5 βασικά σημεία για να κατανοήσουμε μία από τις μεγαλύτερες μάστιγες των τελευταίων 100 χρόνων.
…
Τι σημαίνει φασισμός; Πότε εμφανίστηκε; Ποιός ήταν ο εμπνευστής και ιδρυτής του; Πώς οργανώθηκε; Σε πιο ιστορικό κοινωνικό πλαίσιο; Ποια ήταν η πορεία του προς την εξουσία; Ποια είναι τα βασικά του χαρακτηριστικά;
Τι είναι ο φασισμός;
Η λέξη φασισμός προέρχεται ετυμολογικά από το ιταλικό fascio που σημαίνει ένωση. Fasci ονομαζόταν το αρχαίο ρωμαϊκό έμβλημα που απεικονίζει ράβδους δεμένες γύρω από έναν πέλεκυ. Ήταν το σύμβολο εξουσίας στην αρχαία Ρώμη, οι ενωμένες ράβδοι συμβόλιζαν την «ισχύ εν τη ενώσει». Μία ράβδος σπάζει εύκολα, οι πολλές όχι. Το έμβλημα του φασιστικού κόμματος του Μουσολίνι ήταν ο διπλούς πέλεκυς.
Ο φασισμός είναι ιδεολογία και πολιτικό σύστημα εθνικιστικού και ολοκληρωτικού χαρακτήρα που εγκαθίδρυσε στην Ιταλία το 1922 ο Μπενίτο Μουσολίνι.
Κατ´ επέκταση, θεωρείται οποιαδήποτε ιδεολογία ή πολιτικό σύστημα που χαρακτηρίζεται από τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας, τον έντονο κρατισμό (étatisme), την καταπιεστική, αυθαίρετη και ανεξέλεγκτη άσκηση της που συνδέεται με την έντονη βία, την καταστολή, την αυταρχικότητα, την καταδίωξη των αντιφρονούντων, τις αυθαίρετες διακρίσεις με ιδεοληψίες και παραλογισμούς, που αποβαίνουν εις βάρος της ελεύθερης σκέψης και της ίδιας της ζωής μεγάλων ομάδων ανθρώπων η ολόκληρων εθνών.
Η λέξη φασισμός, φασιστικός, φασίστας χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν την αυταρχικότητα, την αυθαιρεσία ,την εξουσιαστική, βίαιη και αντιδημοκρατική συμπεριφορά.
Ο ιδρυτής του φασισμού: Μπενίτο Μουσολίνι
Ο Μπενίτο Μουσολίνι γεννήθηκε το 1883 σε μια φτωχή οικογένεια σοσιαλιστών σε μια περιοχή με παράδοση στις ιδέες της άκρας αριστεράς. Γίνεται δάσκαλος, όπως και η μητέρα του, το 1902 όμως σε ηλικία 19 ετών εγκαθίσταται στα περίχωρα της Λωζάνης για να αποφύγει την στρατιωτική θητεία. Βίαιος και εκρηκτικός χαρακτήρας, συλλαμβάνεται για αλητεία αυτή την περίοδο. Είναι μέλος του σοσιαλιστικού κόμματος Ιταλίας και στο συνέδριο του 1912, ο Μουσουλίνι αναδεικνύεται σε επίσημο εκπρόσωπο της αριστερής, επαναστατικής, ριζοσπαστικής πτέρυγας του κόμματος που αντιτίθεται στους μεταρρυθμιστές σοσιαλιστές.
Ο ίδιος ο Λένιν τον επαίνεσε και τον χαρακτήρισε σαν τον μοναδικό δυτικοευρωπαίο επαναστάτη σοσιαλιστή από στόφα εφάμιλλη ενός αληθινού μπολσεβίκου. Ήταν οπαδός της επανάστασης, παρ´ όλους όμως τους συνεχείς επαίνους του Λένιν δεν έγινε ποτέ οπαδός του ορθόδοξου μαρξισμού και δεν ασπάσθηκε τις ιδέες του.
Ήταν απλά υπέρ των ανατροπών με βίαια μέσα.
Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο μεταμορφώνεται από σοσιαλιστή σε εθνικιστή, διατηρώντας όμως τις ιδέες του για άμεση και βίαιη δράση.
