων τους. Αυτοί που εγγράφονται είναι πιθανό να εγκαταλείψουν το σχολείο πριν από το τέλος της βασικής εκπαίδευσης λόγω του ρατσισμού που βιώνουν στα σχολεία και της κακής προετοιμασίας των ίδιων των σχολείων για την κάλυψη των αναγκών τους.
Αναλυτικότερα, στη Νοτιοανατολική Ευρώπη το 18% των παιδιών Ρομά δεν εγγράφηκαν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και λιγότερο από το 1% φοιτά στο πανεπιστήμιο. Πολλά παιδιά Ρομά παρακολουθούνται σε «ειδικά» σχολεία και αίθουσες διδασκαλίας για παιδιά με αναπηρίες απλώς και μόνο λόγω των γλωσσικών διαφορών τους. Έτσι υπάρχουν μεγάλα κενά ισότητας στην ποιότητα της εκπαίδευσης που λαμβάνουν τα παιδιά Ρομά και οι συνομήλικοί τους μη Ρομά.
Οι Διεθνής συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα – όπως η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η Εκπαίδευση για Όλους και Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας – έχουν κατοχυρώσει το δικαίωμα όλων των παιδιών στην εκπαίδευση. Οι κυβερνήσεις και οι εταίροι τους έχουν υπέγραψαν αυτές τις συβάσεις και δεσμεύτηκαν να επεκτείνουν τα σχολικά τους συστήματα ώστε να μην είναι τα παιδιά περιθωριοποιημένα. Ωστόσο, οι διεθνείς οργανισμοί, η κοινωνία των πολιτών, τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης και οι ίδιες οι κοινότητες συνεχίζουν να εφιστούν την προσοχή του κόσμου στις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουν οι κοινότητες των Ρομά στην Ευρώπη.
Τα στοιχεία που αφορούν συγκεκριμένα στην Ελλάδα δείχνουν ότι το ποσοστό παιδιών Ρομά σε ηλικία υποχρεωτικής εκπαίδευσης τα οποία φοιτούν στο σχολείο ανέρχεται σε 69%, ενώ το ποσοστό των νέων ηλικίας 18-24 ετών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο είναι το υψηλότερο μεταξύ των 27 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, φτάνοντας το 92%.
Τι συμβαίνει όμως τοπικά σε κάθε κοινωνία;
Στη Λάρισα από το 2014 και μετά υπάρχουν δυο δημοτικά σχολεία στην περιοχή της Νέας Σμύρνης το 11ο και το 33ο με την πλειονότητα των παιδιών που φοιτούν εκεί να είναι Ρομά. Ο κορωνοϊός άλλαξε σε μεγάλο βαθμό και την εκπαιδευτική διαδικασία με την τηλεπαίδευση και αργότερα τα self test στα σχολεία. Και μπορεί για τους περισσότερους από εμάς να θεωρείται αυτονόητη η υποχρεωτική τουλάχιστον εκπαίδευση αλλά δεν είναι για όλους. Πολλά παιδιά Ρομά δεν είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν μέσω τηλεκπαίδευσης λόγω έλλειψης των μέσων τεχνολογίας, έτσι ακόμη και μετά το άνοιγμα των σχολείων, χωρίς μέτρα και περιορισμούς, ένα μεγάλο ποσοστό περίπου το 50% των μαθητών δεν επέστρεψε στην τάξη.
…
Το The Common Sense? συνομίλησε με τον αντιδήμαρχο Κοινωνικής Πολιτικής του Δήμου Λαρισαίων Σωτήρη Βούλγαρη και τον πρόεδρο του Συλλόγου Ρομά Λάρισας, αντιπρόεδρο της ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ και διαμεσολαβητή του Κέντρου Κοινότητας Νίκο Παϊτέρη για την προσπάθεια ένταξης των Ρομά στην εκπαίδευση, τον τρόπο για να επιτευχθεί και τους στόχους της κοινότητας και της πολιτείας για να εφαρμοστεί η Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά (ΕΣΚΕ) 2021-2030.
