Αντί ενός νέου άρθρου για τα αίτια που οδήγησαν στα Δεκεμβριανά παραθέτω τις απόψεις 15 ιστορικών, πολιτικών, δημοσιογράφων, ερευνητών και μελετητών της εποχής σε αυτό το πρώτο μέρος του ιστορικού αφιερώματος.
Προσπάθησα να υπάρχει μια ισορροπία σε σχέση με τις πολιτικές τους ευαισθησίες, αν και οι περισσότεροι ανήκουν στο χώρο της αριστεράς για έναν απλό λόγο, η πλειονότητα της βιβλιογραφίας προέρχεται από την αριστερά. Τα Δεκεμβριανά είναι μια από τις πιο μελανές στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, και έχουν γραφεί δεκάδες βιβλία.
Στο Μέρος 1ο μνημονεύονται τα ακόλουθα βιβλία: Άγγελος Αγγελόπουλος «Από την κατοχή στον εμφύλιο», Βασίλης Ραφαηλίδης «Ιστορία του νεοελληνικού κράτους 1830-1974», Λεωνίδας Κύρκος «Ανατρεπτικά», Τάκης Λαζαρίδης «Ευτυχώς ηττηθήκαμε σύντροφοι…», Απόστολος Βακαλόπουλος «Νέα Ελληνική Ιστορία 1204-1985», Β. Σκουλάκου – Ν. Δημακοπούλου – Σ. Κόνδη «Νεότερη και σύγχρονη», τεύχος Γ’, Γ’ Ενιαίου Λυκείου,
Αυτό που απασχολεί το παρών άρθρο δεν είναι η εμφύλια σύρραξη που άρχισε στις 3 Δεκέμβρη, αλλά τι οδήγησε σ´ αυτή.
Είναι ένα μεγάλο ιστορικό λάθος να πιστεύουμε ότι τα Δεκεμβριανά άρχισαν εξαιτίας των θυμάτων στο συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου στο Σύνταγμα.
Όλα είχαν δρομολογηθεί πολύ νωρίτερα· καθοριστικό ρόλο έπαιξε η περίοδος των 40 ημερών περίπου, από την στιγμή της απελευθέρωσης της Αθήνας (18 Οκτωβρίου) μέχρι και την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου.
…
ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ
(Ένας από τους έξι υπουργούς του ΕΑΜ στην κυβέρνηση Παπανδρέου εκείνης της εποχής)
Από το βιβλίο του με τίτλο «Από την κατοχή στον εμφύλιο»
Τα τραγικά γεγονότα (σελ. 126)
Για το θέμα αυτό έχουν γραφεί πολλά από όλες τις πλευρές. Εγώ, χωρίς να αναφερθώ σε πολλές λεπτομέρειες, θα προσπαθήσω να περιγράψω όλη μας την αγωνία και την προσπάθεια για την αποφυγή της ρήξης. Ήδη από την 1 Νοεμβρίου 1944, όπως προκύπτει από το σύντομο Ημερολόγιο που κρατούσα για τα γεγονότα της εποχής εκείνης, μετά από σύσκεψη υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, στην οποία συμμετείχε και ο Σιάντος (ΓΓ του ΚΚΕ), αποφασίστηκε να αποστρατευτούν ως τις 10 Δεκεμβρίου και ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ με προοπτική στο ενδιάμεσο διάστημα να ρυθμιστούν οι σχετικές λεπτομέρειες.
Στις 18 Νοεμβρίου αποφασίστηκε να ιδρυθεί εθνοφρουρά, στην οποία, σε πρώτη φάση, θα κατατάσσονταν οι κληρωτοί του 1936. Η κατάταξη θα άρχιζε μέσα σε μία εβδομάδα. Βέβαια τα πράγματα δεν ήταν εύκολα, αλλά την ομαλή εξέλιξη δυσκόλεψε και ο Άγγλος στρατηγός Σκόμπι, ο οποίος με μία διαταγή, που εξέδωσε, ορίζεται κάθε ένοπλος, που θα έμπαινε στην Αθήνα, να αφοπλίζεται επιτόπου από τις αγγλικές δυνάμεις. Αυτό δεν είχε και πολύ μεγάλη πρακτική σημασία, αφού ήταν αδύνατο να φρουρηθούν αποτελεσματικά όλες οι είσοδοι της πρωτεύουσας, πλην όμως ασκούσε έντονη ψυχολογική πίεση, ιδίως σε βάρος των ανταρτών του ΕΛΑΣ και όσων τον συμπαθούσαν, και γι’ αυτό προκάλεσε την αντίδραση του ΚΚΕ. Έτσι, μέσα σε κάποια ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, άρχισαν καθημερινές επαφές, που κράτησαν πάνω από ένα δεκαήμερο, ανάμεσα στον Γ. Παπανδρέου και το ΚΚΕ με κύριους διαμεσολαβητές εμάς, που εκ μέρους της ΠΕΕΑ (Προσωρινή Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) μετείχαμε στην κυβέρνηση, μήπως μπορέσουμε και καταλήξουμε σε μία από κοινού αποδεκτή λύση.
Σε συσκέψεις που έγιναν στα μέσα Νοεμβρίου υπό τον Γ. Παπανδρέου και στις οποίες συμμετείχε και ο Γ. Σιάντος, επιβεβαιώθηκε η συμφωνία της 1ης Νοεμβρίου και έγινε ευρύτατη συζήτηση για την στελέχωση του στρατού. Στις 24 Νοεμβρίου, πάλι σε σύσκεψη υπό τον Γ. Παπανδρέου, στην οποία μετείχαμε ο Σβώλος, ο Κανελλόπουλος, ο Ζέβγος, ο Τσιριμώκος, ο Ασκούτσης και εγώ (πλην του Παπανδρέου και Κανελλόπουλου οι υπόλοιποι ήταν υπουργοί του ΕΑΜ) ασχοληθήκαμε με την κρίση των προτεινόμενων από την κάθε παράταξη αξιωματικών. Εκεί, όπως ήταν φυσικό, σημειώθηκαν και ορισμένες διαφωνίες, και δεν μπορέσαμε να καταλήξουμε σε συμφωνία.
