Το εβραϊκό ολοκαύτωμα παραμένει μία από τις πιο μελανές σελίδες του 20ού αιώνα. Ένας αιώνας που τελικά αποδείχτηκε ιδιαίτερα βάναυσος· κατά τη διάρκεια του είχαμε τις δύο πρώτες συγκρούσεις παγκόσμιας κλίμακας. Κάθε παγκόσμιος πόλεμος γέννησε και μία γενοκτονία, ο Πρώτος την γενοκτονία των Αρμενίων με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα, ο Δεύτερος την γενοκτονία των Εβραίων με 6 εκατομμύρια θύματα. Η πρώτη γενοκτονία περιορίζεται γεωγραφικά στο χώρο της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δεν έγινε ποτέ αντικείμενο καταστολής από την διεθνή κοινότητα· ίσως αν αυτό είχε γίνει να είχε αποφευχθεί η δεύτερη.
Για μία μερίδα ιστορικών υπήρξε η πρόθεση από τις Μεγάλες Δυνάμεις να γίνει, για άλλους ποτέ, οι δυνάμεις που πρωταγωνιστούσαν εκείνη την εποχή δεν θέλησαν πραγματικά να ασχοληθούν με το ακανθώδες αυτό πρόβλημα.
Πολλές άλλες τραγωδίες συνέβησαν κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η γενοκτονία των Εβραίων όμως ήταν από τις χειρότερες και έχει πολλές ιδιαιτερότητες και συμβολισμούς.
Η αγγλική λέξη Holocaust και η εβραϊκή Shoah δεν χρησιμοποιήθηκαν αμέσως μετά τον πόλεμο για να χαρακτηρίσουν το γεγονός. Στη δίκη της Νυρεμβέργης ο όρος που χρησιμοποιήθηκε ήταν «εβραϊκή γενοκτονία». Ήταν το Ισραήλ και οι ΗΠΑ οι δύο πρώτες χώρες που κατάλαβαν την σημασία του γεγονότος και προσπάθησαν να το προβάλλουν συστηματικά· το ενδιαφέρον των άλλων χωρών κινήθηκε πραγματικά μετά το 1980.
Το ολοκαύτωμα ήταν μία τραγωδία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ήταν μία τραγωδία του χριστιανικού πολιτισμού. Ήταν μία τραγωδία του δυτικού πολιτισμού. Ήταν μία τραγωδία του νεωτερισμού. Ήταν μία τραγωδία της ανθρώπινης φύσης.
Ήταν μία τραγωδία του ευρωπαϊκού πολιτισμού γιατί διεξήχθη στην ευρωπαϊκή ήπειρο, με την κεντρική μεν ναζιστική παρότρυνση, με τοπικές δε συνενοχές σε όλη την Ευρώπη. Ήταν μία οργανωμένη επιχείρηση αστυνομικής φύσης όπου αποστολές τρένων έφευγαν φορτωμένες με Εβραίους και με προορισμό τα μεγάλα στρατόπεδα συγκέντρωσης της κεντρικής Ευρώπης. Στην Ολλανδία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία, την Πολωνία, την Βοημία, τις Βαλτικές Χώρες, την Ελλάδα, την Κροατία, τη Σερβία, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία, την Ουκρανία· παντού η ίδια κατάσταση. Μόνο σε τέσσερις χώρες δε συνέβη αυτό, οι οποίες ήταν ουδέτερες στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ελβετία και την Σουηδία.
Πέρα όμως από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εκατομμύρια Εβραίοι πέθαναν από την πείνα, το κρύο, την εξαθλίωση, την κακομεταχείριση στα διάφορα γκέτο ευρωπαϊκών πόλεων.
…
Ήταν μία τραγωδία του χριστιανικού πολιτισμού. Όλοι οι ευρωπαίοι ήταν χριστιανοί, καθολικοί, ορθόδοξοι ή προτεστάντες με εξαίρεση τους εβραίους και τους μουσουλμάνους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, του Κόσοβου και της Αλβανίας.
Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου του «Ο αγών μου» ο Χίτλερ υπενθυμίζει ότι η καθολική του παιδεία και η θρησκευτική του μόρφωση έπαιξαν μέγιστο ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του.
Σε κάποιο άλλο σημείο του βιβλίου του περιγράφει ποιά είναι η στιγμή της ζωής του Ιησού που προτιμά: Την οργισμένη (και μοναδική) χειρονομία του Ιησού που διώχνει τους Εβραίους εμπόρους από το Ναό με ένα σχοινί που το χρησιμοποιεί σαν μαστίγιο…
Αποκαλυπτικό!