Ο κ. Βούλγαρης μιλάει για την ιστορία και την προσπάθεια της ανέγερσης του 33ου και την κατάσταση που επικρατεί. «Το 33ο πληροί όλες τις προϋποθέσεις και τις απαιτήσεις για την σύγχρονη εκπαίδευση. Περιλαμβάνει θέατρο, γυμναστήριο, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων και αίθουσα μουσικής. Και τα δυο σχολεία είναι ολοήμερα και υπάρχουν σχολικά γεύματα έτσι ώστε να καταπολεμούνται η φτώχεια και η επισιτιστική έλλειψη της οικογένειας. Στη διάρκεια της πανδημίας τα παιδιά αυτά αποκόπηκαν από το σχολείο για έναν χρόνο, η διαδικτυακή εκπαίδευση δεν ήταν τόσο εφικτή λόγω μη ύπαρξης των ανάλογων μέσων ή όπου και να υπήρχαν δεν υπάρχει καθοδήγηση για τα παιδιά και είναι και λίγο δύσκολο για ένα παιδί από μόνο του να μπει σε μία διαδικτυακή εκπαίδευση όταν μπορεί να την αποφύγει» τονίζει.
«Με το άνοιγμα των σχολείων διαπιστώσαμε ένα μέγεθος σχολικής διαρροής και σε συνεργασία με το Κέντρο Κοινότητας με την Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης τις δομές του Δήμου με την Αντιδημαρχία Κοινωνικής Πολιτικής λάβαμε ορισμένες πρωτοβουλίες έτσι ώστε να μειώσουμε τον αριθμό των μαθητών Ρομά που άγγιζε το 70% στη νέα Σμύρνη με σκοπό να κατευθυνθούν μαθητές σε αλλά σχολεία όμορα. Διότι υπήρχαν κάποια νομοθετικά προβλήματα με την μετακίνηση των μαθητών» συμπληρώνει.
Επιπρόσθετα αναφέρει ότι “ο στόχος ήταν να εγγράφονται αυτοί οι μαθητές κι αλλού. Το πρώτο βήμα έγινε πρέπει να στηριχθεί και περαιτέρω έτσι ώστε να κατασταλάξουμε και να έχουμε την δυνατότητα αυτής της διασποράς που έχει έναν στόχο, την καλύτερη παροχή εκπαίδευσης, την καλύτερη κοινωνικοποίηση και την καλύτερη γνωριμία των μαθητών σε αλλά σχολικά περιβάλλοντα πέραν της γειτονιάς που μπορεί να είχε συγκεκριμένα πολιτιστικά, πολιτισμικά και μορφωτικά χαρακτηριστικά. Είναι ένα στοίχημα που συμβάλουμε να κερδηθεί”.
Ο αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής σημείωσε επίσης ότι “πιστεύω ότι η εκπαίδευση μπορεί να αλλάξει την κοινωνία και επειδή στα σχολεία αυτά βρέθηκα ως διευθυντής για 10 χρόνια και αργότερα ως διευθυντής εκπαίδευσης προσπάθησα να ενισχύσω τα σχολεία με εκπαιδευτικό προσωπικό που να έχει επίγνωση της κατάστασης που συναντά. Γιατί ο δάσκαλος στα σχόλια αυτά δεν έχει μόνο ένα επίπεδο εκπαιδευτικής διαχείρισης. Άλλα δυο και τρία και αυτό σημαίνει ότι πρέπει ο δάσκαλος να το διαχειριστεί έτσι ώστε να εκπαιδευτούν με διαφορετικό τρόπο τα παιδιά χωρίς να δημιουργούνται αποκλεισμοί, παραγκωνισμοί αλλά και εντάσεις» καταλήγει ο κ. Βούλγαρης.