Σε νέα όμως σύσκεψη το απόγευμα της 27 Νοεμβρίου 1944 οι Παπανδρέου, Σβώλος, Ζέβγος και Τσιριμώκος μονόγραψαν μία συμφωνία, που προέβλεπε την αποστράτευσή ως τις 10 Δεκεμβρίου του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και της χωροφυλακής της Μ. Ανατολής, για την δημιουργία Εθνικού Στρατού, που θα τον αποτελούσαν αφενός η Γ’ Ορεινή Ταξιαρχία, ο Ιερός Λόχος και τμήμα από τον ΕΔΕΣ, και αφετέρου μία ταξιαρχία του ΕΛΑΣ ίσης δύναμης και οπλισμού με το άθροισμα των δύο άλλων σχηματισμών, την συμφωνία αυτή θα επικύρωνε το υπουργικό συμβούλιο, που θα συνερχόταν την επόμενη το απόγευμα.
Δυστυχώς, στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, το ΚΚΕ όλως περιέργως αθέτησε τα συμφωνηθέντα και ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας.
Ακολούθησε ένα διήμερο προσπαθειών εκ μέρους του Σβώλου, του Τσιριμώκου κι εμένα και προς τις δύο κατευθύνσεις και κυρίως προς το ΚΚΕ μήπως και μεταπειστεί. Δυστυχώς, όλες οι προσπάθειες αυτές απέτυχαν. Και εδώ είναι το σφάλμα που βαρύνει όλους μας, γιατί όλοι μας αγνοήσαμε την φερόμενη από διάφορες πηγές -που λίγο πολύ επιβεβαιωνόταν από τα πράγματα- συμφωνία των συμμάχων για καθορισμό «ζωνών επιρροής» και την υπαγωγή μας στην αγγλική σφαίρα.
Ούτε ο Γ. Παπανδρέου, που γενικά έπρεπε να γνωρίζει τα όσα μου είχε ανακοινώσει στο Κάιρο ο υπουργός του Κ. Ρέντης, (σημ. δική μου: Ο υπουργός Κ. Ρέντης είχε ακούσει σε προσωπικές συζητήσεις από διεθνείς διπλωματικούς κύκλους του Καιρού για τη συμφωνία Τσώρτσιλ-Στάλιν και είχε ενημερώσει την κυβέρνηση για αυτές τις ανεπίσημες – αλλά αληθινές όπως αποδείχθηκε – διαρροές) αλλά ούτε κι εμείς της ευρύτερης δημοκρατικής αριστεράς δώσαμε τη σημασία που έπρεπε στην πληροφόρηση Ρέντη, ούτε την προβάλλαμε κατά τις επαφές μας, ούτε την αξιοποιήσαμε όπως έπρεπε. Αν όλες οι πλευρές την εποχή εκείνη είχαμε συνειδητοποιήσει την σημασία των όσων οι σύμμαχοι αποφάσιζαν για τη χώρα μας και την ευρύτερη περιοχή – και εδώ βρίσκεται η μεγάλη ευθύνη τους, που δεν μας ενημέρωσαν επίσημα και θετικά, όπως θα δούμε – θα είχαν αποφευχθεί τόσο τα Δεκεμβριανά, όσο και ο εμφύλιος.
Την στάση αυτή, που οδήγησε στο ναυάγιο των συνομιλιών μας, μπορούν να εξηγήσουν μονάχα η αμοιβαία καχυποψία των δύο πλευρών, η αδυναμία συνειδητοποίησης του επικρατούντος διεθνούς κλίματος από όλους μας και κυρίως η δυσεξήγητη και αντιφατική πολιτική της τότε ηγεσίας του ΚΚΕ, που, όπως θα δούμε στη συνέχεια, δεν ήταν σε θέση ή δεν ήθελε να κατανοήσει τις διεθνείς εξελίξεις και το πραγματικό συμφέρον της χώρας. Έτσι συρθήκαμε σε μια σειρά αιματηρών εμφύλιων συγκρούσεων με πρώτα τα Δεκεμβριανά. Στην Αθήνα γίναμε μάρτυρες μιας φοβερής σύγκρουσης ανάμεσα στο ΕΑΜ και τις δυνάμεις τις πιστές στην κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου, οι οποίες συνεπικουρούνταν από ισχυρές αγγλικές δυνάμεις υπό τον στρατηγό Σκόμπι. Η αιματηρή αυτή η σύγκρουση, παράλληλα με τις πρωτοφανείς ωμότητες που την συνόδευαν, κράτησε έναν ολόκληρο μήνα και στοίχισε 17.000 νεκρούς, αριθμό υπέρτερο εκείνο το νεκρών του πολέμου 1940-1941, που δεν ξεπέρασαν τις 15.000.
…
ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ
«Ιστορία του νεοελληνικού κράτους 1830-1974»
Κεφάλαιο 20. ΤΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ
1. Ο Δεκέμβρης πλησιάζει
Την 28η Νοεμβρίου 1944, ο Παπανδρέου, με την έγκριση του Άγγλου πρεσβευτή Λίμπερ, υποβάλει στο υπουργικό συμβούλιο ένα νομοσχέδιο σύμφωνα με το οποίο όλες οι ένοπλες δυνάμεις των αντιστασιακών οργανώσεων, αριστεράς και δεξιάς, πρέπει να διαλυθούν πριν από την 10η Δεκεμβρίου, προκειμένου να δημιουργηθεί μία εθνοφυλακή, που θα αποτελέσει το έμβρυο για τον μελλοντικό ελληνικό εθνικό στρατό.
Μέχρι εδώ, τίποτα το μεμπτό. Όμως, υπάρχει και συνέχεια. Το νομοσχέδιο λέει πως τόσο η 3η Ορεινή Ταξιαρχία (του Ρίμινι) όσο και ο Ιερός Λόχος, δηλαδή μία επίλεκτη μονάδα αποτελούμενη αποκλειστικά από βασιλόφρονες αξιωματικούς, που εδρεύει στην Κέρκυρα, θα ενταχθούν αυτόματα, ως έτοιμος και υπάρχων ήδη στρατός, στην υπό ίδρυση εθνοφυλακή, στην οποία θα ενταχθούν επίσης και ορισμένες μονάδες του ΕΔΕΣ του Ζέρβα. Το άθροισμα σε άντρες όλων των παραπάνω μονάδων θα δώσει και τον αριθμό των αντρών του ΕΛΑΣ που πρέπει να ενταχθούν στην ίδια την φυλακή. Τα πράγματα φαίνονται πολύ καθαρά και πολύ αθώα. Ο αριθμός των δεξιών και των αριστερών στρατιωτών της υπό ίδρυσιν Εθνοφρουράς θα είναι ακριβώς ο ίδιος.
