Γιατί ο τούρκος πρόεδρος διέψευσε τα προγνωστικά του πολιτικού του χαμού και τι θα σημάνει μια πιθανή επανεκλογή του για την Ελλάδα.
…
Πολύ σκληρός για να πεθάνει φαίνεται να αποδεικνύεται για μία ακόμα φορά ο Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν. Βάσει των αποτελεσμάτων του α’ γύρου των τουρκικών προεδρικών εκλογών, έφτασε μία ανάσα από την απόλυτη πλειοψηφία και την απευθείας επικράτηση, συγκεντρώνοντας το 49,4% των ψήφων, έναντι 44,9% για τον ηγέτη της εξακομματικής αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Στις βουλευτικές εκλογές, η «Συμμαχία του Λαού», με επικεφαλής το AKP του Έρντογαν, συγκέντρωσε αντίστοιχο ποσοστό, που μεταφράζεται σε 321 έδρες – μία άνετη πλειοψηφία στην τουρκική Βουλή των 600 εδρών.
Τα αποτελέσματα των εκλογών όπως διαμορφώνονταν μέχρι εχθές. Με κίτρινο οι επαρχίες όπου επικράτησε ο Έρντογαν, με κόκκινο εκείνες όπου επικράτησε ο Κιλιτσντάρογλου. [Wikimedia Commons]
Μιλώντας σε χιλιάδες υποστηρικτές του χθες τα ξημερώματα, από το κτίριο του αρχηγείου του AKP, o 69χρονος τούρκος πρόεδρος ένιωθε αρκετά σίγουρος για την πολιτική του επιβίωση ώστε να χλευάσει τον Κιλιτσντάρογλου. Σύμφωνα με τον ανταποκριτή του Economist, ο Έρντογαν είπε ότι «κάποιος είναι στην κουζίνα (σ.σ.: μία αναφορά στα βίντεο για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που μαγνητοσκόπησε ο αντίπαλός του στη λιτή κουζίνα του σπιτιού του) και εμείς είμαστε στο μπαλκόνι».
O Κιλιτσντάρογλου, που έχει δεσμευτεί να εφαρμόσει πολιτικές εκδημοκρατισμού και επαναπροσέγγισης με την ΕΕ και τη Δύση, εξέφρασε την πεποίθησή του ότι θα επικρατήσει στον δεύτερο γύρο. Ζήτησε από τους υποστηρικτές του να δείξουν υπομονή και κατηγόρησε το AKP για εκλογικές ατασθαλίες.
Χθες ανεστάλησαν προσωρινά οι συναλλαγές στο Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης, αφού ο δείκτης κατέγραψε πτώση άνω του 6%. Τα διεθνή πρακτορεία προβλέπουν έντονη συναλλαγματική αστάθεια και νέες πιέσεις στην τουρκική λίρα.
Ο Μιτζ Ραχμάν, επικεφαλής Ευρώπης της εταιρείας πολιτικής συμβουλευτικής Eurasia, σημείωνε χθες το πρωί μέσω Twitter: «Όλο το momentum τώρα είναι με τον Έρντογαν. Πήρε το Κοινοβούλιο, παρά τις περί του αντιθέτου προσδοκίες. Πήγε πολύ καλύτερα στον πρώτο γύρο της προεδρικής ψήφου από ό,τι προέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις. Έχει πλεονεκτήματα ως εν ενεργεία πρόεδρος. Γι’ αυτούς και πολλούς άλλους λόγους μία νίκη του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου στις 28 Μαΐου είναι πλέον ελάχιστα πιθανή».
«Βαθύς διχασμός»
Η Τουρκία έχει πάψει εδώ και καιρό να θεωρείται μία λειτουργική δημοκρατία. Η ισχύς της προεδρίας, οι εκκαθαρίσεις στον δημόσιο τομέα, στα δικαστήρια και στα σώματα ασφαλείας, ο ασφυκτικός έλεγχος επί των ΜΜΕ, όλα έχουν ως αποτέλεσμα οι τουρκικές εκλογές να μη κρίνονται ως δίκαιες.
