Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ένωσης Εφημερίδων (ΠΕΕ) και από το 1993 γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 3 Μαΐου, σε ανάμνηση της Διακήρυξης του Βίντχουκ, μία έκκληση ελευθεροτυπίας που υπέγραψαν αφρικανοί δημοσιογράφοι το 1991 για ελεύθερα, ανεξάρτητα και πλουραλιστικά Μ.Μ.Ε.
«Η ελευθερία του Τύπου είναι το θεμέλιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων […] Αλλά, σε κάθε γωνιά του κόσμου, η ελευθερία του Τύπου δέχεται επίθεση», τόνισε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Antonio Guterres, φέτος στις 3 Μαΐου με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου.
Μα τι συμβαίνει λοιπόν με την Ελευθερία του Τύπου;
…
Εξήγησέ μου σαν να είμαι 5χρονο:
Ελευθερία του Τύπου θα πει ότι οι άνθρωποι που γράφουν άρθρα στις εφημερίδες, τα περιοδικά, λένε τις ειδήσεις στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο έχουν το δικαίωμα να λένε αυτά που σκέφτονται και να μιλάνε για τα πράγματα με τον τρόπο που αυτοί νομίζουν ότι είναι ο πιο σωστός και ο πιο αληθινός, χωρίς να φοβούνται ότι κάποιοι θα τους μαλώσουν ή θα τους τιμωρήσουν για αυτά που λένε και για τον τρόπο που τα λένε και που τα γράφουν. Μπορεί κάποιοι να μη συμφωνούν με όλες αυτές τις πληροφορίες και τις απόψεις, όμως ακόμη και αν δεν συμφωνούν δεν μπορούν να τους πουν «όχι μην τα γράφεις και μην τα λες». Δεν μπορούν να τους το απαγορέψουν, δεν έχουν το δικαίωμα.
Είναι ένα από τα πιο σημαντικά δικαιώματα που έχουν καταφέρει να έχουν οι άνθρωποι, που μας επιτρέπει να πληροφορούμαστε για το τι συμβαίνει γύρω μας και να λέμε και να γράφουμε ελεύθερα μπροστά σε όλους τους άλλους ανθρώπους αυτά που πιστεύουμε.
Θες ένα παράδειγμα;
Να, η Εύη και ο Γιάννης που έκαναν ένα περιοδικό και γράφουν αυτοί και οι φίλοι τους ότι θέλουν, ελεύθερα και χωρίς να φοβούνται καθόλου και κανέναν.
…
Εξήγησέ μου σαν να είμαι 15χρονο:
Η Ελευθερία του Τύπου είναι μία σημαντική κατάκτηση των δημοκρατικών κοινωνιών. Αυτό σημαίνει ότι οι δημοσιογράφοι αλλά και οι απλοί πολίτες έχουν το δικαίωμα να δημοσιεύουν πληροφορίες, γνώμες, σχόλια και αναλύσεις χωρίς να φοβούνται ότι κάποιος θα τους τιμωρήσει ή απλά θα τους το απαγορεύσει.
Αυτός ο «κάποιος» είναι πολύ συχνά η εκάστοτε πολιτική εξουσία ή κάποιες ισχυρές κοινωνικές ομάδες που θα μπορούσαν να είναι ενοχλημένες από αυτές τις πληροφορίες και να μη θέλουν να μαθευτούν στο πλατύ κοινό, οπότε τις λογοκρίνουν ή δημιουργούν πιέσεις για να μην δημοσιευτούν.
Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, αυτό είναι μία κατάκτηση αρκετά πρόσφατη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στην Ελλάδα, στις ευρωπαϊκές χώρες και στις δημοκρατίες του κόσμου είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα. Και είμαστε πολύ τυχεροί που ζούμε σε τέτοιες χώρες στις οποίες μπορούμε να λέμε και να γράφουμε δημόσια αυτά που σκεφτόμαστε χωρίς κανένα φόβο.
Ο Τύπος και όλα τα Μέσα Ενημέρωσης μπορούν να κάνουν κριτική, να «ελέγχουν» δημιουργικά την εξουσία και τους φορείς της με την προϋπόθεση ότι σέβονται τους άλλους· όχι ύβρεις, όχι κακοήθειες και ψεύτικες πληροφορίες, προσωπικές επιθέσεις και εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων. Η Ελευθερία του Τύπου σημαίνει ότι σεβόμαστε όσο περισσότερο είναι δυνατόν την αλήθεια και την αντικειμενικότητα. Δεν συμβαίνει βέβαια πάντοτε αυτό, ακόμη και σε δημοκρατικά πολιτεύματα υπάρχουν συμφέροντα πολιτικά και οικονομικά που μπορούν να δημιουργήσουν πιέσεις για να μη γράφονται και λέγονται πράγματα που ενοχλούν, όμως σε γενικές γραμμές αυτό το δικαίωμα στις σύγχρονες δημοκρατίες είναι απαραβίαστο.