Ναι, αλλά ο ΕΛΑΣ είναι ήδη ένας έτοιμος και δοκιμασμένο στρατός. Όμως, ο οπλισμός του σε σχέση με τις άλλες, τις δεξιές μονάδες, είναι για τα πανηγύρια. Συνεπώς, την υπεροπλία θα την έχουν αυτομάτως οι δεξιοί. Άσε που την στρατολογία που θα γίνει για να αυξηθεί ο αρχικός στρατός, θα την ελέγχει ο Παπανδρέου και οι Άγγλοι. Οπότε, σε λίγους μήνες οι ελασίτες που θα μπουν από την αρχή στην Εθνοφυλακή, θα έχουν εξαφανιστεί εντελώς μέσα στο πλήθος των επιστράτων, και ο στρατός θα γίνει αυτομάτως όργανο της Δεξιάς. Πονηρός ο Παπανδρέου, αλλά πονηροί και οι κομμουνιστές. Ο Σιάντος από μέρους του ΚΚΕ και ο Παρτσαλίδης από μέρους του ΕΑΜ επισκέπτονται τον Παπανδρέου την 30ή Νοεμβρίου και του λεν, διαλύουμε τον ΕΛΑΣ, αν διαλύσετε την 3η Ορεινή Ταξιαρχία (του Ρίμινι). Να φτιάξουμε ένα στρατό εξ αρχής με επιστράτευση. Τίποτα πιο τίμιο και πιο λογικό. Όμως, Παπανδρέου απορρίπτει αυτό το καταφάνερα λογικό σχέδιο. Με τίποτα δεν θέλει να διαλύσει την ταξιαρχία τον πραιτωριανών. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ο Σκόμπι αυτοβούλως και χωρίς να ρωτήσει κανέναν στην κυβέρνηση, κυκλοφορεί μία προκήρυξη στους αντάρτες του ΕΛΑΣ και τους διατάσσει να παραδώσουν τα όπλα πριν από τις 10 Δεκεμβρίου. Ποιος, λοιπόν, είναι αυτός ο αποικιοκράτης που φέρεται σαν κυβερνήτης σε αφρικανική χώρα και εκδίδει διαταγές, που δεν τις γνωρίζει η ελληνική κυβέρνηση;
Οι ΕΑΜίτες γίνονται θηρία, και με το δίκιο τους. Όλα τα αριστερά μέλη της κυβέρνησης παραιτούνται αμέσως, διαμαρτυρόμενοι για την απροκάλυπτη επέμβαση του Σκόμπι. Αλλά την επομένη της κυκλοφορίας της προκήρυξης και της παραίτησης των αριστερών, ο Παπανδρέου καλύπτει εκ των υστέρων την ενέργεια του Σκόμπι. Ημερομηνία καλύψεως, 2 Δεκεμβρίου 1944. Δηλαδή, δύο μέρες πριν από την ματωμένη Κυριακή. Και να σου λέει ο Παπανδρέου πως με τις ενέργειες του πρόλαβε τα χειρότερα. Λες και υπάρχουν χειρότερα από αυτά που θα ακολουθήσουν.
2. Ένας μίνι εμφύλιος
Το σχέδιο του ΚΚΕ και του ΕΑΜ για διάλυση όλων των ενόπλων αντιστασιακών σχηματισμών και την δημιουργία στρατού επιστράτευσης, δείχνει πως ουδεμία πρόθεση είχαν οι αριστεροί να συγκρουστούν με τους δεξιούς, και ουδόλως αποσκοπούσαν σε μία αποκλειστικά αριστερή κυβέρνηση, όπως κατ΄ επανάληψιν θα πούνε αργότερα οι δεξιοί δημαγωγοί. Το ΕΑΜ δεν είναι ΚΚΕ, είναι κάτι πολύ ευρύτερο και συμπεριλαμβάνει και σοσιαλδημοκράτες, σαν τους Σβώλο και τον Τσιριμώκο, που δεν θέλουν καθεστώς κομμουνιστικό, θέλουν καθεστώς σοσιαλδημοκρατικό δηλαδή αυτό ακριβώς που δεν θέλουν οι Άγγλοι και το τσιράκι τους, ο Γ Παπανδρέου. Βέβαια, οι κομμουνιστές πολύ θα ήθελαν ένα κομμουνιστικό καθεστώς αλλά ξέρουν πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Προς το παρόν τα κομμουνιστικά σχέδια προβλέπουν ενεργό συμμετοχή σε κυβέρνηση συνασπισμού και αν η συγκυρία αργότερα ευνοήσει τους κομμουνιστές, έχει καλώς από κομμουνιστικής απόψεως, αν δεν τους ευνοήσει, τουλάχιστον δεν θα χάσουν και τα λίγα που έχουν κερδίσει. Ας μην ξεχνάμε πως ο πόλεμος στην Ευρώπη συνεχίζεται, και όλα παίζονται ακόμη.
Λογικότατο, λοιπόν, το σχέδιο, παρά τις κραυγές των φωνακλάδων υπερεπαναστατών που ζητούν Λαϊκή Δημοκρατία εδώ και τώρα. Αλλά κάτι τέτοιο θα έχει σαν συνέπεια μία σύγκρουση καταρχήν του ΚΚΕ με το ΕΑΜ, πράγμα ολικά και φανερά παράλογο. Όμως, αυτό που φοβούνται οι Άγγλοι είναι το πραγματικά λαοπρόβλητο και δοκιμασμένο ΕΑΜ που έκανε θαύματα στη διάρκεια της Κατοχής.
Αν το Μέτωπο διατηρούνταν ως μέτωπο, η δεξιά θα τα έβρισκε ζόρικα εξαρχής. Συνεπώς, το ΕΑΜ και κύριος στρατός του, ο ΕΛΑΣ, έπρεπε να διαλυθούν πάση θυσία. Γι’ αυτό, άλλωστε, βρισκόταν ο Σκόμπι στην Αθήνα.