Για τον Χίτλερ υπάρχει ένας «αληθινός Χριστιανισμός», όχι αυτός του κηρύγματος της αγάπης, ειρηνικός (pacifiste), αλλά αυτός του Ιησού που κυνηγά τους Εβραίους εμπόρους που σκέφτονται μόνο το χρήμα και το συμφέρον τους. Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο εξάλλου αναφέρεται ότι ο Ιησούς λέει ότι οι Εβραίοι «έχουν πατέρα τον διάβολο». Τα 4 Ευαγγέλια βρίθουν αντισημιτικών αναφορών (40 στο κατά Μάρκον, 80 στο κατά Ματθαίον, 130 στο κατά Ιωάννη).
Αυτόν τον Χριστό-ιδρυτή ενός νέου δόγματος που δεν αγαπά τους Εβραίους θαυμάζει ο Χιτλερ· αυτόν θεωρεί αληθινό.
Αυτή θα είναι και η ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού. Βαθιά αντισημιτική, με το μαστίγιο του Ιησού να μεταμορφώνεται σε θαλάμους αερίων.
Στην ζώνη του κάθε φαντάρου του τρίτου ράιχ, υπάρχει η επιγραφή “Gott mit uns” «Θεός μαζί μας».
Για τον Χίτλερ η θρησκεία πρέπει να υπηρετεί πρώτα το έθνος, την πατρίδα, το λαό. Ένας καθολικός ή ένας προτεστάντης μπορούν πρώτα να είναι Γερμανοί, ενώ ένας Εβραίος ποτέ· θα είναι πάντοτε πρώτα Εβραίος, άρα μη αφομοιώσιμος και μη συμβατός σε μια καθαρά γερμανική κοινωνία της Άριας Φυλής που ονειρευόταν ο Χίτλερ.
Επίσημα το Βατικανό δεν καταδίκασε τη ναζιστική θηριωδία και «Ο αγών μου» δεν ήταν ποτέ στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων του Πάπα. Απαγορεύονται βιβλία του Καρτέσιου, του Καντ, του Ντιντερό, του Ρουσώ, του Σπινόζα, του Βολταίρου… όχι όμως του Χίτλερ.
Σιώπησε η συναίνεσε σ´ αυτόν τον όλεθρο. Αντί να μετανοήσει έστω εκ των υστέρων, συνέχισε την ίδια γραμμή.
Είναι αποκαλυπτική η φράση του Πάπα Πίου XII το 1953 στο διεθνές συνέδριο ποινικών δικαιωμάτων:
«Αυτός που δεν εμπλέχθηκε στη διαμάχη αισθάνεται άβολα, όταν, μετά το τέλος των εχθροπραξιών βλέπει τον νικητή να κρίνει τον ηττημένο για εγκλήματα πολέμου, ενώ αυτός ο νικητής έχει κάνει παρόμοιες πράξεις προς τους ηττημένους»!!!! (τα θαυμαστικά δικά μου)
Τι θέλει να πει ο Πάπας;
Ότι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αγγλία, η Αυστραλία και οι υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν θαλάμους αερίων για την εξόντωση εκατομμυρίων αμάχων Γερμανών;
Το αγνοούσα.
Το Βατικανό συνέχιζε να παίζει 8 χρόνια μετά το τέλος του πολέμου την παρτιτούρα της ντροπής, ξεχνώντας ότι ένας από τους βασικούς πυλώνες της φιλοσοφίας της χριστιανικής θρησκείας είναι η μετάνοια.
Υπάρχει βέβαια και μια άλλη πλευρά που θα ήταν άδικο και ανέντιμο να μην αναφερθεί.
Το Βατικανό ήταν διαφορετικό πριν τις 2 Μαρτίου 1939 που έγινε Πάπας ο Πίος ΧII. Ίσως τα γεγονότα είχαν μια άλλη εξέλιξη αν ο προηγούμενος Πάπας, Πίος XI, δεν πέθαινε ξαφνικά στις 10 Φεβρουαρίου 1939.
