Το σεξ είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό στην κοινωνία. Είναι στις οθόνες του κινητού, της τηλεόρασης και των ταινιών — είναι παντού. Ωστόσο, μέχρι λίγες δεκαετίες πριν στην ελληνική κοινωνία κυριαρχούσε μια συγκεκριμένη αντίληψη της γυναικείας σεξουαλικότητας και επιθυμίας επιβαλλόμενη από την ανδρική οπτική με έμφαση στην αγνότητα της γυναίκας και τη μη ελευθερίας της σεξουαλικής της ζωής πριν τον γάμο.
Για αιώνες, οι πολιτισμοί έδιναν τεράστια έμφαση στην παρθενία μιας γυναίκας, με ορισμένους πολιτισμούς να τη βλέπουν ως σημάδι αθωότητας και άλλους να επιβάλλουν την απώλεια της παρθενίας με διάφορες τελετουργίας. Σε πολλές κοινωνίες η γυναικεία παρθενία ήταν ταυτισμένη με την τιμή και την ανωτερότητα της γυναίκας, μερικές φορές αποδίδοντας μάλιστα σε αυτή και στην απάρνηση της ερωτικής ζωής ανώτερες πνευματικές δυνάμεις με βάση θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Η αντίληψη για μια γυναίκα με βάση αποκλειστικά τη σεξουαλική της δραστηριότητα και στους περιορισμούς της δεν συνάδει με τη σύγχρονη πραγματικότητα.
Σε ποιο βαθμό όμως κάποιες ανάλογες αντιλήψεις όσον αφορά την ελευθερία της γυναικείας ερωτικής επιθυμίας παραμένουν ενεργές σήμερα;
Σε μια συνέντευξη με τον κ. Νίκο Παϊτέρη για την εκπαίδευση των Ρομά μου μίλησε για την «τιμή» της γυναίκας και πως οι κοπέλες παντρεύονται σε μικρή ηλικία για να είναι ακόμη αγνές. Κάτι που δεν ισχύει στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας σήμερα.
Με αφορμή αυτή τη συζήτηση μιλήσαμε με τον κ. Ηλία Κουρκούτα κλινικό ψυχολόγο και καθηγητής στο ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης, με αντικείμενο την Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων με διαταραχές.
Ο κ. Ηλίας Κουρκούτας μέσα από τη δική του οπτική, μιλά για τον θεσμό της παρθενίας, για το αν είναι ενεργός στις σύγχρονες κοινωνίες και την προέλευσή του στο ιστορικό, θρησκευτικό και μυθολογικό πλαίσιο. Παράλληλα εξηγεί για τη σεξουαλικότητα και τα θεμέλια της ανδρικής κυριαρχίας ανά τον χρόνο και σήμερα.
με αντικείμενο την Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων με διαταραχές
…
«Κατ’ αρχάς θεωρώ ότι στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες το ζήτημα της παρθενίας με την έννοια της ιδιότητας που πρέπει να φέρει –κυρίως η γυναίκα- για να νυμφευτεί έχει ξεπεραστεί εδώ και δεκαετίες. Από την άλλη το θέμα αυτό απαιτεί ολόκληρο δοκίμιο με διεπιστημονική και πολυδιάστατη προσέγγιση διότι παραπέμπει στη θέσπιση της κοινωνίας σε σχέση με την σεξουαλική επιθυμία, τους τρόπους που συνδέονται οι άνθρωποι ως έμφυλα όντα και σεξουαλικά υποκείμενα, τις διαφορές φύλου, την αναπαραγωγή και διατήρηση της κοινότητας, καθώς και την ηθική και θεολογία που τη χαρακτηρίζει» τονίζει ο κ. Κουρκούτας.
«Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι δεν πρέπει απλά να αναλύονται τόσο παλαιά έθιμα/ πρακτικές και μύθοι με όρους της σημερινής (μετα)νεωτερικής κοινωνίας όπου κυριαρχεί η ηθική της ατομικής αυτονόμησης και προσωπικής εξέλιξης, η σημαντικότητα των ατομικών δικαιωμάτων και της ελεύθερης επιλογής συντρόφων. Όπως και της διαχείρισης του σώματος, των συναισθημάτων και της σεξουαλικής επιθυμίας (ανεξάρτητα αν κάποιες πρακτικές και στάσεις επιβιώνουν σε διάφορες κοινωνίες ή σε άτομα σήμερα)» συμπληρώνει.