Αυτήν την περίοδο συλλαμβάνεται από την αστυνομία αρκετές φορές για επαναστατική δράση και υποκίνηση πολλών ταραχών και απεργιών. Έχοντας έφεση στο γράψιμο από μικρή ηλικία εργάζεται σαν δημοσιογράφος, από το 1904, ανεβαίνει σταδιακά στην ιεραρχία του κόμματος και γίνεται αρχισυντάκτης της επίσημης εφημερίδας του ιταλικού σοσιαλιστικού κόμματος “Avanti”. Η εφημερίδα ανεβάζει την κυκλοφορία της αυτή την περίοδο από 20.000 σε 100.000 φύλλα κάτω από την διεύθυνση του Μουσολίνι.
Με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου είναι υπέρ της εξόδου της Ιταλίας στον πόλεμο. Η επίσημη θέση όμως του σοσιαλιστικού κόμματος είναι η ουδετερότητα, έτσι διαγράφεται από το κόμμα. Ιδρύει και εκδίδει την δική του Εφημερίδα “Il popolo d’Italia”, πηγαίνει εθελοντής στον πόλεμο, όπου τραυματίζεται σοβαρά, και επιστρέφει το 1917.
Το ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο της γένεσης του φασισμού
Ο φασισμός φυτρώνει και εκκολάπτεται ανεπαίσθητα στα πεδία των μαχών και τα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Λίγο πριν την έναρξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου η Ιταλία είναι μέλος της συμμαχίας των κεντρικών δυνάμεων (Γερμανίας και Αυστροουγγαρίας). Όταν όμως ο πόλεμος αρχίζει, μετά την δολοφονία στο Σαράγεβο του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου, η Ιταλία προτιμά την ουδετερότητα και αποχωρεί από την συμμαχία. Το 1915 η Γαλλία και η Αγγλία που μαζί με την Ρωσία είναι οι τρεις δυνάμεις της Αντάντ (Εγκάρδια Συνεννόηση) προτείνουν στην Ιταλία σημαντικά εδάφη εντός και εκτός της Ευρώπης στην περίπτωση που θα πολεμούσε στο πλευρό τους· και έτσι αποφασίζει η Ιταλία να εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, αντίπαλη πλέον με τους πρώην συμμάχους της των Κεντρικών Δυνάμεων.
Δύο χρόνια μετά την είσοδο της στον πόλεμο, το 1917 υφίσταται μια συντριπτική ήττα από τους Αυστριακούς στη μάχη του Καπορέτο (χωριό της σημερινής Σλοβενίας). Η πανωλεθρία του ιταλικού στρατού, η άτακτη υποχώρηση του και η απώλεια εδαφών αποκαλύπτει σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο την αδυναμία του και τη δυσμενή θέση που περιέρχεται η Ιταλία στον συνεχιζόμενο πόλεμο. Δημιουργείται λοιπόν, μια έντονη στρατιωτική κρίση που εξελίσσεται γρήγορα σε πολιτική -για την κυβέρνηση αλλά και όλα τα πολιτικά κόμματα και το πολιτικό σύστημα- και σύντομα σε εθνική. Η χώρα είναι στα πρόθυρα της πλήρους χρεοκοπίας και διάλυσης, με έντονο το αίσθημα της ντροπής και το εθνικό της φρόνημα καταρρακωμένο.
Αυτή ακριβώς τη στιγμή εμφανίζεται Μουσολίνι.
Ένθερμος θιασώτης του πολέμου, δεν μπορεί να αποδεχθεί την ήττα και την επικείμενη διάλυση της χώρας του και αναλαμβάνει να ανυψώσει το εθνικό φρόνημα των Ιταλών. Θεωρεί σαν κύριους υπεύθυνους της ήττας τους πρώην συντρόφους του σοσιαλιστές, που εξαιτίας της ειρηνευτικής πολιτικής τους και της εναντίωσης τους στον πόλεμο έριχναν το φρόνημα του στρατού, υποδαυλίζοντας την διάθεση τους να πολεμήσουν για την πατρίδα. Σε μια νύχτα μετατρέπεται από σοσιαλιστή σε εθνικιστή και φανατικό πια αντισοσιαλιστή και αντικομμουνιστή. Θεωρεί τους σοσιαλιστές αλλά και το Βατικανό -που επίσης ακολουθούσε ειρηνευτική πολιτική, αφού ήταν ενάντια στην συμμετοχή της Ιταλίας στον πόλεμο- εθνικούς προδότες που μαχαίρωσαν πισώπλατα τον στρατό και τη χώρα.