Σωστά έγραφε η εφημερίδα του ΕΑΜ «Ελεύθερη Ελλάδα»:
Μια άνευ όρων διάλυση του ΕΛΑΣ θα εσήμαινε εγκατάλειψη του λαού στα χέρια των δημίων του. Οι ταγματασφαλίτες καραδοκούν, προστατευόμενοι από τους Άγγλους. Και σ’ αυτούς ακριβώς λογαριάζουν οι Άγγλοι περισσότερο απ’ όσο στο δικό τους στρατό ή τον Ιερό Λόχο και την Ορεινή Ταξιαρχία του Ρίμινι. Οι ταγματασφαλίτες ξέρουν να δρουν ως κομάντος και ως σφαγείς, και συνεπώς είναι καταλληλότεροι για οδομαχίες απ’ όσο στρατεύματα εκπαιδευμένα για κανονικές μάχες σε κανονικά πεδία. Βέβαια, τα αγγλικά τανκς θα παίξουν βασικό ρόλο στα Δεκεμβριανά, όπως θα δούμε, όμως θα λειτουργήσουν περισσότερο σαν κινούμενα οδοφράγματα, παρά σαν επιθετικά όπλα. Πίσω από αυτά τα κινούμενα οδοφράγματα θα κινούνται τρομαγμένοι ταγματασφαλίτες που ξέρουν πως δεν τους σώζει τίποτα αν νικήσουν οι ΕΑΜίτες, και γι’ αυτό τα παίζουν όλα για όλα. Καλύτερο στρατό δεν θα μπορούσαν να βρουν οι Άγγλοι. Ο κάθε στρατηγός, συνεπώς και ο στρατηγός Σκόμπι, ξέρει πως δεν υπάρχει πιο καλός στρατιώτης από τον απελπισμένο στρατιώτη που ξέρει πως μόνο η νίκη μπορεί να τον σώσει.
Τα παραπάνω σημαίνουν πως τα Δεκεμβριανά είναι ένας καθαρός εμφύλιος πόλεμος, που θα λειτουργήσει σαν πρελούδιο σ’ αυτόν που θα ακολουθήσει, και όχι απλά μία στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων. Οι Άγγλοι, όπως αργότερα οι Αμερικάνοι στον κυρίως εμφύλιο, καθοδηγούν, οργανώνουν και εξοπλίζουν τους ντόπιους συνεργάτες τους, κυρίως τους ταγματασφαλίτες. Δηλαδή, βάζουν άλλους να σφάζονται για λογαριασμό τους.
3. Η ματωμένη Κυριακή
Την 1 Δεκεμβρίου 1944 ο Σκόμπι, ερήμην της ελληνικής κυβερνήσεως, καλεί τον ΕΛΑΣ να παραδώσει τα όπλα. Και την άλλη μέρα, πάλι ερήμην των πάντων, γεμίζει την Αθήνα με προκηρύξεις που πέφτουν από αεροπλάνα, καθώς και με αφίσες που κολλούν στους τοίχους οι μπράβοι του. Δε ζητάει τίποτα αυτή τη φορά, απλώς, σαν καλός πατέρας, θέλει να κάνει γνωστό στα παιδιά του, τους Έλληνες, πως δεν πρέπει να ανησυχούν για τίποτα, πως θα προστατεύσει την νόμιμη κυβέρνηση και πως θα πατάξει κάθε απόπειρα πραξικοπήματος η αντισυνταγματικής βίας.
Είναι φανερό για ποιον χτυπάει η καμπάνα. Και το ΕΑΜ επιχειρεί να δώσει μία πληρωμένη απάντηση στον προτέκτορα, καλώντας το λαό σε γενική απεργία για τη Δευτέρα, 4 του μήνα, και σε λαϊκή συγκέντρωση διαμαρτυρίας κατά των Άγγλων την Κυριακή, 3 Δεκεμβρίου 1944. (…_
…
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΥΡΚΟΣ
Από το βιβλίο του «Ανατρεπτικά», σελ. 127
Στην πορεία προς την απελευθέρωση, το μεγάλο ΕΑΜικό κίνημα είχε πια βαθιές ρίζες στο λαό, είχε ισχυρές οργανώσεις παντού στις πόλεις και τα χωριά. Το ένοπλο τμήμα του, ο ΕΛΑΣ, είχε τον έλεγχο σε όλη σχεδόν την χώρα και στις τάξεις του υπηρετούσε μεγάλος αριθμός αξιωματικών του τακτικού στρατού. Το ΕΑΜ αποτελούσε ισχυρότατον πόλο έλξης, είχε ασύγκριτη υπέροχη απέναντι στον παλιό πολιτικό κόσμο και ασκούσε στην ελληνική κοινωνία αδιαμφισβήτητη την ιδεολογική ηγεμονία. Όλα αυτά αποτελούσαν στέρεες προϋποθέσεις, πάνω στις οποίες μπορούσε να οικοδομηθεί η προοπτική ενός αποφασιστικού ρόλου του ΕΑΜ στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις μετά την απελευθέρωση. Σ’ αυτό το κρίσιμο σημείο προσανατολισμού η ηγεσία του ΚΚΕ απέτυχε να δώσει την ορθή λύση: να μείνει χωρίς καμία ταλάντευση, στην πάση θύσια εξασφάλιση της προσφυγής τις κάρτες για την ανάδειξη του πρώτου μετά από ελληνικού κοινοβουλίου και στην διεξαγωγή αδιάβλητου δημοψηφίσματος για την οριστική κατάργηση της μοναρχίας.
ΔΥΟ ΚΡΙΣΙΜΑ ΛΑΘΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ
Νομίζω ότι ηγεσία του ΚΚΕ διέπραξε ταυτόχρονα αντιφατικά σφάλματα. Κι αυτά τελικά την παγίδεψαν στην ένοπλη σύγκρουση του Δεκέμβρη, που άνοιξε τον δρόμο για την ήττα και την κατάρρευση του εκπληκτικού σε μαζικότητα και βάθος ΕΑΜικού κινήματος:
1. Θεώρησε πως κεντρικό σημείο, ακόμα και για μια ρήξη με τις άλλες δυνάμεις και με τους Εγγλέζους, ήταν η λύση του στρατιωτικού προβλήματος μετά την απελευθέρωση. Και μολονότι στην Καζέρτα είχε δεχτεί την ανάθεση της αρχηγίας των ενόπλων τμημάτων -τακτικού στρατού και ΕΛΑΣ – στο Βρετανό στρατηγό Σκόμπι, στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην κρίση του Δεκέμβριο του ΄44 δεν έδειξε την απαιτούμενη ελαστικότητα, ώστε η λύση του πράγματι σοβαρότητα του προβλήματος να μην εμποδίσει την πορεία προς την ομαλή διεξαγωγή των εκλογών που έπρεπε να είναι ο σαφέστατος και αμετακίνητος στόχος.