Παραμένουν, όμως, ελεύθερες – οι Τούρκοι ψηφίζουν σε ποσοστά (89% προχθές) που θα τα ζήλευε οποιαδήποτε δυτική δημοκρατία και δεν έχουν καταγραφεί φαινόμενα εκτεταμένης νοθείας. Πώς εξηγείται συνεπώς η πολιτική αντοχή του Έρντογαν, μετά από 20 χρόνια στην εξουσία, σε μία χώρα βυθισμένη σε μία οικονομική κρίση διαρκείας και κλονισμένη από τους πολύνεκρους σεισμούς του περασμένου Φεβρουαρίου, με σημαντική μερίδα της κοινής γνώμης εξεγερμένη κατά του ισλαμικών αποχρώσεων αυταρχισμού του καθεστώτος;
Την ημέρα των εκλογών, άνθρωποι περπατούν ανάμεσα στα χαλάσματα, στη σεισμόπληκτη Αντάκια της νοτιοανατολικής Τουρκίας. [Can Erok/AFP]
«Το αποτέλεσμα των εκλογών στην Τουρκία, αν δεν ανατραπεί στο δεύτερο γύρο, επιβεβαιώνει μια οδυνηρή πραγματικότητα: τον βαθύ διχασμό της κοινωνίας», εξηγεί στο inside story η Ινώ Αφεντούλη, εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου. «Δυο Τουρκίες αναδείχθηκαν από τις κάλπες. Αυτή που θέλει να απαλλαγεί από ένα καθεστώς αυταρχικό και να ακολουθήσει τον δρόμο του εκσυγχρονισμού και μια άλλη που αδιαφορεί για τη ροπή του καθεστώτος προς τη μη δημοκρατία, παραμένοντας προσκολλημένη σε έναν ηγέτη που εκφράζει τις βαθιές θρησκευτικές και πολιτικές της πεποιθήσεις. Το οξύμωρο είναι ότι αυτό συμβαίνει με δημοκρατικές διαδικασίες. Αλλά η ιστορία βρίθει ανάλογων παραδειγμάτων…».
Ο έμπειρος «αναγνώστης» και η πρόωρη χαλάρωση
Σύμφωνα με τον Βολφάνγκο Πικολί, συν-πρόεδρο της εταιρείας πολιτικής συμβουλευτικής Teneο Intelligence, το αποτέλεσμα «είναι εξίσου δηλωτικό των δυνατών σημείων του Έρντογαν όσο και των αδυναμιών και των λαθών της αντιπολίτευσης». Η μαεστρία του τούρκου προέδρου στην προεκλογική αρένα, εξηγεί στο inside story o ιταλός αναλυτής, «παραμένει απαράμιλλη, παρά το γεγονός ότι βρίσκεται 20 χρόνια στην εξουσία και έχει προβλήματα υγείας. Το ίδιο ισχύει για την ικανότητά του να αποκρυπτογραφεί το εκλογικό σώμα».
Ταυτόχρονα όμως, προσθέτει, βοηθήθηκε από το γεγονός ότι «η αντιπολίτευση χαλάρωσε όταν οι δημοσκοπήσεις άρχισαν να δείχνουν ότι προηγείται. Η εκστρατεία τους δεν ήταν καλά οργανωμένη. Ο σχηματισμός καρδιών σε κάθε συγκέντρωση μπορεί να ενθουσιάζει τους χρήστες του Twitter, αλλά τι έχει να πει στους ψηφοφόρους που δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα λόγω του υψηλού πληθωρισμού (σ.σ.: ξεπέρασε πέρυσι το 85%);»
Ο πρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) της Τουρκίας και υποψήφιος πρόεδρος Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου σχηματίζει μια καρδιά με τα χέρια του στη σκηνή κατά τη διάρκεια συγκέντρωσης στο Κοτζάελι, στις 28 Απριλίου 2023. [YASIN AKGUL / AFP]
Ο Έρντογαν, τονίζει ο Πικολί, «ήθελε να έχει ως αντίπαλο τον Κιλιτσντάρογλου και το πέτυχε, χρησιμοποιώντας το δικαστικό σώμα για να αποτρέψει μία πιθανή υποψηφιότητα του [δημάρχου Κωνσταντινούπολης] Εκρέμ Ιμάμογλου». Οι αδυναμίες του Κιλιτσντάρογλου «είναι γνωστές: δεν είναι μόνο ότι είναι Αλεβίτης, το οποίο τείνει να είναι θέμα σε μία χώρα με σουνίτικη πλειοψηφία. Είναι επίσης ότι είναι άχρωμος και ότι δεν εμπνέει».
Εκθρονίζοντας τον Ατατούρκ
Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Τσάκωνα, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο ΕΚΠΑ και ερευνητή του ΕΛΙΑΜΕΠ, «μετά τη νίκη της “Συμμαχίας του Λαού” στις βουλευτικές εκλογές και με δεδομένο τον πλήρη έλεγχο του κράτους, οι προεδρικές εκλογές είναι σχεδόν αδύνατον να χαθούν για τον τούρκο πρόεδρο». Η επανεκλογή του Έρντογαν, εκτιμά, «σε συνδυασμό με την εξασφάλιση της πλειοψηφίας στην τουρκική Εθνοσυνέλευση και τον πλήρη έλεγχο των αρμών της εξουσίας, του προσφέρει και πάλι την—για πολλούς χαμένη— ευκαιρία να συνεχίσει “να συνομιλεί με την Ιστορία” κάνοντας πράξη το μεγάλο του όνειρο, την εκθρόνιση του μεγάλου του αντιπάλου, του ιδρυτή της τουρκικής δημοκρατίας Κεμάλ Ατατούρκ».