Για την καλύτερη παροχή εκπαίδευσης πρέπει να υπάρχουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά, όπως είναι τα σχολικά είδη, το φαγητό και η ένδυση των παιδιών. Πολλά παιδιά Ρομά δεν έχουν την δυνατότητα να αγοράσουν ακόμη και τα πιο βασικά είδη όπως ρούχα και παπούτσια, πόσο μάλλον για σχολικά τετράδια, τσάντες και το βασικότερο δεν είχαν λεφτά για να μπορέσουν να φάνε.
Στο πλαίσιο αυτό κινήθηκε και ο κ. Παϊτέρης, “μετά το 2005 που ανέλαβε διευθυντής του σχολείου ο κ. Βούλγαρης, για να μειώσουμε την σχολική διαρροή πηγαίναμε μαζί με δασκάλους από σπίτι σε σπίτι, ο Σωτήρης κέρδισε την εμπιστοσύνη τους. Ξεκινήσαμε να χτίζουμε θεμέλια Ρομά και μπαλαμοί μία αγκαλιά μαζί. Βλέπαμε ότι πάλι έχει διαρροή και ερχόταν από το εργασιακό κομμάτι και από τους πρόωρους γάμους και ακόμη από αυτό προέρχεται. Με διαφορά τεχνάσματα για να κρατήσουμε όλα τα παιδιά τότε στο σχολείο δίνανε κάποιο επίδομα 300 € για κάθε παιδί”.
Ο πρόεδρος των Ρομά Λάρισας εξηγεί ότι “αυτά τα λεφτά δεν τα έδιναν στο γονιό για να το φάει ο ίδιος αλλά για το παιδί να πάει σχολείο. Αυτοί με αυτά τα λεφτά δε στήριζαν ένα παιδί αλλά όλη την οικογένεια και το παιδί κατάληγε να πάει ξυπόλυτος πότε ζαλισμένος. Πολλά παιδιά ερχόταν στο σχολείο νηστικά. Ερχόταν στο σχολείο δεν έπιναν γάλα, δεν έτρωγαν πρωινό και πήγαινε ο δάσκαλος με τον μισθό που έπαιρνε να αγοράσει στα παιδιά να φάνε. Αυτά τα παιδιά και η γενιά που πέρασε από τον Σωτήρη πήραν κάποια εμπιστοσύνη από τον δάσκαλο. Έγιναν βήματα προς το καλύτερο. Έχουν γίνει προσπάθειες για να κρατήσουμε τα παιδιά στο σχολείο. Εγώ θα είμαι πολύ ευχαριστημένος από την γενιά αυτή αν βγάλουν το λύκειο και αν φύγουν από τους πρόωρους γάμους» επισημαίνει.
«Η κοινωνική και οικονομική κατάσταση των οικογενειών των μαθητών πολλές φορές δεν επιτρέπουν την παρουσία των παιδιών στο σχολείο. Γιατί για να πάει ένα παιδί πρέπει να έχει και το απαραίτητο δεύτερον πρέπει να εξασφαλίζεται κάποια εργασία στους γονείς. Όταν αυτοί είναι μετακινούμενοι και πηγαίνουν σε διάφορα μέρη της χώρας με εποχικές δουλειές στην Πελοπόννησο, την Άρτα και την Κύπρο, το παιδί ή θα μείνει μόνο του εδώ με μια γιαγιά που θα έχει άλλα έξι – επτά εγγόνια για να κρατήσει που δεν έχει τη δυνατότητα να τα στηρίξει ή αν τα πάρουν μαζί τα παιδιά» συμπληρώνει ο κ. Βούλγαρης.