Οι Άγγλοι – και κυρίως ο Τσώρτσιλ- επιδίωκαν να παρασύρουν τον ΕΛΑΣ σε αναμέτρηση, για να διαλύσουν την ένοπλη ασπίδα του λαϊκού κινήματος. Και πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι κι αν αποτύχαιναν να σύρουν στην καλοστημένη παγίδα το ΕΑΜ, πάλι θα έκαναν το παν για να εμποδίσουν την ομαλή πορεία προς τις εκλογές. Ότι τους τρόμαζε ήταν η μεγάλη συσπείρωση γύρω από το ΕΑΜ, η πολιτική και μαζική του δύναμη. Αυτήν όμως έπρεπε να περιφρουρήσει σαν κόρη οφθαλμού η ηγεσία του ΕΑΜ-ΚΚΕ. Χωρίς αυτήν, τα όπλα μόνα τους δεν μπορούσαν να δώσουν καμία εγγύηση για το αποτέλεσμα μιας αναμέτρησης. Ύστερα από δεκαετίες, οι εμπειρίες από τα κράτη του υπαρκτού σοσιαλισμού επιβεβαίωσαν αυτήν την κρίσιμη αλήθεια. Εκεί, τα καθεστώτα κατέρρευσαν μολονότι τα φρουρούσαν πανίσχυροι στρατιωτικοί μηχανισμοί. Γιατί και αυτοί είχαν διαβρωθεί και εξουδετερωθεί από την λαϊκή εναντίωση.
Η ηγεσία του ΚΚΕ, μολονότι διακήρυσσε θεωρητικά την εμπιστοσύνη της στον λαϊκό παράγοντα και στην μαζική πάλη, τα υποτίμησε. Και αντίστροφα, υπερεκτίμησε την δυνατότητα των Άγγλων να μηχανορραφήσουν και να στήσουν με τον πολιτικό κόσμο που ήλεγχαν, στρατιωτικούς μηχανισμούς ικανούς να υποτάξουν το λαϊκό κίνημα, που ξεχειλίζει από παντού. Υποτίμησε ότι η εργατική τάξη στην συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν αμετακίνητα προσανατολισμένη στους ΕΑΜικούς στόχους της κοινωνικής απελευθέρωσης. Ότι η αγροτιά, που σήκωσε το τρομερό βάρος του ένοπλου αγώνα, ουδέποτε θα γύριζε πίσω. Ότι το Δημοσιουπαλληλικό Κίνημα δεν θα στήριζε μία αντιδραστική διοίκηση και ότι οποιαδήποτε επιστράτευση θα απευθύνονταν σε νέες γενιές γαλουχημένες από την ΕΠΟΝ. Και σε αξιωματικούς που καλλιεργούσαν στο στράτευμα την υπερήφανη νέα κουλτούρα ενός στρατού που θα ανήκε πράγματι στο έθνος και στην δημοκρατία.
Σ’ αυτές τις αληθινά δύσκολες ώρες, πιστεύω πως έπαιξε ρόλο η έλλειψη ιστορικής όρασης αλλά και η παιδαγώγηση της κομμουνιστικής ηγεσίας στην σταλινική αντίληψη για την επαναστατική διαδικασία που περιφρονούσε τον ειρηνικό δρόμο και έβλεπε την δημοκρατία σαν αστική υποκρισία.
Η ιδέα μιας ένοπλης αναμέτρησης με τους Εγγλέζους, που προβλημάτιζε πολλούς εκείνα τα χρόνια, σε όλα τα κλιμάκια, δεδομένου ότι κανείς δεν αμφέβαλε για το μίσος που έτρεφαν κατά του ΕΑΜ, αξίωνε μία αποφασιστική προϋπόθεση: την ενεργητική βοήθεια της ΕΣΣΔ ή τουλάχιστον την ηθικοπολιτική της συμπαράσταση. Χωρίς να εξασφαλιστούν αυτά – και δεν εξασφαλίστηκαν – η αναμέτρηση θα οδηγούσε σε συντριβή, άρα έπρεπε σε κάθε περίπτωση να αποκλειστεί.
2. Η ηγεσία του ΕΑΜ-ΚΚΕ υποτίμησε την δύναμη του Λαϊκού Κινήματος σ´ όλους τους κρίσιμους χειρισμούς που οδήγησαν στο Λίβανο και την Καζέρτα. Ξαναδιαβάζοντας κανείς τα πρακτικά του συνεδρίου του Λιβάνου, αισθάνεται ντροπή για την στάση της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας, που δέχτηκε απίστευτους προπηλακισμούς από πολιτικά φαντάσματα του χθες, με πρώτο τον μοιραίο Γεώργιο Παπανδρέου….
(…) Τελικά, ηγεσία του ΚΚΕ οδηγήθηκε στον Δεκέμβρη. Και όταν στα τέλη του -Χριστούγεννα του ’44 – προέκυψε η μεγάλη ευκαιρία ενός λιγότερου οδυνηρού συμβιβασμού με την έλευση του Ουίνστον Τσώρτσιλ, η ηγεσία του ΚΚΕ με μία απίστευτη ελαφρότητα άφησε να χαθεί η ευκαιρία, διατυπώνοντας όρους σχεδόν νικητή, για να αποχωρήσει ύστερα από ελάχιστες μέρες ο ΕΛΑΣ από την Αθήνα και να οδηγηθούμε στην Βάρκιζα και την παράδοση των όπλων.
