«Άντε χάσου, θεραπαινίδα του Μητσοτακέικου!!! Τολμάς και μιλάς ακόμα στο όνομα των τραγουδιών που κάποτε είπες… Είσαι λίγος, διεφθαρμένος, επαρχιώτης, εγωπαθής και χαλασμένος! Ο Ραφαηλίδης είχε σε όλα δίκιο!». Τάδε έφη Πολάκης αμέσως μετά τη ραδιοφωνική συνέντευξη του Διονύση Σαββόπουλου στον Παύλο Τζήμα. «Η υστεροφημία του ανήκει στον ίδιο. Η αξιολόγηση της ανήκει σε εμάς. Στη γενιά που τον πίστεψε και τον τραγούδησε. Λυπάμαι που δεν έχω ακόμα τον δίσκο να τού τον επιστρέψω». Τάδε έφη Ακρίτα που πήρε τη σκυτάλη από τον αγαπημένο της Παύλο. Η αντιπαράθεση συνεχίστηκε σε επίπεδο πολιτικών αρχηγών, και πολλών, μα πολλών όμως, άλλων σε επίσημες δηλώσεις, αναλύσεις· φυσικά στα σόσιαλ μίντια ξεσαλώσαμε ένθεν και ένθεν…
Νομίζω ότι είναι περιττό να επαναλάβω την αρχική δήλωση Σαββόπουλου περί αυτοδυναμίας της ΝΔ και το σχόλιο για το «παλιό είδος φοιτητικής ξεγνοιασιάς» των κομμάτων του προοδευτικού φάσματος, που ξεσήκωσε αυτό τον σάλο. Δεν νομίζω να υπάρχει κανείς να μην γνωρίζει το σκηνικό. Αυτές του Πολάκη και της Ακρίτα πάλι δεν τις χορταίνω… Άλλωστε συνοψίζουν όλη την κακεντρέχεια και τον παροξυσμό που έβγαλε μεγάλο μέρος της πάλαι ποτέ αριστεράς.
Αυτολογοκρίνομαι. Το να αναφέρομαι στην αριστερά σαν ομοιογενές σύνολο είναι εξίσου λάθος με τις αντιδράσεις που κριτικάρω αυτή τη στιγμή. Αλλά αυτή η αίσθηση της «προδοσίας» που βιώνουν συχνά πυκνά παλιοί και νυν αριστεροί είναι πιστεύω ένα σύμπτωμα του συμπλέγματος της αριστεράς. Μπορεί να εμφανίζεται αντανακλαστικά και ασυνείδητα ως απόρροια της αρχικής, μεγάλης προδοσίας με την κατάρρευση του κομμουνιστικού ιδεώδους. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια με αριστερή μαμά και κεντρώο μπαμπά. Την βίωσα αυτή την κατάρρευση του οικοδομήματος μέσα στο ίδιο μου το σπίτι· διατρέχει την παιδική μου ηλικία η μαμά που δεν ήξερε από πού της ήρθε η κεραμίδα. Το έχω ξαναγράψει νομίζω, όταν στα 14 μου έμαθα ότι ο Χατζηδάκις είναι γκέι και δεξιός, με σόκαρε το δεύτερο. Πως είναι δυνατόν αυτός ο καλλιτέχνης, ο οποιοσδήποτε καλλιτέχνης να είναι δεξιός; Όταν γεννιέσαι τέσσερα μόλις χρόνια μετά την μεταπολίτευση σε μια οικογένεια με αυτά τα χαρακτηριστικά αυτά συμβαίνουν. Τόση στρατευμένη τέχνη έχεις ακούσει και άλλη τόση έχεις δει…
Πλέον μου είναι παντελώς μα παντελώς αδιάφορο ποιες είναι οι πολιτικές πεποιθήσεις ενός καλλιτέχνη. Το θέμα είναι πως σε κάνει να νιώθεις το έργο του. Εν προκειμένω η μουσική και οι στίχοι. Και γω με τον Σαββόπουλου και τον Χατζηδάκι λιώνω.