Το μοναδικό ίσως αντίβαρο στη συνέχιση της αυταρχικής πολιτικής στο εσωτερικό και της προσπάθειας επίτευξης στρατηγικής αυτονομίας στο εξωτερικό, εξηγεί ο καθηγητής του ΕΚΠΑ, είναι «η ανάγκη άμεσης επαναφοράς της τουρκικής οικονομίας σε κατάσταση σταθερότητας. Στόχος που είναι αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς την οικονομική υποστήριξη, κυρίως της Δύσης».
Συνέπειες και διλήμματα για την Ελλάδα
Τι σημαίνει όμως για την Ελλάδα και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις η ανανέωση της θητείας του Έρντογαν, αν επιβεβαιωθεί στις 28 Μαΐου; «Στην Ελλάδα επικρατεί η παράδοξη άποψη ότι ο Έρντογαν μας συμφέρει. Γιατί αλήθεια;» διερωτάται η Ινώ Αφεντούλη. «Επειδή είναι απρόβλεπτος; Επειδή υπηρετεί τον αναθεωρητισμό; Επειδή δεν θα συγκρατηθεί από τις θεσμικές υποχρεώσεις της χώρας του σε διεθνείς οργανισμούς; Ας τα σκεφτούμε όλα αυτά».
«Οι δύο εκλογικοί συνασπισμοί μοιράζονται τις ίδιες απόψεις και αντιλήψεις για τα ελληνοτουρκικά», σημειώνει από την πλευρά του ο Μάνος Καραγιάννης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και στο King’s College London. «Ωστόσο υπάρχει μια πολύ σημαντική διαφορά ανάμεσα στον Έρντογαν και τον Κιλιτσντάρογλου αναφορικά με τη θέση της χώρας στο διεθνές σύστημα. Η αντιπολίτευση επιθυμεί την εξομάλυνση των σχέσεων της Τουρκίας με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Μια τέτοια εξέλιξη όμως μπορεί να υπονομεύσει τον ενισχυμένο ρόλο της Ελλάδας ως προπύργιο της Δύσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Αντιθέτως, η πιθανή επανεκλογή του Ταγίπ Έρντογαν θα παγιώσει τη –μερική έστω– αυτονόμηση της Τουρκίας από τη Δύση και τη σύμπλευσή της με τη Ρωσία».
Μία από τα ίδια για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις σε περίπτωση νίκης του Έρντογαν βλέπει ο Βολφάνγκο Πικολί της Teneo. «Η εξωτερική πολιτική θα συνδεθεί, όπως και πριν, με την εγχώρια πολιτική. Με άλλα λόγια, η πρόσφατη βελτίωση στις διμερείς σχέσεις θα διαρκέσει όσο ευνοεί την εγχώρια ατζέντα του Έρντογαν».
Ο χάρτης της «γαλάζιας πατρίδας», επίσημου δόγματος της Τουρκίας, παρουσιάστηκε πρώτη φορά το 2018 από τον τούρκο υπουργό Άμυνας Χουλουσί Ακάρ, ως μια θαλάσσια περιοχή που καλύπτει 462.000 τ.χλμ. σε Αιγαίο, Κύπρο, Αν. Μεσόγειο και Μαύρη Θάλασσα. [mfa.gr]
«Η ελπίδα ορισμένων ότι στην τελευταία προεδρική θητεία του ο πρόεδρος Έρντογαν θα υιοθετήσει μια λιγότερο επιθετική και περισσότερο διαλλακτική πολιτική απέναντι τόσο στους διατλαντικούς συμμάχους όσο και στους γείτονες της Τουρκίας για λόγους υστεροφημίας, δυστυχώς θα παραμείνει “ευσεβής πόθος”», παρατηρεί από την πλευρά του ο Παναγιώτης Τσάκωνας.
Με νωπή την έγκριση των ηγεμονικών φιλοδοξιών του, συνεχίζει, «ο Έρντογαν έχει κάθε λόγο να επιμείνει στη συνέχιση της “συναλλακτικής σχέσης” της Τουρκίας με τη Δύση (ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και Ε.Ε.)». Σε αυτό το νέο πλαίσιο, «όπου οι δυνατότητες διαπραγμάτευσής του με τη Δύση ενισχύονται μετά τις εκλογές, είναι πιθανόν να ενταχθούν και οι αναθεωρητικές του φιλοδοξίες έναντι της Ελλάδας».
«Αντί να σκεφτόμαστε πώς θα αντισταθούμε στις αμερικανικές πιέσεις να τα βρούμε “όπως-όπως” και “εκόντες, άκοντες” με την Τουρκία, ας σκεφτούμε εμείς πρώτοι τρόπους συν-διαμόρφωσης της ατζέντας των σχέσεων της Τουρκίας με τη Δύση και κυρίως –καθώς εδώ υπάρχουν πολύ μεγαλύτερα περιθώρια— της νέας ευρω-τουρκικής σχέσης», καταλήγει.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Ο τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν βγαίνει από το παραβάν στις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές της 14ης Μαΐου 2023, στην Κωνσταντινούπολη. [UMIT BEKTAS/POOL/AFP]
Πηγή: insidestory