Στη χώρα μας υπήρχαν περίοδοι που αυτό δεν ίσχυε, για παράδειγμα στην δικτατορία του ΄67-΄74, στην δικτατορία του Μεταξά το ’36-΄-40, σε περιόδους δηλαδή που η Κοινοβουλευτική Δημοκρατία δεν λειτουργούσε. Και στα κράτη που δεν υπάρχει δημοκρατία ακόμη και σήμερα υπάρχουν δημοσιογράφοι που τιμωρούνται, φυλακίζονται, ή και δολοφονούνται ακόμη, γιατί λένε πληροφορίες που δεν αρέσουν στην πολιτική εξουσία ή σε ισχυρά οικονομικά συμφέροντα.
Είναι μια από τις πιο σημαντικές και ουσιαστικές κατακτήσεις και δικαιώματα του σύγχρονου πολίτη.
…
Εξήγησέ μου σαν να είμαι ενήλικας:
Η Ελευθερία του Τύπου εγγυάται το δικαίωμα στην ελεύθερη και αντικειμενική πληροφόρηση των πολιτών, την πολύπλευρη ενημέρωση, όλες τις δυνατές και πιθανές αντικρουόμενες απόψεις για όλα τα ζητήματα που απασχολούν την κοινή γνώμη.
Μόνο με αυτό τον τρόπο μία κοινωνία μπορεί να λειτουργεί με διαφάνεια, υπευθυνότητα και οι πολίτες να μπορούν να κρίνουν, να ελέγχουν και αυτοί να «τιμωρούν» με τα δικά τους συνταγματικά μέσα τα πολιτικά και οικονομικά κέντρα εξουσίας. Η Ελευθερία του Τύπου προϋποθέτει δημοκρατικά πολιτεύματα και σωστή λειτουργία των συνταγματικών θεσμών. Όσο πιο ισχυρή είναι μία δημοκρατία τόσο μεγαλύτερη και ουσιαστική είναι η ελευθερία του τύπου.
Η καταπάτηση αυτού του δικαιώματος είναι σημάδι έλλειψης Δημοκρατίας.
Στις χώρες που δεν υπάρχει δημοκρατικό πολίτευμα η Ελευθερία του Τύπου είναι από τα πρώτα πράγματα που φιμώνονται και καταργούνται. Η πολιτική ιστορία μας διδάσκει ότι ο Τύπος και η ελεύθερη πληροφόρηση ήταν πάντα από τα πρώτα θύματα των αυταρχικών ολοκληρωτικών καθεστώτων.
Βασιλείς, αυτοκράτορες, δικτάτορες είχαν πάντοτε σαν προτεραιότητα την φίμωση της ελευθερίας του Τύπου και τον έλεγχο της πληροφόρησης της κοινής γνώμης.
Ήταν το πρώτο μέλημα του κάθε Ναπολέοντα, Φρειδερίκου, Νικολάου, Μουσολίνι, Λένιν, Χίτλερ, Στάλιν, Πινοσέτ, Μεταξά και Παπαδόπουλου. Χιλιάδες δημοσιογράφοι εκδιώχθηκαν, κυνηγήθηκαν φυλακίστηκαν ή δολοφονήθηκαν επειδή προσπαθούσα να εξασκήσουν το επάγγελμα τους. Το βλέπουμε ακόμη έντονα σήμερα στις χώρες που δεν υπάρχει χώρος για τη δημοκρατία.
Οι δυσλειτουργίες που εμφανίζονται στις δυτικές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες σε σχέση με το δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου δε σημαίνει ότι η κατάκτηση αυτή κινδυνεύει ,δείχνει αντίθετα ότι στις πραγματικές δημοκρατίες μπορούν να βγαίνουν στο φως σκάνδαλα αυτού του είδους και να καταπολεμούνται.
Η τιμωρία ενός δημοσιογράφου ή η παρεμπόδιση στην εξάσκηση του επαγγέλματος του σε μία δημοκρατική χώρα αποτελεί είδηση και σκάνδαλο πρώτου μεγέθους· σε ένα αυταρχικό ολοκληρωτικό πολίτευμα απλά δεν το παίρνει συνήθως κανένας είδηση, κι αν το πάρει δεν μπορεί να πει τίποτα.
Χώρες σαν την Ρωσία, την Κίνα, την Βόρειο Κορέα μας το αποδεικνύουν καθημερινά.
Η Ελευθερία του Τύπου είναι από τις σημαντικότερες κατακτήσεις του σύγχρονου πολίτη γιατί επιτρέπει την ελεύθερη και πολύπλευρη αντικειμενική πληροφόρηση βασική συνιστώσα για την διατήρηση της δημοκρατίας, καθώς μόνο ένας ελεύθερα και πολύπλευρα ενημερωμένος πολίτης μπορεί να εκφράζεται και να ελέγχει την κάθε εξουσία.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: kenanmalik