Ο αγαπημένος μου δίσκος μικρή ήταν η ζωντανή ηχογράφηση του Σαββόπουλου με τον Χατζηδάκι στον Σείριο το 1988 με τίτλο «Ο κύριος Σαββόπουλος ευχαριστεί τον κ. Χατζιδάκι και θα ΄ρθει οπωσδήποτε» . Ήμουν 9 χρονών. Με μάγευε αυτή θεατρικότητα της όλης παράστασης, η εναλλαγή στη φωνή του Σαββόπουλου από χαμηλή, σαν να σου έλεγε μυστικό ή παραμυθάκι -είχε τέτοια τρυφερότητα και μελαγχολία-, στη δυνατή που σε ξεσήκωνε.
«Πολεμούσαμε απ΄ το βράδυ ως το πρωί, τα τζουμ, παπα τζουμ, από δω εμείς από κει και οι εχθροί»… με τον Σαββόπουλο να ψευδίζει· έτσι ξεκινούσε. Και έτσι συνεχίζεται τελικά επί χρόνια. Και σε ιδεολογικό επίπεδο γενικώς και στο πρόσωπο του Σαββόπουλου. Το τραύμα της διάστασης ανάμεσα στο έργο του και τον δημόσιο λόγο του δεν λέει να κλείσει, ανοίγοντας ξανά με κάθε νέα αφορμή. Το ίδιο και χειρότερο δεν έγινε με τον Χατζηδάκι, τον «Μάνο» που τώρα παραδέχονται όλοι τόσο ακομπλεξάριστα; Όσο ζούσε όμως συκοφαντήθηκε, λοιδορήθηκε και απαξιώθηκε για τις πολιτικές και προσωπικές επιλογές του. Αυτό που με ξεπερνά είναι ότι προήλθε από μια αριστερά που είχε, και συνεχίζει να θεωρεί πως έχει, το προνόμιο να είναι υπέρμαχος της ελευθέριας της έκφρασης. Αλλά όχι, όποιος δεν συμφωνεί εξαρχής ή στην πορεία μαζί μας είναι εχθρός. Και η ιστορία επαναλαμβάνεται. Όχι ότι οι δεξιοί είναι καλύτεροι. Ίσως το πρόβλημα να μην είναι στην ιδεολογία του καθενός αλλά στο DNA όλων μας· των Ελλήνων. Αυτός ο απίστευτος συναισθηματισμός που οδηγεί σε φανατισμό. Αφού συνεχίζουμε να αντιδρούμε, κρίνουμε, μιλάμε, ψηφίζουμε με το συναίσθημα και όχι με την λογική.
Είναι σαν να έχουμε μια θρησκευτική αντιμετώπιση της πολιτικής. Η πολιτική άποψη δεν μπορεί να αλλάξει όπως αλλάζει και η πραγματικότητα γιατί είναι «πίστη». Όποιος δεν έχει την ίδια πίστη με μας είναι απλά άπιστος ή έχει ταπεινά κίνητρα.
Κι αν έβγαινε ο Σαββόπουλος στην ίδια συνέντευξη με τον Τζήμα και έλεγε ότι πιστεύει και ελπίζει σε μια αυτοδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ, πάλι χαμός θα γινόταν· ένα μέρος της αριστεράς θα ένιωθε δικαιωμένο, ένα άλλο θα ήταν καχύποπτο και θα μιλούσε για κωλοτούμπα, για κωλοτούμπα θα μιλούσε και η δεξιά που θα έχανε το προνόμιο να έχει έναν καλλιτέχνη τέτοιου βεληνεκούς κι ιδεολογικής αφετηρίας στους κόλπους της. Πως θα συνέχιζαν να λένε είχαμε πάντα τον Χατζηδάκι, σας πήραμε τον Θεοδωράκη και τον Σαββόπουλο, μείνετε τώρα με Άντζυ Σαμίου και τα λοιπά και τα λοιπά.
Σταμάτησα το γράψιμο και έβαλα τον δίσκο… Η αγαπημένη μου είναι η Α΄ πλευρά. Τώρα το «αλλού θα τα κατάφερνα μα εδώ δεν είναι αλλού, δεν είναι συνεντεύξεις και εξώφυλλα, δεν είναι πλήθη αλλόφυλλα και φλας και ιντερβιού, το κρίσιμο είναι ραντεβού με τον ακροατήριο, το Μάνο και το Σείριο» ακούγεται περίεργα στα αυτά μου, κάπως προφητικό, κάπως σαν ειρωνεία της τύχης… δεν ξέρω.
Δεν θέλω να συνεχίσω να γράφω… τι άλλο να πω άλλωστε;
Θα απολαύσω τον δίσκο.