Ειδικότερα ο αντιδήμαρχος συμπληρωματικά επεσήμανε ότι «παρότι υπάρχει η κάρτα φοίτησης και όλο το νομοθετικό πλαίσιο που προβλέπεται στις ολιγόμηνες μετακινήσεις δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί γιατί ο γονιός όταν ξυπνάει στις έξι να πάει για δουλειά και το σχολείο απέχει 6-7 χιλιόμετρα από την κατοικία, δεν υπάρχει δυνατότητα να πάει το παιδί σχολείο άρα θα το πάρει μαζί του στην δουλειά με αποτέλεσμα να χάνεται ένας μαθητής. Όταν επανέρχεται λοιπόν πρέπει ο δάσκαλος να γυρίσει τον χρόνο πίσω. Αυτή τη στιγμή και στο 11ο και στο 33ο εγγεγραμμένα είναι περίπου 300 μαθητές σε σύνολο το καθένα εξ των οποίων το 60% με 65% να είναι παιδιά Ρομά. ‘Άλλη μια βοήθεια για να πάει ο γονιός το παιδί στο σχολείο είναι και η ανάγκη για την έκδοση του Α 21 καθώς χωρίς αυτό δεν εμπίπτει ο γονέας το δικαίωμα του κοινωνικού επιδόματος. Άρα είναι μια προϋπόθεση η εγγραφή για αρχή και η σταθερή παρακολούθηση στη συνέχεια για να εγγραφούν οι γονείς που ανήκουν στις ευάλωτες και ευπαθείς ομάδες και είναι δικαιούχοι κοινωνικών επιδομάτων και του ΚΕΑ να μπορούν να έχουν τα χαρτιά για να το δικαιούνται» δήλωσε στη συνέχεια.
Επιπλέον ο κ. Παϊτέρης μιλώντας για την ιστορία των Ρομά και πως μπορεί να αντιμετωπιστεί η σχολική διαρροή, τόνισε πως στόχο αποτελεί η εύρεση εργασίας, ώστε να μπορεί ο γονιός να στηρίξει το παιδί στο σχολείο και στις σπουδές του. “Στην ηλικία μου που είμαι 56 ετών, οι γονείς μου και ο κάθε γονιός των Ρομά ήταν Έλληνες αλλά μετανάστες μέσα στην Ελλάδα. Πηγαίναμε για διάφορες αγροτικές δουλειές ήμασταν εργάτες γης δουλεύαμε σε βαμβάκια, ντομάτες, πατάτες, φράουλες, με εποχιακές δουλειές δεν είχαμε σπίτια, δεν είχαμε οικόπεδα δικά μας. Από το 1974 και μετά που μας έδωσαν την ταυτότητα και την ελληνική υπηκοότητα δε μας έδωσαν κάτι άλλο να μας στεγάσουν όπως έκανε σε άλλους το κράτος. Ότι κάνουμε το κάνουμε μόνοι μας. Οι άνθρωποι αυτοί με τον καιρό εγκαταστάθηκαν, πήραν από ένα οικόπεδο, έφτιαξαν ένα σπίτι και η γενιά του πατέρα μου και η δίκη μου κάπου έμειναν. Με αυτά που γίνονται τώρα που έχουν βάλει το Α 21 με το ΚΕΑ πάνω από 70% παιδιών Ρομά πιστεύω ότι θα τελειώσουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Είναι ένα κίνητρο για να τραβήξουν τα παιδιά στο σχολείο αλλά χρειάζονται ακόμα ένα να δώσουν εργασία στον γονιό”.