Ο επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας (από το 1922 μέχρι το 1939) κατήγγειλε δριμύτατα και ξεκάθαρα τις θέσεις και τη φιλοσοφία του ναζισμού σε μια εγκύκλιο του το 1937 γραμμένη επίτηδες στα γερμανικά και όχι στα λατινικά όπως συνηθιζόταν. Το 1938, όταν ο Χίτλερ βρίσκεται στη Ρώμη σε επίσημη συνάντηση με τον Μουσολίνι, ο Πίος XI κλείνει επιδεικτικά το Μουσείο του Βατικανού και απαγορεύει στον Γερμανό δικτάτορα να το επισκεφθεί. Λίγους μήνες αργότερα θα δηλώσει. «Ο αντισημιτισμός είναι απαράδεκτος. Όλοι είμαστε Σημίτες πνευματικά» Με την ίδια δριμύτητα κατήγγειλε τον φασισμό και τον κομμουνισμό. Ήταν ένας μεγάλος Πάπας που δυστυχώς πέθανε στις αρχές του πολέμου. (Michel Onfray “La decadence”)
…
Ήταν μια τραγωδία του δυτικού πολιτισμού, διαδραματίστηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα του, τη Γερμανία, που από οικονομικής, κοινωνικής, διοικητικής, πολιτιστικής, πνευματικής πλευράς ήταν ένα από τα πιο προηγμένα, κατά πολλούς το πιο προηγμένο του δυτικού πολιτισμού.
Η πατρίδα του Μπετόβεν, του Γκαίτε, του Μπαχ.
Οι δυτικοί σύμμαχοι αν και πολέμησαν γενναία κατά του Άξονα, δεν πήραν κανένα ουσιαστικό μέτρο, δεν έκαναν καμία επίσημη διεθνή έκκληση, δεν πήραν καμία αποτελεσματική πρωτοβουλία για να σώσουν μαζικά τους εβραϊκούς πληθυσμούς της Ευρώπης. Ακόμη και οι ΗΠΑ, που ενώ άνοιξαν τις πόρτες τους και δέχθηκαν χιλιάδες Εβραίους, δεν έκαναν όσα πραγματικά θα μπορούσαν για μια μαζική υποδοχή των Εβραίων μετά το 1938.
Ήταν μια τραγωδία του νεωτερισμού. Η ναζιστική μηχανή για να μπορέσει να εξοντώσει μαζικά τόσες πολλές ανθρώπινες ζωές έπρεπε να θέσει στην υπηρεσία της όλα τα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής. Ορθολογική οργάνωση από διοικητικής, διπλωματικής ή αστυνομικής πλευράς, βασισμένη στον καταμερισμό εργασίας και ευθυνών, στηριγμένη στα πιο σύγχρονα τεχνολογικά μέσα επικοινωνίας της εποχής -τέλεξ, τηλεγραφήματα, τηλέφωνο – τρένα, κατασκευές δρόμων και κτιρίων. Οι καλύτεροι επιστήμονες και ερευνητές, γιατροί, χημικοί, βιολόγοι συνέβαλαν στην μεθόδευση, την προετοιμασία και την αποτελεσματικότητα της τελικής λύσης.
Η σύγχρονη τεχνολογία μπορεί πάντοτε να τεθεί στην υπηρεσία επικίνδυνων ολοκληρωτικών ιδεολογιών.
…
Ήταν μια τραγωδία της ανθρώπινης φύσης, που δημιουργεί τρομερές προοπτικές για την φοβερή ικανότητα του πολιτισμένου ανθρώπου να κάνει κακό.
Η βαναυσότητα δεν γνώρισε κανένα όριο, αποδυναμώνοντας την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στον ίδιο του τον εαυτό, αποκαλύπτοντας την κτηνωδία που κρύβει στο βάθος του.
Στο παράδοξο της ανθρώπινης φύσης, η παραφροσύνη ενός ανθρώπου έγινε κάποια στιγμή συλλογική.
Ο Χίτλερ ήταν μεγάλος αναγνώστης. Επειδή υπέφερε από αϋπνίες, διάβαζε τουλάχιστον ένα βιβλίο κάθε βράδυ. Κατείχε μια βιβλιοθήκη 16.000 βιβλίων! Ο εθνικοσοσιαλισμός του ήταν ένα διανοητικό προϊόν της μνησικακίας του (μνησίκακος=αυτός που δεν ξεχνά το κακό που του έχουν κάνει).
Το 1914 δήλωνε επίσημο επάγγελμα: καλλιτέχνης. (Δεν μπόρεσε ποτέ να ικανοποιήσει το όνειρο του και να γίνει δεκτός στη Σχολή Καλών Τεχνών της Βιέννης, απορρίφθηκε δυο φορές, θεωρώντας πάντα τον εαυτό του μεγάλο ταλέντο).
Μετά ήθελε να γίνει αρχιτέκτονας.
Στις αρχές το ‘20 δήλωνε επίσημο επάγγελμα: συγγραφέας (αν και δεν είχε εκδώσει τίποτα)!
