Η δουλεία είναι μέρος της ανθρώπινης ιστορίας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι αρχαίοι πολιτισμοί, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στη δουλεία για να υποστηρίξουν τις οικονομίες και τον τρόπο ζωής τους. Ενώ η δουλεία έχει καταργηθεί σε πολλές χώρες, συνεχίζει να υπάρχει με διάφορες μορφές σήμερα. Σε αυτό το άρθρο, θα εξερευνήσουμε την ιστορία της δουλείας στην αρχαία Ελλάδα και πώς συγκρίνεται με τη σύγχρονη δουλεία.
…
Η δουλεία στην αρχαία Ελλάδα
Η δουλεία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομία της αρχαίας Ελλάδας. Οι σκλάβοι χρησιμοποιούνταν για διάφορους σκοπούς, συμπεριλαμβανομένης της οικιακής εργασίας, της γεωργίας, ακόμη και ως ειδικευμένοι τεχνίτες. Η δουλεία στην Ελλάδα δεν βασιζόταν στη φυλή ή την εθνικότητα, αλλά στο γεγονός ότι ένα άτομο αιχμαλωτίστηκε σε πόλεμο ή γεννήθηκε ως σκλάβος. Δεν ήταν ασυνήθιστο για τις ελληνικές πόλεις-κράτη να κατέχουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες σκλάβους.
Οι δούλοι στην αρχαία Ελλάδα δεν είχαν νόμιμα δικαιώματα και θεωρούνταν ιδιοκτησία. Συχνά υπέστησαν κακομεταχείριση και υποβλήθηκαν σε σκληρές συνθήκες διαβίωσης. Οι σκλάβοι δεν επιτρεπόταν να παντρευτούν ή να κάνουν οικογένειες και μπορούσαν να τιμωρηθούν ή ακόμα και να σκοτωθούν από τους ιδιοκτήτες τους για οποιοδήποτε λόγο.
Οι δούλοι στις ελληνικές πόλεις χωρίζονταν επίσης και σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα µε το επάγγελµά τους και τη σχέση τους µε τον εργοδότη (π.χ συγκατοίκηση ή όχι µε τον κύριό τους) και ανάλογα µε την εργασία που εκτελούσαν. Υπήρχαν π.χ.
• οι οικιακοί δούλοι (οικέτες, δηλαδή οι της οικίας, οι υπηρέτες), οι οποίοι δούλευαν σε χωράφια και εργαστήρια,
• οι χωρίς οικούντες, δηλαδή που δεν συγκατοικούσαν µε τον κύριό τους, αλλά εργάζονταν σε κάποιο κατάστηµά του και του κατέβαλαν κάποιο ποσό,
• τα ανδράποδα µισθοφορούντα που ήταν κωπηλάτες σε στόλο ή εργάτες σε µεταλλεία και συχνά ανήκαν σε κάποιο αφεντικό που τους είχε νοικιάσει σε τρίτο πρόσωπο και
• οι δηµόσιοι δούλοι, κάτι σαν δηµοτικοί υπάλληλοι, οι οποίοι εργάζονταν ως αστυνοµικοί, κλητήρες, γραµµατείς, οδοκαθαριστές κλπ.
Η δουλειά των δούλων ήταν απαραίτητη για τη λειτουργία της ελληνικής κοινωνίας. Ήταν υπεύθυνοι για μεγάλο μέρος της χειρωνακτικής εργασίας που επέτρεπε στους Έλληνες πολίτες να αφιερώσουν τον χρόνο τους στην πολιτική, τη φιλοσοφία και άλλες ασχολίες. Ωστόσο, οι συνεισφορές τους δεν αναγνωρίστηκαν ούτε εκτιμήθηκαν, και συχνά θεωρούνταν κατώτερα όντα.
Η δουλεία ήταν ευρέως διαδεδοµένη σε όλους τους αρχαίους πολιτισµούς του κόσµου, συµπεριλαµβανοµένου του κινεζικού, του ιαπωνικού, του πολυνησιακού, του ινδικού, των λαών της Αφρικής και της Νότιας Αµερικής όπως και πολλών λαών της Ευρώπης περιλαµβανοµένου του ελληνικού και του ρωµαϊκού. Ιδιαίτερη έµφαση όµως δίνεται συχνά στη δουλεία στην Αρχαία Ελλάδα, όχι επειδή ήταν σκληρότερη, αλλά επειδή η διεθνής κοινότητα και πολλοί Έλληνες θεωρούν αυτονόητο ότι µια χώρα που διέθετε ανεπτυγµένο πολιτισµό και γέννησε τη δηµοκρατία, δεν θα έπρεπε να ανέχεται τη δουλεία. Ένας βασικός λόγος για την µεροληπτική εστίαση πολλών ξένων ιστορικών στην αρχαιοελληνική δουλεία είναι ότι έµµεσα αυτή νοµιµοποιούσε τις ακρότητες στο δουλεµπόριο της αποικιοκρατίας, δηλαδή κατά την εφαρµογή της δουλείας από το λαό στον οποίο οι ίδιοι ανήκαν. Η ύπαρξη της δουλείας στην κοιτίδα της δηµοκρατίας παρείχε τρόπον τινά άλλοθι ή πάντως «ελαφρυντικά» στο δουλεµπόριο πολύ µεταγενέστερων λαών.