…
ΤΑΚΗΣ ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ
(Μέλος του ΚΚΕ, ήταν στο ίδιο κελί με τον Νίκο Μπελογιάννη και τον Μπάτση. Επέζησε χάρις στο νεαρό της ηλικίας του, αλλά και χάρις το γεγονός ότι ο πατέρας του (στέλεχος του ΚΚΕ) εκτελέστηκε από τους Γερμανούς και η μητέρα του για την αντιστασιακή της δράση καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά από βουλγαρικό Στρατοδικείο)
Από το βιβλίο του «Ευτυχώς ηττηθήκαμε σύντροφοι…»
Ο ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ
Γιατί έγινε ο Δεκέμβρης; Γιατί μετά το Λίβανο και την Καζέρτα, όλα έδειχναν πως βαδίζαμε προς ομαλές και ειρηνικές εξελίξεις, αυτή η άγρια σύγκρουση, σε μία κρίσιμη στιγμή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Γιατί αυτή η φοβερή αιματοχυσία, που μπορούσε συνάμα να κλονίσει την ίδια την συνοχή της αντιχιτλερικής συμμαχίας, με απρόβλεπτες και απροσδιόριστες συνέπειες;
Υπάρχουν δύο επίσημες εκδοχές. Ή μία της δεξιάς, που υποστηρίζει ότι ο Δεκέμβρης ήταν ένας ακόμη αιματηρός γύρος. Μία αποτυχημένη απόπειρα του ΚΚΕ να καταλάβει την εξουσία με τη δύναμη των όπλων, κατά παράβαση των συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας. Και η άλλη της αριστεράς, που υποστηρίζει ότι ο Δεκέμβρης ήταν η κορωνίδα, το διαμάντι της αντίστασης. Υπερήφανη απάντηση του λαού στην ωμή βρετανική επέμβαση, στην προσπάθειά του βρετανικού ιμπεριαλισμού να αλυσοδέσει την χώρα μας. Και οι δύο εκδοχές «απέχουν παρασάγγες» από την πραγματικότητα. Αυτό τουλάχιστον λένε τα υπάρχοντα ιστορικά στοιχεία και η κοινή λογική.
Το κρίσιμο, το σταυρικό σημείο όπου συνέκλιναν και συναιρούνταν οι εκρηκτικές αντιθέσεις της στιγμής, ήταν ο αφοπλισμός των ανταρτικών δυνάμεων. Ο αφοπλισμός ουσιαστικά του ΕΛΑΣ και η δημιουργία τακτικού εθνικού στρατού όπως ορίζει και η συμφωνία του Λιβάνου.
Η αριστερά αντιδρούσε. Κι ήταν φυσικό να αντιδρά. Ήξερε πολύ καλά πόσο πιο αποτελεσματική είναι η «κριτική των όπλων» από το «όπλο της κριτικής»…
Καταλάβαινε πως με την παράδοση των όπλων έχανε κάθε δυνατότητα να βάζει την σφραγίδα της στις μελλοντικές εξελίξεις. Η εξουσία γινόταν πια όραμα μακρινό και απλησίαστο ή μάλλον, χανότανε οριστικά στα βάθη του ορίζοντα. Ωστόσο δεν υπήρχαν πια περιθώρια. Οι μεγάλες αποφάσεις έπρεπε να παρθούν. Ο Γ. Παπανδρέου επέμενε στον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, δεν δεχόταν όμως την ταυτόχρονη διάλυση του Ιερού Λόχου και της Ορεινής Ταξιαρχίας, που επίμονα ζητούσε η αριστερά.
Έπειτα από πολύμοχθες διαπραγματεύσεις, οι ΕΑΜικοί υπουργοί πρότειναν με τον Ζέβγο ένα συμβιβαστικό σχέδιο: Να διατηρηθούν η Ορεινή Ταξιαρχία, ο Ιερός Λόχος και ένα τμήμα του ΕΔΕΣ, και μία μονάδα του ΕΛΑΣ ίση σε αριθμό και δύναμη πυρός με το άθροισμα και των τριών αυτών σωμάτων. Στα «ΕΠΙΣΗΜΑ ΚΕΙΜΕΝΑ του ΚΚΕ» τόμος Ε’ σελ. 476, αναγράφεται συγκεκριμένα: Σε μία φάση των συνεχιζόμενων πάντοτε διαπραγματεύσεων, η ΕΑΜική παράταξη με τους υπουργούς Ζέβγο, Σβώλο και Πορφυρογένη, υπέβαλε ένα σχέδιο πως στην παράγραφο 2 λέγει:
«Θα καταρτιστεί τμήμα Εθνικού Στρατού ίνα συνεχίσει συμβολικώς την συμμετοχήν εις τον κοινόν συμμαχικό αγώνα και λάβει επίσης μέρος, αν απαιτηθεί, εις τας περιοχάς Κρήτης και Δωδεκανήσου. Εις το τμήμα τούτο του Εθνικού Στρατού το οποίον θα συμβολίζει επίσης την εθνική ενότητα, θα μετάσχουν η υφισταμένη Ορεινή Ταξιαρχία, ο Ιερός Λόχος και τμήμα του ΕΔΕΣ καθώς και μία ταξιαρχία του ΕΛΑΣ έχουσα δύναμη ίση με το άθροισμα των ως άνω δυνάμεων και με ίσον εξοπλισμόν».
Ο Παπανδρέου συμφώνησε αμέσως και κάλεσε μάλιστα για την επόμενη το υπουργικό συμβούλιο προκειμένου να υπογραφεί η συμφωνία. Όλα έδειχναν πως η κρίση εκτονώνονταν, σημειώνεται δραματική υποτροπή. Ο Ζέβγος, αφού πρώτα παρακάλεσε να ματαιωθεί η σύγκληση του υπουργικού συμβουλίου, παρουσιάζεται στον Γ. Παπανδρέου και ανακαλώντας την πρόταση που ίδιος είχε κάνει, θέτει νέους όρους, αξιώνοντας ειδικότερα τον ταυτόχρονα αφοπλισμό όλων ανεξαιρέτως των ενόπλων σωμάτων.
Πλήρης υπαναχώρηση, δηλαδή. Και το ότι επρόκειτο για πλήρη υπαναχώρηση δεν είναι δική μου αυθαίρετη διαπίστωση. Το πιστοποιούν διάφορες και από διαφορετικές πλευρές μαρτυρίες. Ας δούμε τι λένε σχετικά διά μεγάλα ονόματα της Δημοκρατίας.