Οι παλαιές αυτές αντιλήψεις και δοξασίες επιβεβαιώνονται σήμερα σε κάποιον βαθμό; Αντανακλούν φόβους και στερεότυπες αντιλήψεις;
Ο κ. Κουρκούτας απαντάει σε αυτό αναφέροντας ότι «χρειάζονται γνώσεις ανθρωπολογίας και ιστορίας για την κατανόηση των συγκεκριμένων κανόνων και μυθολογιών των προνεωτερικών κοινωνιών. Υπάρχουν, π.χ., μύθοι και ιστορίες όπου αναφέρεται η διακόρευση της παρθένας πριν τον γάμο με διάφορους τρόπους και ιεροτελεστίες, γιατί ο γυναικείος κόλπος θεωρούταν ότι ενέχει θανατηφόρες δυνάμεις. Εδώ κατανοεί κάνεις το κοινωνικό φαντασιωτικό κάποιων κοινωνιών, επισημαίνοντας τη δύναμη της γυναίκας αλλά και τους φόβους που συνδέονται με τη γυναικεία σεξουαλικότητα και την πλήρη εξάρτηση του άντρα από τον γυναικείο κόλπο κάτι που μπορεί και σήμερα να ισχύει ασυνείδητα σε πολλούς ανθρώπους, σε συνδυασμό με την αντίληψη ότι η γυναίκα δεν θα έπρεπε να έχει πολλούς συντρόφους».
Επιπρόσθετα σημειώνει ότι «δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο «άντρας» γεννιέται σε ένα κόλπο (μητρικό) και η αναπαραγωγή και η ικανοποίηση του εξαρτάται από ένα άλλο κόλπο επίσης (απόλυτη εξάρτηση) για αυτό και εφευρίσκει τρόπους να κυριαρχεί για να καταπολεμήσει τις αρχέγονες αυτές, κατά τη άποψη μου, φοβίες και εξαρτήσεις».
Σήμερα στον Δυτικό κόσμο δεν θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε ότι η θέση της γυναίκας στην κοινωνία συνδέεται μόνο με την αναπαραγωγή, όμως όπως εξηγεί ο κ. Κουρκούτας «οι παλιές κοινωνίες ενδιαφερόταν να αναπαράγονται και όχι να ικανοποιούν τις ατομικές επιθυμίες και η επιβίωση του κάθε ατόμου εξαρτιόταν απόλυτα από την κοινότητα, ενώ κι ο γάμος ήταν κοινωνικό ζήτημα. Η καταστολή των σεξουαλικών επιθυμιών και ο έλεγχος των ορμών και των δυο φύλων θεωρούταν απαραίτητα στοιχεία της κοινωνικής συνοχής και επιβίωσης, συχνά ενδεδυμένα με θεολογικά/ θρησκευτικά στοιχεία και κανόνες. Μην ξεχνάμε ότι όλες οι μονοθεϊστικές θρησκείες επέμεναν στην αγνότητα και την αποκήρυξη των ορμών κυρίως της γυναίκας αλλά και γενικότερα την απαγόρευση του προγαμιαίου έρωτα, ως ηθική παρέκκλιση που θέτει σε κίνδυνο την σταθερότητα του ζεύγους /κοινότητας, επειδή οι ορμές είναι καταστροφικές. Το «μην επιθυμήσεις τη γυναίκα του άλλου» είναι μια από τις βασικές εντολές της αρχαϊκής ιουδαϊκής κοινωνίας».
«Η άμωμος σύλληψη, επίσης, της μητέρας/θεάς/ παναγίας είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της αντίληψης της σεξουαλικής επιθυμίας, ως κάτι βρώμικο/ αμαρτωλό/ηθικά αποκηρυγμένο, ενώ και ο υιός του θεού δεν μπορεί να είναι καρπός σεξουαλικής συνεύρεσης και επιθυμίας» συμπληρώνει.
Πόσο έχει αλλάξει όμως αυτή η θεωρία σήμερα; Και κατά πόσο πιστεύουμε ότι η γυναίκα είναι και ένα σεξουαλικό ον;
«Αυτό έχει να κάνει βέβαια και με την «αγιοποίηση» και εξιδανίκευση του μητρικού ρόλου και λειτουργίας που σημαίνει ότι η μητέρα-γυναίκα δεν μπορεί να αφοσιώνεται στην ικανοποίηση των ορμών της. Ειδικά σε προβιομηχανικές κοινωνίες όπου η παιδική θνησιμότητα ήταν ένα τεράστιο πλήγμα και όπου χρειαζόταν εργατικά χέρια για την προστασία και επιβίωση της οικογένειας-κοινότητας» μας πληροφορεί ο κ. Κουρκούτας.
Επιπλέον υπογραμμίζει ότι «σήμερα βέβαια θεωρητικά πιστεύουμε το αντίθετο, το (ανθρώπινο) βρέφος είναι καλό να είναι καρπός έρωτα και αγάπης και η γυναίκα και ως μητέρα δικαιούται και πρέπει να έχει ερωτική ζωή. Το αντίθετο θεωρείται ως σεξιστικό και απαξιωτικό της γυναικείας επιθυμίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η απόλυτη ταύτιση της γυναίκας με τον μητρικό ρόλο σε σύγχρονες συντηρητικές κοινωνίες είναι κάτι σαν παιδική φαντασίωση του «ενήλικου αγοριού» που αρνείται να δει τη μητέρα του ως σεξουαλικό όν».