Ακόμη ο πρόεδρος των Ρομά της Λάρισας στάθηκε στο γεγονός της παραβατικότητας δίνοντας επισημαίνοντας ότι “πάνω στο κομμάτι εργασίας θέλει ένα πρόγραμμα με μεγαλύτερη βελτίωση για αυτούς τους ανθρώπους. Δεν θέλουμε υπηρεσίες αλλά δουλειά του πεζοδρομίου, να μπορέσουν να σταθούν, να βγάλουν ένα μεροκάματο για να μπορούν να βελτιώσουν τα παιδιά τους. Να είναι στεκούμενοι και όχι μετανάστες μέσα στην Ελλάδα. Αν βελτιωθεί η κατάσταση προς το εργασιακό και τους ανθρώπους αυτούς θα καλυτερέψει πολύ ζωή τους, θα αποφύγουν την εγκληματικότητα και την παραβατικότητα γιατί κάποτε ο τσιγγάνος δεν ήταν αυτός που παρουσιάζεται τώρα. Ήταν στην Ελλάδα ο διαπραγματευτής, ο γυρολόγος πήγαινε και τάιζε τον κόσμο με την πραμάτεια του, πήγαινε και έντυνε τον κόσμο με την πραμάτεια του και δεν έκλεβε. Τα τελευταία χρόνια τον κάνανε κλέφτη και τον έριξαν οι ίδιοι στον ρατσισμό και την ξενοφοβία. Γι’ αυτό έχουν γκετοποιηθεί οι οικισμοί γιατί υπήρχε ο ρατσισμός και ξενοφοβία και ακόμη υπάρχουν. Αν ο ρομ συνδυάσει την εργασία του μαζί με την εκπαίδευση θα πάει μπροστά” σχολιάζει ο ίδιος.
Συνεργασία όλων των φορέων θέτει ως στόχο για την αλλαγή της εκπαίδευσης ο κ. Βούλγαρης υπογραμμίζοντας ότι “στόχος είναι να βγάλουμε όσο το δυνατόν περισσότερους επιστήμονες. Να βγάλουμε εκπαιδευτικούς που θα φέρουν άλλους εκπαιδευτικούς, γιατρούς, δικηγόρους και η κοινωνία να κάνει ένα βήμα πιο ψηλά. Για να μπορέσουμε λοιπόν να βάλουμε την εκπαίδευση στην αλλαγή μίας κοινωνικής κατάστασης στόχος είναι όλες οι δυνάμεις ενωμένες να βοηθήσουμε την γειτονιά να προσαρμοστεί στα προγράμματα ένταξης. Να συνεργαζόμαστε με όλους τους φορείς, τους συλλόγους τις οργανώσεις και τις ομοσπονδίες των Ρομά, να υπάρχει μια αλληλοενημέρωση σε όλα τα προγράμματα έτσι ώστε και οποιαδήποτε μορφή παραβατικότητας ξεκινήσει να μειώνεται και δεύτερον να διαμορφώνει την κοινωνία του αύριο μέσα από καλύτερες δυναμικές”.
Αναλύοντας αυτές τις δυναμικές ο κ. Βούλγαρης ανέφερε ότι “πρώτον και την εξεύρεση της δουλειάς, δεύτερον για το μεγάλωμα της οικογένειας, τρίτον με την αποκατάσταση της στέγασης και την απομάκρυνση των νέων οικογενειών από τη γειτονιά που είναι ασφυκτικά γεμάτη σε πληθυσμό και να δίνεται η δυνατότητα και στις γενιές των νέων παιδιών να πηγαίνουν σε άλλα σχολεία και να κοινωνικοποιούνται με έναν διαφορετικό τρόπο. Η σχολική διαρροή με διάφορες μετρήσεις που έγιναν άγγιζε υψηλά ποσοστά με πάνω από 50% γιατί δεν μπορούσαν να γίνουν τα τεστ. Τώρα αυτά τα μέτρα δεν υπάρχουν επομένως σιγά-σιγά μπαίνουμε σε μία μορφή νέας κανονικότητας που βέβαια αυτό στάθηκε εμπόδιο. Η προσπάθεια εντείνεται για να μειωθεί η σχολική διαρροή» τόνισε κλείνοντας.
Τα παιδιά Ρομά που σπουδάζουν αυτόματα φεύγουν και από τη γειτονία, όπως ανέφερε ο Νίκος Παϊτέρης, “σταδιακά αποκόπτονται, κοιτάνε άλλη ζωή, δεν κοιτάνε πίσω το γκέτο. Για να βελτιωθούν ξανά αυτοί οι άνθρωποι χρειάζεται εργασία και στέγαση. Δεν ξέρουν γράμματα οι γονείς να πάνε και αυτοί στο νυχτερινό”.