Αναφερόμενος στην επίσκεψη του Γιάννη Ζέβγου στο σπίτι του το απόγευμα της Τρίτης 28 Νοεμβρίου 1944 ο Γ. Παπανδρέου γράφει:
«Ο Ζέβγος τέλει υπό το κράτος μεγάλης νευρικότητος. Μου εδήλωσεν ότι το Κομμουνιστικόν Κόμμα δεν αποδέχεται πλέον την συμφωνία την οποία αυτός ο ίδιος είχε εγχειρίσει την προηγούμενη, και ότι θέτει νέους όρους προς αποδοχήν, μεταξύ των οποίων την ταυτόχρονον διάλυση της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, την άμεσον καθιέρωσιν συνοπτικής διαδικασίας διά τους δοσίλογους, την υποχρεωτική έκδοση των δικαστικών αποφάσεων προ της 10ης Δεκεμβρίου κλπ. Κατάπληκτος του εδήλωσα ότι πρόκειται περί πλήρους υπαναχωρήσεως και ότι η κυβέρνησις δεν δύναται να αποδεχτή τους νέους όρους αλλά εμμένει εις την γενομένην συμφωνίαν. Ο Ζέβγος τότε εις κατάστασην εξάψεως έσπευσε να φύγει, χωρίς καν να με αποχαιρετίσει. Απεκόμισα την εντύπωση, καθώς ανεκοίνωσα έπειτα στο υπουργικόν συμβούλιον, ότι ο Ζέβγος είχε αποσταλεί με την εντολή να επιφέρει οπωσδήποτε την ρήξιν» (Από το βιβλίο «Η ζωή του Γ. Παπανδρέου», σελ. 257)
Ο Π. Κανελλόπουλος απαντώντας σε σχετική ερώτηση λέει μεταξύ των άλλων:
«Στις 27 Νοεμβρίου, πρότειναν οι υπουργοί του ΚΚΕ και του ΕΑΜ αντί να αποστρατευτούν και να παραδώσουν τα όπλα στις 10 Δεκεμβρίου ο ΕΛΑΣ και ο Ζέρβας, να διατηρηθεί μία μεγάλη μονάδα του ΕΛΑΣ ισοδύναμη με το άθροισμα της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας, του Ιερού Λόχου και ενός τμήματος του Ζέρβα. Ο Γ. Παπανδρέου το δέχτηκε αμέσως και ύστερα το δεχτήκαμε ανεπιφύλακτα και όλοι οι άλλοι υπουργοί. Δεν πέρασαν 24 ώρες και το ΚΚΕ υπαναχώρησε. Στις 28 Νοεμβρίου, στις 6 το απόγευμα, ο Ζέβγος, αφού είχε παρακαλέσει τηλεφωνικώς να αναβληθεί το υπουργικό συμβούλιο που είχε οριστεί για την υπογραφή της βαρυσήμαντης αυτής συμφωνίας, έφτασε στο σπίτι του Γ Παπανδρέου και αξίωσε, ήμουν παρών στη συνάντηση αυτή, να διαλυθούν, εκτός από τον ΕΛΑΣ και τις δυνάμεις του Ζέρβα, η Γ´ Ορεινή ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος. Ο Γ. Παπανδρέου απέκρουσε αμέσως την νέα αυτή αξίωση. Συμφώνησα και εγώ ενώπιον του Ζέβγου μαζί του. Είχαμε δεχτεί να τιμηθεί ο ΕΛΑΣ σε βαθμό ισοδύναμου προς τον βαθμό της τιμής που θα απονεμόταν σε όλες τις άλλες ένοπλες δυνάμεις του έθνους μαζί. Τι περισσότερο μπορούσαμε να κάνουμε;»
Και προσθέτει ο Π.Κανελλόπουλος
«Μπορεί να ήθελε ο Τσώρτσιλ, ιδιαίτερα μετά την διάσκεψη της Μόσχας, 10-20 Οκτώβρη 1944, να ξεκαθαρίσει η κατάσταση στην Ελλάδα με δυναμική αναμέτρηση προς το ΚΚΕ και τον ΕΛΑΣ. Αλλά μπορώ να βεβαιώσω ότι δεν τον θέλαμε αυτό ο Γ. Παπανδρέου και οι τότε στενοί συνεργάτες του, και ότι επιθυμούσαμε την συμφιλίωση και όχι τον εμφύλιο πόλεμο. Δεν ξέρω αν ο σκληρός πυρήνας του ΚΚΕ επιθυμούσε το ίδιο. Αν το επιθυμούσε δε θα μας έφερνε μπροστά στα διλήμματα που οι διάφορες υπαναχωρήσεις του εδημιούργησαν στο τελευταίο δεκαήμερο του Νοεμβρίου» (Β. Μαθιοπούλου, «Η Ελληνική Αντίσταση και οι Σύμμαχοι». Σελ. 40-41)
Αλλά ότι επρόκειτο για πλήρη υπαναχώρηση το δέχεται και η «άλλη πλευρά του λόφου». Τόσο ο Αλ. Σβώλος σε άρθρο του στην εφημερίδα «ΜΑΧΗ» στις 5.12.45 όσο και ο δημοσιογράφος και πρώην βουλευτής της αριστεράς Π. Παρασκευόπουλος σε μία διεξοδική ανάλυση του θέματος (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 9,16,και 23 Γενάρη 1985), ενώ επιρρίπτουν μέρος της ευθύνης και στον Γ. Παπανδρέου γιατί απέρριψε την πρόταση η νέα υπό συγκρότηση ομάδα να είναι ενιαία και με ενιαία διοίκηση, δέχονται τελικά ότι η ευθύνη για την υπαναχώρηση βαρύνει την ηγεσία του ΚΚΕ.
Γράφει ο Π. Παρασκευόπουλος
«Ανεξάρτητα από τις υπαναχωρήσεις της μίας ή της άλλης πλευράς, το βέβαιο είναι ότι ο Γιάννης Ζέβγος στις 28 Νοεμβρίου το απόγευμα που επισκέφτηκε τον Γεώργιο Παπανδρέου στο σπίτι του, του εδήλωσε ότι η μοναδική λύση είναι να διαλυθούν ταυτόχρονα ο ΕΛΑΣ , ο ΕΔΕΣ, η Ορεινή Ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος. Περιθώρια για νέες συζητήσεις και εξεύρεση άλλης λύσης δεν άφησε ο Ζέβγος στον Παπανδρέου εκείνο το απόγευμα…»
και παρακάτω:
«Η ηγεσία του ΚΚΕ γνωρίζει πια ότι είναι οι όροι που έθεσε ο Γιάννης Ζεύγος στον Γεώργιο Παπανδρέου σήμαιναν και αναπόφευκτη ένοπλη σύγκρουση. Ουσιαστικά η κομμουνιστική ηγεσία στις 28 Νοεμβρίου να μην αποφύγει πλέον την σύγκρουση με τις κυβερνητικές και τις βρετανικές ένοπλες δυνάμεις…»
…
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
Από το βιβλίο του «Νέα Ελληνική Ιστορία 1204-1985», κγ΄ έκδοση, σελ. 435
Το εθνικό πρόγραμμα είναι η κάθαρση του παρελθόντος: η αποκατάσταση του κράτους, οικονομική ανόρθωση του, η ηθική εξυγίανση των δημοσίων υπηρεσιών, της δικαιοσύνης, της διοικήσεως και της παιδείας. Στις 23 Οκτωβρίου ορκίζεται η νέα κυβέρνηση με πρόεδρο πάλι τον Παπανδρέου και διατάζει την αποστράτευσή των αντρών των ανταρτικών ομάδων για την 1–10 Δεκεμβρίου. Παράλληλα καλείται η κλάση του 1936, για να σχηματίσει την «προσωρινήν εθνοφυλακήν».
Σε λίγο όμως οι υπουργοί της αριστεράς όσοι ανήκουν στο ΚΚΕ και ΕΑΜ υπαναχωρούν, γιατί επικρατούν οι αδιάλλακτοι, που αποβλέπουν στην δυναμική, επαναστατική, επιβολή του κόμματος των. Προβάλουν τους όρους να διαλυθούν ταυτόχρονα με τις ανταρτικές ομάδες και η ορεινή ταξιαρχία και ο ιερός λόγος και να αποσταλούν όλοι οι χωροφύλακες ως πολίτες τις εστίες τους. Οι όροι δε γίνονται δεκτοί και οι έξι υπουργοί της αριστεράς παραιτούνται με αποτέλεσμα να διασπαστεί η κυβέρνηση (1 Δεκεμβρίου). Ακολουθεί το συλλαλητήριο τις 3 Δεκεμβρίου των οπαδών των παραπάνω οργανώσεων, το οποίο έχει απαγορευτεί, και σημειώνονται οι πρώτες συγκρούσεις.
Η τάση του ΚΚΕ – αντίθετα προς τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης – για δυναμική επιβολή ήταν βαρύ πολιτικό σφάλμα, αποδιδόμενο κυρίως στον σταλινικό αρχηγό του Νίκο Ζαχαριάδη. Μέσα στους κόλπους του κόμματος επικρατούν οι αδιάλλακτοι που ακολουθούν την επαναστατική γραμμή και όχι την ελεύθερη πολιτική πάλη. Το σφάλμα αυτό επρόκειται να έχει όχι μόνο συνεχείς κλυδωνισμούς με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες αποσυνθετικές επιδράσεις μέσα στους κόλπους του ίδιου του ΚΚΕ, αλλά – το χειρότερο – φοβερές συνέπειες για ολόκληρη τη χώρα και για όλους τους έλληνες: ανοίγει την αυλαία για την μεγαλύτερη ελληνική τραγωδία μετά την μικρασιατική καταστροφή.
Έτσι αρχίζει και μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος όλο το Δεκέμβριο μέσα στην Αθήνα και γενικά στην Ελλάδα. Χιλιάδες τα θύματα και από τις δύο παρατάξεις. Κατά εκατοντάδες συλλαμβάνονται από όργανα των ανταρτών και οδηγούνται όμηροι σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως ή και εκτελούνται όσοι κατηγορούνται ή θεωρούνται ότι συνεργάστηκαν με τον κατακτητή ή ότι πρόδωσαν οι αντέδρασαν.
…
Β. ΣΚΟΥΛΑΚΟΥ – Ν. ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ – Σ. ΚΟΝΔΗ
Από το βιβλίο «Νεότερη και σύγχρονη», τεύχος Γ’, Γ’ Ενιαίου Λυκείου, σελ. 292
2. Η περίοδος της εθνικής κρίσης. (Οκτώβριος 1944-Αύγουστος 1949)
α. Τα Δεκεμβριανά
Ενώ ο λαός ζητούσε ειρήνη για την επούλωση των πληγών του, η εθνική κυβέρνηση σπαρασσόταν από εσωτερικές αντιθέσεις, που την παρέλυαν. Συγχρόνως οι Άγγλοι επεμβαίνουν απροκάλυπτα στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας και συντελούν στην αύξηση της οξύτητας. Ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν μπορούσε να ελέγξει την κατάσταση.
Το κορυφαίο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση είναι η μεθόδευση του αφοπλισμού των διαφόρων ανταρτικών ομάδων και η δημιουργία ενός ενιαίου εθνικού στρατού. Ο Γεώργιος Παπανδρέου προτείνει γενικό αφοπλισμό από τον οποίο όμως θα εξαιρούνταν η τρίτη ελληνική ορεινή ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος, μονάδες που είχαν συγκρατηθεί από τους Άγγλους μετά την καταστολή της ανταρσίας της Μέσης Ανατολής και είχαν λάβει μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις της Ιταλίας (μάχη του Ρίμινι).
Οι ΕΑΜικοί υπουργοί αντιπροτείνουν ταυτόχρονο αφοπλισμό όλων των ανταρτικών σωμάτων και των στρατιωτικών σχηματισμών της Μέσης Ανατολής. Το αντισχέδιο του ΕΑΜ απορρίπτεται. Σε απάντηση, 2 Δεκεμβρίου 1944, η ΕΑΜικοί υπουργοί παραιτούνται. Στις 3 Δεκεμβρίου το ΕΑΜ οργανώνει διαδήλωση διαμαρτυρία στην πλατεία Συντάγματος η οποία καταλήγει σε αιματοχυσία· απολογισμός: 28 νεκροί και 100 τραυματίες ανάμεσα στους διαδηλωτές πέφτουν στην άσφαλτο. Την άλλη μέρα, 4 Δεκεμβρίου, ξεσπάει γενική απεργία που έχει κηρύξει το ΕΑΜ. Συγχρόνως μονάδες του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν τα αστυνομικά τμήματα και αφοπλίζουν τους αστυνομικούς. Τα Δεκεμβριανά, η πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου άρχιζε.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Βρετανικό άρμα στους δρόμους της Αθήνας (συμβολή των οδών Πετμεζά και Δημητρακοπούλου, Άγιος Ιωάννης Γαργαρέττας) , την περίοδο των Δεκεμβριανών / wikipedia
