Η εμβληματική φωτογραφία του κοριτσιού από το Αφγανιστάν δεν αποτέλεσε απλώς ορόσημο για το National Geographic αλλά για ολόκληρη την ανθρωπότητα, η οποία ταύτισε το πρόσωπο και το βλέμμα της με την οδύνη όλων των Αφγανών προσφύγων κατά την δεκαετία του’80. Η εικόνα της έμελλε να «αφήσει εποχή» στην ιστορία του φωτορεπορτάζ.
…
Η φωτογραφία τραβήχτηκε το 1984 σε έναν καταυλισμό προσφύγων κοντά στην Πεσαβάρ του Πακιστάν, κατά τον σοβιετοαφγανικό πόλεμο, από τον αμερικανικής καταγωγής φωτογράφο Steve McCurry. Ο ίδιος βρέθηκε εκεί με στόχο να απαθανατίσει τα στιγμιότυπα που δεν μπορούσε να δει ο υπόλοιπος κόσμος.
Σύμφωνα με τον Steve McCurry, ενώ περιπλανιόταν στα σύνορα κατέγραφε με την κάμερά του τα σκηνικά αλλά και τον καταυλισμό, όμως όταν επισκέφθηκε μια τάξη κι αντίκρισε την 12χρονη Gula δήλωσε χαρακτηριστικά πως «Ήξερα ότι είχε ένα απίστευτο βλέμμα, ένα διεισδυτικό βλέμμα. Αλλά υπήρχε ένα πλήθος ανθρώπων γύρω μας, η σκόνη στροβιλιζόταν τριγύρω, και ήταν μπροστά στις ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές και ποτέ δεν ήξερες τι θα συνέβαινε. Όταν ανέπτυξα την εικόνα, ήξερα ότι ήταν ξεχωριστή. Το έδειξα στον εκδότη του National Geographic και πήδηξε στα πόδια του και φώναξε “αυτό είναι το επόμενο εξώφυλλό μας». Τον Ιούνιο λοιπόν του επόμενου χρόνου το National Geographic δημοσίευσε το τεύχος με εξώφυλλο την εικόνα της Sharbat Gula, δίνωντας απλώς τον τίτλο «Το κορίτσι του Αφγανιστάν» καθώς ο φωτογράφος δεν γνώριζε το όνομα της 12χρονης.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία αποτελεί μία από τις πιο αναγνωρισμένες και διακεκριμένες στον κόσμο. Μάλιστα, είναι η μοναδική εικόνα που έχει τοποθετήσει 3 φορές σε εξώφυλλο το National Geographic.
Η ζωή της Sharbat Gula πριν τη φωτογραφία:
Η Gula γεννήθηκε το 1972, όμως κατά τη δεκαετία του ’80 λόγω επιθέσεων που έγιναν στη περιοχή που ζούσε η οικογένειά της, έχασε τους γονείς της και πλέον κηδεμόνας της ίδιας και των αδελφών της ήταν η γιαγιά τους- βέβαια αργότερα η Gula ανέφερε πως η μητέρα της απεβίωσε από σκωληκοειδίτιδα. Η οικογένειά τους άνηκαν στη νομαδική εθνοτική ομάδα των Παστούν, η οποία είναι η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα του Αφγανιστάν. Το 1980 κατέφυγαν στο αφγανικό στρατόπεδο Νασίρ Μπα λόγω του πολέμου, στα σύνορα με το Πακιστάν.
Ο McCurry επισκέφτηκε μια τάξη του στρατοπέδου το 1984 στην οποία βρισκόταν και η Gula και αμέσως εντυπωσιάστηκε από τη σπάνια ομορφιά της. Όπως έχει υποστηριχθεί και από μετέπειτα σχόλιο της ίδιας της Sharbat Gula, φωτογράφησε την ίδια και κάποια άλλα ανήλικα κορίτσια δίχως τη συγκατάθεσή τους ή των κηδεμόνων τους. Αυτό μπορεί να επιβεβαιωθεί εν μέρη από δύο γεγονότα. Πρώτον, η κουλτούρα των Παστούν είναι ενάντια στην εμφάνιση του ακάλυπτου προσώπου των γυναικών σε άγνωστους άνδρες. Δεύτερον, υπάρχουν δύο φωτογραφίες τoυ κοριτσιού στην οποία κρύβει με την χιτζαμπ όλα τα χαρακτηριστικά του προσώπου της εκτός από τα μάτια της, ενώ ο McCurry εξ αρχής ανέφερε πως η 12χρονη δεν επιθυμούσε να φωτογραφηθεί. Όμως όλα αυτά ήρθαν στο προσκήνιο μετά από δεκαετίες.