Τα αιτήματα των Ρομά ανέφερε κλείνοντας ο κ. Παϊτέρης, λέγοντας ότι “εμείς ζητάμε ειδικά για την νέα Σμύρνη η στέγαση να συνδέεται με την εργασία και ύστερα με την εκπαίδευση. Αν δώσεις δηλαδή ένα σπίτι και ένα πρόγραμμα τα παιδιά στο σχολείο, εγώ στο σχολείο και με αποκόψεις από εκεί μέσα θα αλλάξω περιβάλλον. Δεν θα μείνω μέσα στο γκέτο.. Άρα για να βελτιωθούν αυτά κουμπώνει εργασία, στέγαση και εκπαίδευση. Τώρα με τα παιδιά που θα πάνε σε αλλά σχολεία είναι για να μην γκετοποιηθούν. Οποίο παιδί αποκόβεται από την γκετοποίηση πάει μπροστά. Ο στόχος και ο σκοπός είναι η βελτίωση της ένταξης αυτών των ανθρώπων ειδικά στην εκπαίδευση. Να προσπαθήσουμε να μην μείνει κανένα παιδί εκτός σχολείου και να σταματήσουμε τους πρόωρους γάμους. Αν σταματήσουν οι πρόωροι γάμοι από εκεί και πέρα ξεκινάνε όλα”.
Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά σε μικρή ηλικία είναι και αυτό του γάμου, ειδικότερα τα κορίτσια στις οικογένειες Ρομά πρέπει να παντρευτούν από μικρή ηλικία και φυσικά να είναι παρθένες. Αυτό σταματάει τα κορίτσια από την εκπαιδευτική διαδικασία πριν ακόμη τελειώσουν το δημοτικό.
Το σοβαρό αυτό ζήτημα των πρόωρων γάμων τόνισε ο κ. Παϊτέρης, υπογραμμίζοντας ότι “ειδικά στα κορίτσια επειδή ο γονιός φοβάται για την κοπέλα του, καθώς εμείς έχουμε στα έθιμα μας και την «τιμή» της κοπέλα,. Η εκπαιδευτική διαδικασία εκεί δεσμεύεται και δεν προχωράει. Εμείς έχουμε την τιμή και χωρίς αυτή η κοπέλα δεν μπορεί να παντρευτεί ύστερα. Οι γονείς φοβούνται και μόλις οι κοπέλες γίνονται 13 σταματάνε το σχολείο και έρχεται ο γάμος. Ύστερα μέσω του γάμου σταματάει και ο άντρας να πηγαίνει στο σχολείο. Όλα αυτά δημιουργούνται από το γκέτο και οι πρόωροι γάμοι και οι διαρροές στα σχολεία και προσπαθούμε να σπάσουμε το γκέτο, όσοι μπορούν να φύγουν από εκεί να σώσουν την γενιά τους και αυτό σιγά σιγά το καταφέρνουμε. Κάποιοι έχουν πάει Κύπρο άλλοι Γερμανία και προσπαθούν για το αύριο. Θέλει παρακίνηση, την τελευταία δεκαετία κάνουν ένα βήμα προς τα έξω. Είναι δύσκολο να πείσεις έναν γονιό να πάει το παιδί του σχολείο παρόλο που ξέρει ότι είναι υποχρεωτικό. Ως γείτονας, ως διαμεσολαβητής που ρωτάω γιατί δεν πας το παιδί στο σχολείο μου λένε «τι θα τον ταΐσω, εγώ θα φύγω ποιος θα το κοιτάξει. Και έτσι είναι αναγκασμένος να τον πάρει μαζί του στην δουλειά”.
“Στα 15 το παιδί πρέπει να πίνει γάλα όχι να παντρεύεται και στα 16 και τα 17 και τα 18. Όταν ένα παιδί παντρεύεται στα 12 και τα 14 δεν φέρνει βελτίωση, φέρνει φτώχεια και για το ίδιο και τους γονείς” καταλήγει.