Ο αντισημιτισμός του είναι η απλοϊκή απάντηση σε όλα τα ερωτήματα, η λύση σε όλα τα προβλήματα. Η ιδεολογία του γίνεται παθολογία ή ίσως η παθολογία του ιδεολογία.
Ο Εβραίος γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος:
- Φτώχεια και μιζέρια; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Ανέχεια και πορνεία στους δρόμους; Φταίνε οι Εβραίοι .
- Κοινωνικές αδικίες; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Ανικανότητες και ατέλειες του δημοκρατικού πολιτεύματος; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Ο πασιφισμός που οδηγεί στην ήττα; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Ο καπιταλισμός και η κοινωνία της εκμετάλλευσης; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Ο τύπος που ψεύδεται και προπαγανδίζει; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Ο μπολσεβικισμός που απειλεί την Ευρώπη; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Ο πόλεμος που εξυπηρετεί τους εμπόρους όπλων; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Η εκφυλισμένη τέχνη; Φταίνε οι Εβραίοι.
- Οι προσωπικές του αποτυχίες; Φταίνε οι Εβραίοι.
Η απλοϊκή σκέψη γοητεύει απλοϊκούς ανθρώπους.
Ο Χίτλερ δεν γεννιέται αντισημίτης· οι γονείς του δεν ήταν. Γίνεται.
Όταν η μητέρα του πεθαίνει από καρκίνο δωρίζει ένα από τα έργα του στον γιατρό της που είναι Εβραίος· όταν γνωρίζει την μιζέρια και την φτώχεια στην Βιέννη ζει τρία χρόνια σε ένα μικρό δωμάτιο το οποίο χρηματοδοτείται από οικογένειες εβραίων· όταν δεν έχει ούτε καν τα ελάχιστα χρήματα για τις πιο βασικές του ανάγκες δέχεται την συστηματική βοήθεια ενός φίλου του Εβραίου· όταν χρειάζεται να πουλήσει κάποιες ακουαρέλες του, τις δίνει σε έναν έμπορο Εβραίο ο οποίος τις πουλάει σε αγοραστές που είναι όλοι τους Εβραίοι.
Και όπως κάθε μνησίκακο και παράφρων ανθρώπινο όν, ο Χίτλερ τους κάνει να πληρώσουν ακριβά το καλό που του έκαναν.
Στην διπλή ταπείνωση που ένοιωθε, η μια προσωπική, σαν αποτυχημένος καλλιτέχνης που έψαχνε την αναγνώριση και την διασημότητα, η άλλη συλλογική για την ατιμωτική ήττα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και τους ταπεινωτικούς όρους για τη Γερμανία της συνθήκης των Βερσαλλιών, κατάφερε σε μερικά χρόνια να δημιουργήσει μια συλλογική εθνική μνησικακία ενός ολοκλήρου λαού νικημένου από τους Γάλλους το 1918 που επιδίωκε πια μόνο την ρεβάνς.
Ο συγγραφέας Max Weinreich το 1945 στο βιβλίο του «Ο Χίτλερ και οι καθηγητές» αναλύει με λεπτομέρεια και διεισδυτική λεπτότητα τον μηχανισμό που δημιούργησε τη συλλογική μνησικακία του γερμανικού λαού. Και όπως πολύ σωστά σημειώνει ανάμεσα σε πολλά άλλα ο αγαπημένος μου Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Ονφρέ στο βιβλίο του «Παρακμή»
«Στην ανθρώπινη φύση, η ταπείνωση δεν γεννά τίποτα άλλο παρά μια ακατανίκητη επιθυμία για εκδίκηση»
Έξι από τα εννέα εκατομμύρια των Εβραίων της Ευρώπης θα αφανιστούν σε μια από τις χειρότερες στιγμές του ανθρώπου.
Ο Σερζ Κλάσφερντ που αφιέρωσε τη ζωή του στη διατήρηση της μνήμης των θυμάτων του ολοκαυτώματος αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Το ολοκαύτωμα δεν πρέπει να εκπροσωπεί μόνο εκατομμύρια θύματα, αλλά ένα θύμα, συν ένα θύμα, συν ένα θύμα, προκειμένου να αποδίδονται στο καθένα από αυτά, τα στοιχεία του, η διαδρομή του, η αξιοπρέπεια του. Να ανασύρονται από την λησμονιά και την ανωνυμία, έτσι ώστε από αντικείμενα της Ιστορίας, αυτά τα ονόματα να γίνουν ξανά υποκείμενα της Ιστορίας»
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Ibrahim Metinoz