Ευτυχώς εγώ τον έχω και δεν θέλω σε κανένα να τον επιστρέψω, πόσο μάλλον σε εκείνον.
…
Αντί υστερόγραφου θα παραθέσω ένα τμήμα της συνέντευξης που έδωσε στο Λευτέρη Παπαδόπουλο και δημοσιεύθηκε στα «Νέα» στις 27 Μαρτίου 1978, ο Μάνος Χατζιδάκις και μιλά για τον Σαββόπουλο. Νομίζω τα εξηγεί καλύτερα από όλους μας…
Ερ: Έλεγα ότι από τη δική σου γενιά βγήκες εσύ, βγήκε ο Θεοδωράκης. Τι έγινε όμως όλ’ αυτά τα χρόνια που ακολούθησαν; Βλέπεις ολόγυρά σου κάποια προσωπικότητα στο χώρο σου;
Απ: Καταρχήν, δεν είναι απαραίτητο κάθε εποχή να έχει ισχυρές προσωπικότητες. Δεν μπορούν να βγαίνουν κάθε τόσο προσωπικότητες που να έχουν μεγίστη δύναμη. Αυτό ούτε στα άλλα μέρη συναντιέται. Εδώ όμως έχουμε ήδη δυο προσωπικότητες. Τον Σαββόπουλο, που με πάρα πολύ μεγάλη ευαισθησία και με αναθεωρητική διάθεση μιλάει για τα κακώς κείμενα, και για τον Μικρούτσικο, που εκπροσωπεί μια ακραία αριστερή θέση.
Ερ: Θα ’θελες να ξεκινήσουμε από τον Σαββόπουλο;
Απ: Ναι, βεβαίως. Θεωρώ τον Σαββόπουλο τον σημαντικότερο εκπρόσωπο της γενιάς σου που διαδέχτηκε τη δική μας! Ο Σαββόπουλος, στα τόσα χρόνια που υπάρχει, έχει ήδη δημιουργήσει την προσωπική του ιστορία. Τόσο αυτός όσο και ο Μικρούτσικος είναι πρωτογενείς φυσιογνωμίες. Κουβαλάνε έναν ολόκληρο κόσμο μέσα τους. Δηλαδή, έχουν μια προσωπική μυθολογία. Ο Σαββόπουλος δεν κατέβηκε στην Αθήνα φτιάχνοντας απλώς ένα ωραίο τραγουδάκι. Ο Σαββόπουλος κατέβηκε κουβαλώντας μια προσωπική μυθολογία, η οποία είναι συνδυασμός καταγωγής (Μακεδονία), ενός κλίματος της εποχής που έζησε και έγινε νέος κι ενός κλίματος ποιητικού από μια ομάδα ποιητών της Θεσσαλονίκης που βγήκε. Μπορεί, βέβαια, με όλ’ αυτά να γινόταν απλώς ένας επαρχιακός καλλιτέχνης. Έγινε όμως πανελλαδικός. Αυτό είναι το μεγάλο ταλέντο του. Συγχρόνως, διαμόρφωσε μια ζωή σύμφωνα με τη μουσική του. Αυτά όλα είναι πολύ σημαντικά πράγματα.
Ερ: Τι εννοείς όταν λες πρωτογενείς φυσιογνωμίες;
Απ: Εννοώ τα πρόσωπα που κουβαλάνε μέσα τους ένα ειδικότερο κύρος. Ένα μεγαλύτερο κύρος από του να είναι καλοί μουσικοί. Καλοί μουσικοί υπάρχουν και άλλοι. Δεν θα ανέφερα μόνο δύο. Αλλά εμείς μιλάμε για προσωπικότητα που επηρεάζει. Ασκεί μια μεγάλη επιρροή στους ομότεχνους και στο πλήθος. Έχει προέλευση και προορισμό. Έχει προέλευση και στόχο.
…
Θα γράψω τελικά υστερόγραφο.
ΥΓ. «Τα κενά των συνθετών μας, έχουν κάτι το εθνικό, μα έχουν πλάκα, σαν τον βλάκα εγώ γελώ». Τάδε έφη Σαββόπουλος στο τραγουδάκι «Ο κύριος Σαββόπουλος θερμά ευχαριστεί»· τον κύριο Χατζηδάκι λέει κανονικά, τον κύριο Πολάκη λέω εγώ…