Εντούτοις, η ελληνική κοινωνία των κλασικών χρόνων ήταν κατά 30 αιώνες αρχαιότερη και λειτουργούσε µέσα σε ένα γενικότερο διεθνές πλαίσιο αποδοχής της δουλείας ως «πολεµικού δικαίου».
Σημαντικό ρόλο δηλαδή στο ζήτημα της ελληνικής ή ρωμαϊκής δουλείας δεν έπαιζε µόνο η αξία που οι συγκεκριμένες κοινωνίες προσέδιδαν στην ανθρώπινη ζωή µε βάση το δικό τους πολιτισμικό επίπεδο αλλά και η γενική/διεθνής αντίληψη για το ίδιο θέμα. Εξίσου σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι παραγωγικές ανάγκες, οι οποίες εντέλει δεν καλύφθηκαν πιο ηθικά ούτε από τις σχετικά νεότερες κοινωνίες.
Η δουλεία σήμερα
Ενώ η δουλεία έχει καταργηθεί στις περισσότερες χώρες, συνεχίζει να υπάρχει με διάφορες μορφές σε όλο τον κόσμο. Η σύγχρονη δουλεία περιλαμβάνει καταναγκαστική εργασία, εμπορία ανθρώπων και δουλεία με χρέη. Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), πενήντα εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν στη σύγχρονη δουλεία το 2021. Από αυτούς τους ανθρώπους, 28 εκατομμύρια ήταν σε καταναγκαστική εργασία και 22 εκατομμύρια εγκλωβίστηκαν σε καταναγκαστικούς γάμους.
Ο αριθμός των ανθρώπων στη σύγχρονη δουλεία έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία πέντε χρόνια. 10 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονταν στη σύγχρονη δουλεία το 2021 σε σύγκριση με τις παγκόσμιες εκτιμήσεις του 2016. Οι γυναίκες και τα παιδιά παραμένουν δυσανάλογα ευάλωτα.
Η σύγχρονη δουλεία εμφανίζεται σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου και ξεπερνά τις εθνοτικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές γραμμές. Περισσότερο από το μισό (52 τοις εκατό) του συνόλου της καταναγκαστικής εργασίας και το ένα τέταρτο όλων των καταναγκαστικών γάμων μπορούν να βρεθούν σε χώρες υψηλού εισοδήματος ή υψηλού εισοδήματος.
Μία από τις πιο σημαντικές διαφορές μεταξύ της αρχαίας και της σύγχρονης δουλείας είναι ότι η σύγχρονη δουλεία βασίζεται στη φυλή και την εθνικότητα. Πολλοί από αυτούς που έχουν παγιδευτεί στη σύγχρονη δουλεία είναι από περιθωριοποιημένες κοινότητες και συχνά παρασύρονται με ψεύτικες υποσχέσεις για καλύτερες δουλειές και καλύτερη ζωή. Μόλις παγιδευτούν, αναγκάζονται να εργάζονται σε επικίνδυνες και εξευτελιστικές συνθήκες, με ελάχιστη ή καθόλου αμοιβή.
Η δουλεία στην Ελλάδα σήμερα
Το 1821, μέσα από τη φωτιά της Επανάστασης, έσπευσαν όλοι οι αγωνιζόμενοι να δημιουργήσουν θεσμούς ελευθερίας και χρηστής διοίκησης. Η πρώτη μεγάλη κίνηση έγινε με την Α’ Εθνοσυνέλευση, που συνήλθε στην Επίδαυρο και ψήφισε το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα. Με το Σύνταγμα εκείνο στις 25 Φεβρουαρίου του 1822, οι Έλληνες, εντελώς πρωτοποριακά για την Ευρώπη της αποικιοκρατίας, θέσπισαν την κατάργηση της δουλείας.
Διάφορα κράτη της Ευρώπης και κυρίως μετά την Γαλλική Επανάσταση του 1789 είχαν αρχίσει να καταργούν τη δουλεία, αλλά μόνο για τα εδάφη τους. Το δουλοκτητικό καθεστώς, εντελώς υποκριτικά, παρέμενε στις εκτεταμένες αποικίες όλων των Ευρωπαίων. Τα τελευταία χρόνια, υπήρξαν αναφορές για μετανάστες εργάτες που υφίστανται εκμετάλλευση και αναγκάζονται να εργαστούν στη γεωργία και σε άλλους κλάδους.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος της σύγχρονης δουλείας, συμπεριλαμβανομένης της ψήφισης νόμων για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων και την καταστολή των εργοδοτών που εκμεταλλεύονται τους εργαζομένους τους. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν περισσότερα για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα αντιμετωπίζονται δίκαια και με αξιοπρέπεια.