Το παράδειγμα στην Αρχαία Ελλάδα
Οι μαρτυρίες για την ερωτική ζωή των Αρχαίων Ελλήνων είναι τόσο αντιφατικές και αποσπασματικές, που εύκολα, επιλέγοντας μεμονωμένα κομμάτια, μπορείς να σχηματίσεις το πάζλ μίας συντηρητικής κοινωνίας ή μίας ελευθεριάζουσας κοινωνίας ή ακόμα και μίας κοινωνίας στην οποία επικρατεί η ομοφυλοφιλία.
Ο κ. Κουρκούτας μας συστήνει επίσης και το παράδειγμα «της σεξουαλικής πολυμορφίας και της αποθέωσης των ορμών, κυρίως βέβαια της αντρικής επιθυμίας μέσα από τη μορφή του κυρίαρχου και παντοδυνάμου αρσενικού (φαλλοκρατία) Δια. Η αρχαία ελληνική κοινωνία, όμως επέβαλλε στην πραγματικότητα και συντηρητικές πρακτικές και ματαιώσεις σε πολλά επίπεδα, το αρσενικό φαντασιωτικό, θα έλεγε κάνεις, των αρχαίων ελλήνων προβαλλόταν στον αστερισμό του δωδεκάθεου και της μυθολογίας».
Μπορεί όμως η παρθενία να είναι ιερή; Και παράλληλα μορφή ελευθερίας;
Όπως επισημαίνει ο κ. Κουρκούτας «η Yvonne Knibiehler στο δοκίμιο της για την ιστορία της γυναικείας παρθενίας στη Δύση αναδεικνύει τις πολλαπλές έννοιες που έχει λάβει στο πέρασμα των αιώνων και μιλά και για την ιερότητα της γυναικείας παρθενίας. Τη θεωρεί ως θεμέλιο της ανδρικής κυριαρχίας, αλλά επίσης και ως μια μορφή ελευθερίας και ακόμη πηγή δύναμης για τις γυναίκες».
Επίσης παραθέτει το παράδειγμα της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας μέσα από τα μάτια της Yvonne Knibiehler. «Στην ελληνορωμαϊκή εποχή, σημειώνει, ότι η παρθενία είναι χαρακτηριστικό γυναικείων θεοτήτων (βλ. Αθηνά) και της δύναμης τους ενάντια στις σωματικές επιθυμίες των απλών πολιτών. Οι θνητές παρθένες τιμούνται, κυρίως, ως ιέρειες, κάτι που τους εξασφάλιζε, μια ανώτερη δύναμη και σεβασμό. Από την άλλη, οι κόρες έμεναν παρθένες επειδή ενσάρκωναν το μέλλον της κοινότητας και έπρεπε επομένως να διατηρηθούν «αγνές και δυνατές» και «να μην αναλωθούν» μέχρι τον γάμο που γινόταν συνήθως στα 14 χρόνια τους».
Η Knibiehler θεωρεί, από την άλλη, ότι η «απο-ιεροποίηση» της «παρθενίας» στη σύγχρονη εποχή εξυπηρέτησε πάλι την ανδρική επιθυμία.
Επιπροσθέτως, ο θεσμός της παρθενίας αντανακλά την ανάγκη ελέγχου και κυριαρχίας του σώματος των γυναικών, όπως τονίζει ο κ. Κουρκούτας «σε πολλές εποχές ή κοινωνίες, η παρθενία προφανώς υποδηλώνει την αφοσίωση της γυναίκας στον μέλλοντα σύζυγο της και βέβαια μειώνει το άγχος της «σύγκρισης» γιατί η ανδρική αρρενωπότητα είναι πολύ πιο ευάλωτη και εύθραυστη, από ότι πιστεύεται. Η αδιαφορία και η απαξίωση της γυναικείας ικανοποίησης και η ανάγκη κυριαρχίας σε αυτήν σήμερα, πέρα από άλλους λόγους, είναι και ένας τρόπος να διατηρείται το «αίσθημα δύναμης» και σεξουαλικής ρώμης του άντρα, έστω κι αν αυτό είναι συχνά αυταπάτη».
Η νέα γενιά μπορεί να αλλάξει το παρελθόν;
«Θέλω να πιστεύω, όμως, ότι στις νεώτερες πλέον γενεές το δέσιμο με τον ερωτικό άλλο και η ικανοποίηση του, στις «νορμάλ» τουλάχιστον καταστάσεις, θεωρείται σημαντικό στοιχείο στη σχέση. Και είναι ελπιδοφόρο όταν παρατηρεί κανείς ανάλογες ευαισθησίες, παρότι η ελληνική κοινωνία παραμένει σε ένα βαθμό συντηρητική και πολύ ενοχική
Θεωρώ ότι το άγχος για τις σχέσεις και οι διάφορες φοβίες, αναστολές και ενοχές αναφορικά με τη σεξουαλικότητα είναι παρούσες σε πολλούς νέους ανθρώπους, άντρες και γυναίκες, παρά την επιφανειακή και φαινομενική ελευθεριότητα, την υπερ-σεξουαλικοποίηση και «πορνοποίηση» της κοινωνίας και της εικόνας κυρίως των κοριτσιών», καταλήγει ο Ηλίας Κουρκούτας.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: artandcommerce