Η ζωή μετά τη λήψη της φωτογραφίας
Η συγκλονιστική εικόνα του «Κοριτσιού από το Αφγανιστάν» έγινε τόσο δημοφιλής που την χρησιμοποιούσαν δεκάδες οργανισμοί, αποτέλεσε διεθνές σύμβολο των συνεπειών του πολέμου και της προσφυγιάς. Ενώ όλος ο κόσμος μιλούσε για την Gula, ο Steve McCurry κέρδισε αναγνωρισιμότητα, χρήματα και βραβεία χάρη σε αυτή τη λήψη του, το κορίτσι παρ’ όλα αυτά δεν γνώριζε τίποτα απολύτως για τουλάχιστον 15 χρόνια και φυσικά δεν έλαβε καμία οικονομική βοήθεια.
Όταν έγινε η θρυλική αυτή λήψη το κορίτσι ήταν περίπου 12 ετών, ενώ τον επόμενο χρόνο παντρεύτηκε τον σύζυγο της Rahmat Gulaκαι απέκτησαν 4 παιδιά, και το 1992 επέστρεψαν στη πατρίδα τους. Αν και η Gula αναγνωριζόταν για το πρόσωπό της, η ταυτότητά της παρέμενε άγνωστη μέχρι και το 2002, χάρη σε ένα ντοκιμαντέρ του National Geographic με επικεφαλή τον McCurry, εντοπίστηκε και αφηγήθηκε τη ζωής της. Εντοπίστηκε στο Αφγανιστάν χρησιμοποιώντας λογισμικό αναγνώριση ίριδας, ενώ για άλλη μια φορά της ζητήθηκε να φωτογραφηθεί για το ντοκιμαντέρ «Η αναζήτηση για το κορίτσι από το Αφγανιστάν» παρουσιάζοντας τις δυσκολίες που αντιμετώπισε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της αλλά και άλλων προσφύγων. Όταν ρωτήθηκε πώς ένιωθε για τη φωτογραφία, απάντησε: «Εξεπλάγην πολύ [επειδή] δεν μου άρεσαν τα μέσα ενημέρωσης και η λήψη φωτογραφιών από την παιδική ηλικία. Στην αρχή, ανησυχούσα για τη δημοσιότητα της φωτογραφίας μου, αλλά όταν ανακάλυψα ότι ήμουν η αιτία υποστήριξης / βοήθειας για πολλούς ανθρώπους / πρόσφυγες, τότε χάρηκα». Το National Geographic για την συμμετοχή της της παραχώρησε πλήρη οικογενειακή ιατρική περίθαλψη και ένα θρησκευτικό προσκύνημα στην Μέκκα.
Αργότερα, τρία συμβάντα στιγμάτισαν τη ζωής της.
Ο χαμός της μίας της κόρης λίγο μετά τη γέννησή της και ο θάνατος του συζύγου από ηπατίτιδα Γ’. Πλέον η μόνη έγνοια της ήταν να μεγαλώσει τα παιδιά της ήσυχα και να τους προσφέρει εκπαίδευση, κάτι που η ίδια στερήθηκε. Το 2016 η Gula συνελήφθη από τις Πακιστανικές αρχές για παράνομη είσοδο στην χώρα με πλαστά έγγραφα επιβάλλοντας 14 χρόνια φυλάκιση και πρόστιμο. Η αφγανική κυβέρνηση θεώρησε την περίπτωσή της εθνική υπόθεση για αυτό και επαναπατρίστηκε στη γενέτειρά της. Στην Καμπούλ την υποδέχθηκε θερμά το έθνος και ο πρόεδρος Ashraf Ghani. Το επόμενο έτος τα οικονομικά έξοδα της οικογένειάς της τα ανέλαβε η κυβέρνηση, όπου και της παρέδωσαν τη μόνιμη κατοικία της.
Οι περιπέτειες δεν σταμάτησαν εκεί…
Οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την Καμπούλ το 2021, όπου στοχοποίησαν κι απείλησαν άτομα υψηλής αναγνωρισιμότητας, όπως και την Gula, για αυτό κατέφυγε στην Ιταλία όπου της προσφέρθηκε άσυλο πρόσφυγα αλλά και επιπλέον στήριξη με επίδομα χηρείας και κατοικία. Επιτέλους μετά από μια πολυτάραχη πορεία η Sharbat Gula χαμογελά και πάλι γνωρίζοντας πως έκανε ότι μπορούσε για να στηρίξει τα παιδιά της, τα όνειρά τους και την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Το τεύχος Ιουνίου 1985 του περιοδικού National Geographic έκανε το «Αφγανό κορίτσι» παγκοσμίως γνωστό. Cover photograph by Steve McCurry, Nat Geo Image Collection
