Με αφορμή τη Σύνοδο Κορυφής των Ευρωπαϊκών Χωρών του Νότου (MED9), που πραγματοποιείται στη Βαλέτα της Μάλτας, στην οποία συμμετέχει και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, με κύριο θέμα συζήτησης το μεταναστευτικό, στην ατζέντα της οποίας περιλαμβάνονται επίσης τα πρωτόγνωρα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι φυσικές καταστροφές που βιώνουν οι χώρες της Μεσογείου, το theCommonSense? αναδημοσιεύει το ακόλουθο άρθρο του theconversation.
…
Καθώς ο πλανήτης μας θερμαίνεται, αντιμετωπίζουμε πιο συχνά και έντονα καιρικά φαινόμενα, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, παρατεταμένες ξηρασίες και αλλοιωμένα οικοσυστήματα. Αυτές οι περιβαλλοντικές αλλαγές επηρεάζουν άμεσα τη διαβίωση των ανθρώπων καταστρέφοντας καλλιέργειες και εξαντλώντας τις πηγές νερού. Κάνουν μη κατοικήσιμες περιοχές που κάποτε κατοικούνταν.
Ως απάντηση σε αυτές τις προκλήσεις, πολλά άτομα και κοινότητες δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να αναζητήσουν ασφάλεια αλλού. Η συντριπτική πλειοψηφία θα παραμείνει εντός των συνόρων της χώρας τους – προβλέπεται ότι έως το 2050 έως και 86 εκατομμύρια Αφρικανοί θα μεταναστεύσουν εντός των χωρών τους λόγω καιρικών σοκ. Κάποιοι όμως θα περάσουν τα σύνορα, προκαλώντας την ανάγκη για διεθνή προστασία.
Η πρόκληση, ωστόσο, είναι ότι οι άνθρωποι που διασχίζουν τα σύνορα λόγω καιρικών συνθηκών δεν πληρούν τις προϋποθέσεις ως πρόσφυγες σύμφωνα με βασικούς νόμους και συμβάσεις. Αυτή η μετατόπιση μπορεί να οφείλεται σε ξαφνικά γεγονότα, όπως ηφαιστειακές εκρήξεις ή πλημμύρες, που μπορεί να αποτελούν άμεση απειλή για τη ζωή. Ή μπορεί να οφείλεται σε γεγονότα βραδείας έναρξης, όπως η ερημοποίηση ή η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, τα οποία μπορεί τελικά να κάνουν τη ζωή μη βιώσιμη.
Είναι δύσκολο να πούμε ακριβώς πόσα άτομα επηρεάζει αυτό επειδή είναι ένα περίπλοκο θέμα. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι η διασυνοριακή μετανάστευση επηρεάζει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο. Για παράδειγμα, οι συνθήκες ξηρασίας το 2022, που επιδεινώθηκαν από την πολιτική ανασφάλεια και την αστάθεια, ανάγκασαν τουλάχιστον 180.000 πρόσφυγες από τη Σομαλία και το Νότιο Σουδάν σε περιοχές της Κένυας και της Αιθιοπίας.
Χωρίς το καθεστώς του πρόσφυγα, όσοι αναγκάζονται να μετακινηθούν εκτός συνόρων λόγω καιρικών φαινομένων ενδέχεται να μην λάβουν πολύτιμη υποστήριξη. Ανάλογα με την εκάστοτε χώρα, η υποστήριξη μπορεί να περιλαμβάνει το δικαίωμα ζωής και εργασίας, πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας ή εκπαίδευσης και το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας.
Μελετώ τη νομική προστασία των αιτούντων άσυλο, των προσφύγων, των μεταναστών και των εσωτερικά εκτοπισμένων στην Αφρική. Συνιστώ να τροποποιηθούν οι διεθνείς νόμοι και οι συμβάσεις ώστε να συμπεριλάβουν ρητά άτομα που αναγκάζονται από καιρικά σοκ να μετακινηθούν πέρα από τα σύνορα. Χρειάζονται πλήρη προστασία των προσφύγων.
Έλλειψη προστασίας
Μια ποικιλία νόμων διασφαλίζει ότι προστατεύονται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων. Ο πυρήνας του «δικαίου για τους πρόσφυγες» αποτελείται από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για τους Πρόσφυγες – μια πολυμερή συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών που ορίζει ποιος είναι ο πρόσφυγας – και το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης του 1967 . Οι πρόσφυγες στην Αφρική προστατεύονται επίσης από τη Σύμβαση του Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας (OAU) του 1969 .
Αυτοί οι νόμοι τους παρέχουν ένα ασφαλές καταφύγιο, πρόσβαση σε δίκαιες διαδικασίες ασύλου και προστασία από τις διακρίσεις. Οι εσωτερικοί νόμοι πολλών αφρικανικών χωρών ενσωματώνουν αυτές τις διεθνείς αρχές. Αυτό προσφέρει νομικές διασφαλίσεις και υποστήριξη στους πρόσφυγες, βοηθώντας τους να αναζητήσουν ασφάλεια και να ξαναχτίσουν τη ζωή τους.
Όπως αναφέρω σε μια πρόσφατη μελέτη, η πρόκληση με τη Σύμβαση για τους Πρόσφυγες είναι ότι αποκλείει τα άτομα που είναι «θύματα πείνας ή φυσικής καταστροφής», εκτός εάν έχουν επίσης «βάσιμο φόβο δίωξης». Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που εγκατέλειψαν την Αιθιοπία μεταξύ 1983 και 1985 λόγω ξηρασίας θα θεωρούνταν πρόσφυγες επειδή φοβούνταν επίσης τη δίωξη από τη στρατιωτική δικτατορία (Derg) υπό την ηγεσία του Mengistu Haile Mariam, η οποία περιόριζε σκόπιμα τις προμήθειες τροφίμων σε μέρη της χώρας.
Η υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών που είναι εξουσιοδοτημένη να βοηθά και να προστατεύει τους πρόσφυγες, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), ακολουθεί τον ορισμό που παρέχεται από τη Σύμβαση για τους Πρόσφυγες. Όπως και το Παγκόσμιο Σύμφωνο για τους Πρόσφυγες , ένα σχέδιο που καθοδηγείται από τον ΟΗΕ για κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς.
Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που εκτοπίστηκαν βίαια μόνο λόγω περιβαλλοντικών καταστροφών δεν δικαιούνται καθεστώς πρόσφυγα, αν και αξίζουν προσωρινής προστασίας.
Εντός της Αφρικής, υπάρχει μια συζήτηση σχετικά με το εάν η Σύμβαση για τους Πρόσφυγες του Οργανισμού για την Αφρικανική Ενότητα (OAU) του 1969 περιλάμβανε αρχικά άτομα που εκτοπίστηκαν από φυσικές καταστροφές στον ορισμό της για τους «πρόσφυγες». Μερικοί επαγγελματίες πιστεύουν ότι ισχύει, αν και αυτή η στάση φαίνεται να περιορίζεται σε ανθρωπογενείς καταστροφές.
Όσον αφορά τους εσωτερικούς νόμους, από τώρα, δεν υπάρχει αφρικανική χώρα που να αναγνωρίζει τους ανθρώπους που διαφεύγουν από φυσικές καταστροφές ως «πρόσφυγες».
Υπάρχει, ωστόσο, κάποια κίνηση. Οι άνθρωποι που φεύγουν από περιβαλλοντικές καταστροφές αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο από διεθνείς οργανισμούς.
Για παράδειγμα, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες τους αναγνωρίζει ως ευάλωτη κατηγορία προσώπων προς προστασία. Έχει αυξήσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με την κλιματική αλλαγή ως κινητήρια δύναμη του εκτοπισμού και την ανάγκη αντιμετώπισης της προστασίας των ατόμων που εκτοπίστηκαν στο πλαίσιο καταστροφών. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες εργάζεται επίσης για την αντιμετώπιση των νομικών κενών που σχετίζονται με τη διασυνοριακή καταστροφή-εκτοπισμό.
Αλλά υπάρχουν ακόμα περισσότερα που πρέπει να γίνουν.
Τι πρέπει να αλλάξει
Τα άτομα που εκτοπίστηκαν λόγω δυσμενών καιρικών εξελίξεων θα πρέπει να τυγχάνουν κάτι περισσότερο από προσωρινή προστασία. Αυτό θα απαιτήσει αλλαγές στους διεθνείς κανονισμούς και τους εθνικούς νόμους.
Για παράδειγμα, ένα πρωτόκολλο σχετικά με τον εκτοπισμό που προκαλείται από το κλίμα θα πρέπει να προστεθεί στη σύμβαση του OAU του 1969, έτσι ώστε οι εκτοπισμένοι που διασχίζουν διεθνή σύνορα να καλύπτονται νομικά.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Getty Images
Του Cristiano d’Orsi
Πηγή: theconversation