Πως η εμπορία ανθρώπων είναι η σύγχρονη δουλεία
Η εμπορία ανθρώπων είναι μια σύγχρονη μορφή δουλείας. Είναι μια ακραία μορφή εργασιακής εκμετάλλευσης όπου γυναίκες, άνδρες και παιδιά στρατολογούνται ή αποκτώνται και στη συνέχεια αναγκάζονται να εργαστούν παρά τη θέλησή τους μέσω βίας, απάτης ή εξαναγκασμού. Τα θύματα εμπορίας συχνά παρασύρονται από ψεύτικες υποσχέσεις για αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας και καλύτερη ζωή.
Εμφανίζεται σήμερα στα γκουλάγκ της Βόρειας Κορέας, στα πεδία των μαχών του Ιράκ και της Συρίας και στους οίκους ανοχής της Ανατολικής Ευρώπης. Οι γυναίκες και τα παιδιά είναι τα κύρια θύματά του και τις περισσότερες φορές υποδουλώνονται με τη μορφή σεξουαλικής εκμετάλλευσης ή καταναγκαστικού γάμου.
Η σεξουαλική εμπορία και η σεξουαλική εκμετάλλευση μπορεί επίσης να εκδηλωθούν ως μια μορφή δέσμευσης χρέους, με τους διακινητές να ισχυρίζονται ότι τα άτομα πρέπει να εργαστούν στον εμπορικό κλάδο του σεξ για να πληρώσουν για τη μεταφορά, τη στρατολόγηση ή τις βασικές τους ανάγκες. Αυτό το έγκλημα συχνά συνοδεύει τη σύγκρουση και την αστάθεια. για παράδειγμα, καθώς το ISIS απέκτησε τον έλεγχο περιοχών εδάφους σε όλο το Ιράκ και τη Συρία, γυναίκες και κορίτσια ηλικίας οκτώ ετών εξαναγκάστηκαν σε σεξουαλική σκλαβιά, πουλήθηκαν στις αγορές ή δωρίστηκαν από διοικητές σε μαχητές ως νύφες. Σύμφωνα με την περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν, οι εξτρεμιστές του Ισλαμικού Κράτους υποδούλωσαν συνολικά 6.417 και υπολογίζεται ότι τρεις χιλιάδες παρέμειναν αιχμάλωτοι από τον Σεπτέμβριο του 2017.
Για παράδειγμα, άνδρες και αγόρια στέλνονται στο εξωτερικό για να εργαστούν στις κατασκευές και τη γεωργία, αλλά επίσης αναγκάζονται να κάνουν εμπορικές σεξουαλικές πράξεις. Σε γυναίκες και νεαρά κορίτσια μπορεί να προσφερθούν θέσεις εργασίας ως μοντέλα, νταντάδες, σερβιτόρες ή χορεύτριες. Ορισμένοι διακινητές λειτουργούν υπό το πρόσχημα πρακτορείων που προσφέρουν υπηρεσίες γνωριμιών εκτός χώρας. Ωστόσο, κατά την άφιξή τους, αυτά τα άτομα κακοποιούνται, απειλούνται και πωλούνται στη βιομηχανία του σεξ.
Συχνά, οι διακινητές κρατούν τα θύματα υπό τον έλεγχό τους λέγοντας ότι θα είναι ελεύθερα αφού πληρώσουν το χρέος τους. Το «χρέος» υποτίθεται ότι προκύπτει από τη στρατολόγηση, τη μεταφορά, τη συντήρηση ή ακόμα και την ωμή «πώλησή» τους. Έτσι, η σεξουαλική εμπορία μπορεί να συμβεί στο πλαίσιο της δουλείας του χρέους/της δεσμευμένης εργασίας. Τα θύματα της σεξουαλικής εμπορίας μπορεί τελικά να επιτελούν και άλλες λειτουργίες, εκτός από το να είναι εξαναγκασμένοι εργάτες του σεξ. Ορισμένοι διακινητές χρησιμοποιούν θύματα σεξουαλικής εμπορίας για να στρατολογήσουν ή να μεταφέρουν άλλα θύματα.
Ως αποτέλεσμα, όταν συλλαμβάνονται θύματα σεξουαλικής εμπορίας, ενδέχεται να τίθενται υπό κράτηση και να διωχθούν για εγκληματική δραστηριότητα (π.χ. πορνεία). Ωστόσο, η νομική επιβάρυνση είναι μόνο ένας τομέας ανησυχίας. Η σεξουαλική εμπορία έχει καταστροφικές συνέπειες για το άτομο που έχει πέσει θύματα εμπορίας. Τα θύματα μπορεί να υποφέρουν από μακροχρόνιο σωματικό και ψυχολογικό τραύμα, ασθένεια (HIV/AIDS), εθισμό στα ναρκωτικά, υποσιτισμό και κοινωνικό εξοστρακισμό.
Είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για την εξάλειψη όλων των μορφών δουλείας και τη διασφάλιση ότι όλοι οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται δίκαια και με αξιοπρέπεια.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: : Slavery in the United States (1775-1865) by Akhenaten:
