Permacrisis είναι ο νεολογισμός που επιλέχθηκε ως η λέξη της χρονιάς από το Collins Dictionary· αποτελείται από τα συνθετικά permanent (μόνιμος) και crisis (κρίση) και «συμπυκνώνει πόσο πραγματικά απαίσιο ήταν το 2022 για τόσους πολλούς ανθρώπους», κατά τον Άλεξ Μπίκροφτ, επικεφαλής της εταιρείας Collins Learning. Και εξηγούμε, δεν αναφέρεται η επίλεκτη λέξη σε μια αλυσίδα κρίσεων που διαδέχονται η μία την άλλη, αλλά στην κατάσταση όπου πολλές κρίσεις που διαρκούν εξελίσσονται ταυτόχρονα· δεν τελειώνει η μία για να αρχίσει η επόμενη, αλλά η μία διασταυρώνεται με την άλλη και την παροξύνει. Το χαρακτηριστικό σημάδι της permacrisis είναι ότι, λόγω της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεξάρτησης, οι κρίσεις προκαλούν ένα φαινόμενο ντόμινο που τονίζει τη διάρκειά τους και τον ανατρεπτικό χαρακτήρα τους.
Ο David Shariatmadari, συντάκτης μη μυθοπλαστικών βιβλίων της Guardian και συγγραφέας του βιβλίου Don’t Believe A Word: The Surprising Truth About Language σχολίασε σχετικά ότι «Το “Permacrisis” είναι ένας όρος που ενσαρκώνει τέλεια την ιλιγγιώδη αίσθηση της φυγής από το ένα πρωτοφανές γεγονός στο άλλο, καθώς αναρωτιόμαστε ζοφερά τι νέοι τρόμοι μπορεί να υπάρχουν στη γωνία».
Παράλληλα, στο CollinsDictionary.com αναφέρεται ότι ο εν λόγω νεολογισμός καταγράφηκε για πρώτη φορά ως λέξη σε ακαδημαϊκά πλαίσια, τη δεκαετία του 1970. Όσο και να έψαξα, δεν κατάφερα να βρω πότε, που και για ποιο λόγο χρησιμοποιήθηκε στα ‘70s. Η μόνη τάση που κατάφερα να ανακαλέσω, όχι από πηγές εννοείται, αλλά από λογοπαίγνιο ήταν η περμανάντ. Ναι αυτή η χημική και θερμική επεξεργασία των μαλλιών που τα κάνει μπούκλες και που κυριάρχησε την δεκαετία του ΄80. Η περμανάντ ελληνιστί βγαίνει από τη λέξη «permanent» (μόνιμη) και θεωρήθηκε απολύτως δικαιολογημένη από τη στιγμή που όταν γίνεται η περμανάντ το μαλλί παραμένει έτσι· με μπούκλες. Τώρα εδώ αντί για μπούκλες, έχουμε κρίσεις.
Αυτή ήταν η πρώτη σκέψη. Η δεύτερη ήταν η ιστορία τότε που έσπασα το χέρι μου, το αριστερό με το οποίο και γράφω, όταν ήμουν στην τρίτη Γυμνασίου. Όχι δεν είχα κάνει περμανάντ. Το διευκρινίζω. Αλλά μέσα στο ίδιο δεκαπενθήμερο έδινα πτυχίο αγγλικών, ιταλικών, χόρευα στην παράσταση του μπαλέτου και είχα και τις εξετάσεις Ιουνίου του σχολείου. Ήμουν πολύ πιεσμένη και απελπισμένη και σκεφτόμουν πως θα μπορούσε να συμβεί κάτι και να απαλλαγώ από όλα αυτά. Και συνέβη. Έσπασα το χέρι. Σε πάρτι -είχα χρόνο και για αυτό- φορώντας για πρώτη φορά μπαλαρίνες με τακούνι –όχι δεν έφταιγαν τα παπούτσια όπως σκέφτηκε εκ των υστέρων ο πατέρας μου- επιχειρώντας μια χορευτική κίνηση. Πως μου ήρθε; Μάλλον με τον προσφιλή τελευταία συνειρμικό μηχανισμό του #metoo: μετά από κάποια χρόνια ανακαλείς στο μυαλό σου ένα περιστατικό του παρελθόντος και συνειδητοποιείς ότι συνέβη και σε σένα, youtoo. Έτσι λοιπόν, συνειδητοποίησα και εγώ ότι τότε, πριν από σχεδόν τριάντα χρόνια, βίωνα την πρώτη μου multicrisis που εξελίχθηκε σε ένα ντόμινο κρίσεων, σε μια permacrisis…
Μετά την ως άνω παρένθεση αστεϊσμού, άλλωστε όταν ο Φρόιντ εντόπισε τη σχέση μεταξύ ευφυολογήματος και ασυνειδήτου, υποστήριξε πως το χιούμορ επιτάσσεται από το υπερεγώ μας, η έννοια της permacrisis είναι σοβαρή, δυσοίωνη, απελπιστική και αρκετά καταστροφολογική.
Ήδη από τον Μάρτιο του 2021 το European Policy Center μιλούσε για την “Europe in the age of Permacrisis” ένα χρόνο αφότου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε το COVID-19 ως πανδημία, τότε που ο παγκόσμιος πληθυσμός λαχταρούσε τη σταθερότητα και την προβλεψιμότητα – ακόμη και την πλήξη και αυτό ήλπιζε να ξαναβρεί στην πολυαναμενόμενη «νέα κανονικότητα». Στην Ελλάδα δε, που η πανδημία εμφανίστηκε ενώ ακόμη παλεύαμε με τα απόνερα της κρίσης χρέους, η αίσθηση ήταν επιτακτική. Αλλά και στις υπόλοιπες χώρες η πανδημία εμφανίστηκε όταν ο κόσμος αντιμετώπιζε μια σοβαρή πολυκρίση που χαρακτηρίστηκε από πολλαπλές, συχνά αλληλένδετες κρίσεις σε ένα ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής. Από τη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση του 2008, την «κρίση του ευρώ» και τη «μεταναστευτική κρίση», έως τις προκλήσεις που συνδέονται με τον αυταρχικό λαϊκισμό, την παγκόσμια τρομοκρατία, το Brexit και τον Τραμπ. Αυτό που δεν προέβλεπαν οι αναλυτές, αλλά τελικά συνέβη, ήταν η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία που προκάλεσε ένα ντόμινο νέων κρίσεων, με πρωταγωνίστριες την ενεργειακή και επισιτιστική.
Μοιάζει λοιπόν ότι ζούμε σε ένα ριζικά και τακτικά μεταβαλλόμενο περιβάλλον και ότι ο κόσμος θα συνεχίσει να χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα αβεβαιότητας, ευθραυστότητας και απρόβλεπτου, που απαιτεί γρήγορες αποφάσεις -συχνά μόνο με βάσει ελλιπή στοιχεία-, και οδηγεί σε έναν 24ωρο κύκλο ειδήσεων, αυξανόμενες εκστρατείες παραπληροφόρησης και υψηλές προσδοκίες για την παροχή λύσεων στις πολλαπλές κρίσεις.
Σε ένα σχετικό article του The Conversation που επιχειρεί μια ανάλυση της permacrisis, της κρίσης, και της πολυκρίσης με βάσει φιλοσοφικών θεωριών περί κρίσεων των Reinhart Koselleck, Karl Marx και Thomas Kuhn, καταλήγει ότι η έννοια της permacrisis έχει τις ρίζες της στη σύγχρονη θεωρία συστημάτων, η οποία ισχυρίζεται ότι μια κρίση μπορεί να γίνει τόσο περίπλοκη που δεν μπορούμε να προβλέψουμε την έκβασή της. Στο άρθρο γίνεται μνεία στο βιβλίο του, το 2008, On Complexity, στο οποίο ο Γάλλος φιλόσοφος Edgar Morin υποστηρίζει ότι η ανθρωπότητα κατοικεί μέσα σε ένα δίκτυο αλληλοσυνδεόμενων συστημάτων και οποιαδήποτε κρίση σε ένα από αυτά τα συστήματα θα προκαλέσει κρίση σε όλα τα άλλα· ο Morin χρησιμοποιεί τη λέξη «πολυκρίση» για να περιγράψει αυτήν την κατάσταση. Όπως επίσης αναφέρεται στον J. Adam Tooze, τον Άγγλο ιστορικό που είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Columbia, Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου και μη μόνιμος μελετητής στο Carnegie Europe και στις δικές του περιγραφές για τις πολυκρίσεις που συνοψίζονται στην άποψη του ότι κάθε κρίση είναι αρκετά δύσκολο να αναλυθεί από μόνη της καθώς το αλληλένδετο χάος τους είναι απείρως περισσότερο με αποτέλεσμα «το σύνολο είναι ακόμη πιο επικίνδυνο από το άθροισμα των μερών». Προφανώς η ρήση του αποτελεί παράφραση του αποφθέγματος του Αριστοτέλη «Το σύνολο είναι περισσότερο από το άθροισμα των μερών του» που αποτελεί ίσως την πρώτη περιγραφή των σύνθετων συστημάτων.
Όταν διάβασα στο παραπάνω άρθρο για την θεωρία των συστημάτων, θυμήθηκα την προ διετίας συνέντευξη μου με τον οικονομολόγο Νίκο Δανιήλ ο οποίος αναφέρθηκε στα σύνθετα συστήματα (complex systems) τα οποία όταν διέπονται από μία χαώδη συμπεριφορά μπορεί να παρουσιάσουν νησίδες σταθερότητας (strange attractors) που μπορεί να περιγραφούν με τους ίδιους κανόνες της στατιστικής συμμετρίας (fractals) μια και η φύση αρέσκεται να επαναλαμβάνει τον εαυτό της ακολουθώντας ορισμένους κανόνες συμμετρίας (fractals), ακόμη και όταν ένα τυχαίο (random) γεγονός εγκλείεται σ΄ αυτή τη διαδικασία και δημιουργεί νέα μοτίβα.
Προτιμώ να εστιάσω σε αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό των σύνθετων συστημάτων, τις νησίδες σταθερότητας. Στην λογική ότι τα συστήματα αυτορυθμίζονται.
Το σχετικό άρθρο της Telegraph με βρίσκει σαφώς πιο σύμφωνη όταν μας παροτρύνει να δούμε ότι τα τελευταία χρόνια δεν είναι και τόσο ασυνήθιστα… «Είχαμε οικονομικές κρίσεις στο παρελθόν: θυμηθείτε την κατάρρευση της BCCI το 1991, την τραπεζική κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ή το κλείσιμο της Equitable Life σε νέες δραστηριότητες το 2000. Είχαμε επίσης ενεργειακές κρίσεις, το 1973 και το 1979 – και τα καύσιμα διαμαρτυρίες το 2000 που παραλίγο να φέρει τη χώρα σε αδιέξοδο». Υπό αυτή την οπτική το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η Permacrisis δεν είναι κάτι νέο «αλλά ένα μόνιμο μέρος της ανθρώπινης κατάστασης. Πόλεμος, ασθένειες, οικονομική καταστροφή – αυτά δεν είναι φαινόμενα από το μακρινό παρελθόν ή μακρινές χώρες για τα οποία γνωρίζουμε ελάχιστα».
Κλείνοντας θα επανέλθω στην έννοια του νεολογισμού και θα συμφωνήσω με τον Μπίκροφτ της Collins Learning που κατά το BBC είπε ότι «η γλώσσα μπορεί να είναι ο καθρέφτης του τι συμβαίνει στην κοινωνία και στον ευρύτερο κόσμο, και φέτος αντικατοπτρίζει το ότι βιώνουμε τη μια πρόκληση μετά την άλλη».
Αλλά μια και μιλάμε περί γλώσσας και της δυναμικής της, αξίζει να αναφέρουμε ότι το κινέζικο ιδεόγραμμα για τη λέξη κρίση (προφέρεται γέι- ζι), είναι σύνθετη λέξη και
αποτελείται από τα συνθετικά «κίνδυνος» και «ευκαιρία».
Ποιος ξέρει η Permacrisis μπορεί να μην είναι μια καταστροφή, αλλά μια μεγάλη ευκαιρία που θα αλλάξει την οπτική και τον τρόπο διαχείρισης της όλο και πιο σύνθετης πραγματικότητας…
Εν αναμονή…
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Οι διαγωνιζόμενες για τον τίτλο ομορφιάς Μις Κόσμος του 1967, φωτογραφήθηκαν σε ένα σαλόνι του Λονδίνου να κάνουν το τελευταίο τους «χτένισμα» πριν από τον διαγωνισμό