Για τον Μουσολίνι, η χώρα χρειάζεται ένα πράγμα: αυστηρή πειθαρχία και τάξη για να μπορέσει γρήγορα να ορθοποδήσει και να νικήσει τους εξωτερικούς της εχθρούς (Αυστριακούς ) και τους εσωτερικούς (σοσιαλιστές, καθολική εκκλησία και κομμουνιστές).
Να σημειώσω ότι η πανωλεθρία του Καπορέτο (τέλη Οκτωβρίου-αρχές Νοεμβρίου του 1917) συμπίπτει με τα γεγονότα της Οκτωβριανής Επανάστασης· οι κομμουνιστικές ιδέες είναι σε έξαρση και μια μερίδα του ιταλικού λαού βλέπει σαν την μοναδική ελπίδα την προοπτική μιας κομμουνιστικής επανάστασης -στα πρότυπα των μπολσεβίκων- στην Ιταλία.
Το τέλος του πολέμου βρίσκει μεν την Ιταλία με το μέρος των νικητών αλλά η αίσθηση της χαμένης νίκης είναι διάχυτη, εξίσου έντονη με αυτή της αδικίας και προδοσίας μιας και δεν έχει κερδίσει τίποτα από τα εδάφη που οι Σύμμαχοι της είχαν υποσχεθεί σαν ανταμοιβή για τη συμμετοχή της στον πόλεμο.
Στο χαμηλό ηθικό και την χαμένη εθνική υπερηφάνεια προστίθεται μια άνευ προηγούμενου οικονομική κρίση, που φέρνει τη χώρα στα πρόθυρα του χάους, με έντονες και συνεχείς κοινωνικές αναταραχές, απεργίες, καταλήψεις εργοστασίων, λεηλασίες, τοπικές εξεγέρσεις αγροτών, καθημερινές πορείες και επεισόδια, συνθήκες γενικευμένης φτώχειας και ανεργίας με φόντο μια χώρα κατεστραμμένη από τον πόλεμο και μια πολιτική εξουσία που αδυνατεί να ελέγξει την κατάσταση· τα γεγονότα να την ξεπερνούν. Ο Μουσολίνι είναι ο άνθρωπος που θα πάρει την κατάσταση στα χέρια του.
Η οργάνωση του φασισμού και η πορεία προς την εξουσία
Ήδη από το 1915 μετά την διαγραφή του από το σοσιαλιστικό κόμμα, ο Μουσολίνι είχε ιδρύσει ορισμένες «Ενώσεις Επαναστατικής Δράσης» (Fasci d’Azione Rivoluzonaria) που μάχονταν υπέρ της εισόδου της Ιταλίας στον πόλεμο.
Στις 23 Μαρτίου 1919 μαζί με 200 οπαδούς του -κυρίως απογοητευμένους αξιωματικούς και στρατιώτες του πολέμου, μαζί με εθνικιστές πολίτες που φοβούνται μια κομμουνιστική επανάσταση- συγκεντρώνονται στο Μιλάνο και ιδρύει τους «Μαχητικούς Ιταλικούς Πυρήνες»( Fasci Italiani di Combattimento).
Εκδίδει ένα μανιφέστο για τους οπαδούς του, ένα μείγμα έντονου εθνικισμού και ριζοσπαστικού σοσιαλισμού αν και δηλώνει αντικομμουνιστής και αντισοσιαλιστής με το οποίο ανάμεσα σε άλλα απαιτεί:
- καθολικό δικαίωμα ψήφου από τα 18
- ψήφο για τις γυναίκες
- αναλογική εκπροσώπηση στο κοινοβούλιο
- εργατικό οκτάωρο
- σύνταξη στα 55
- κατάσχεση της εκκλησιαστικής περιουσίας
- θέσπιση βασικού μισθού
- περισσότερη γη για τους αγρότες
- σταδιακή φορολόγηση που θα φτάνει μέχρι το 85% επί των κερδών που πραγματοποιήθηκαν κατά τον πόλεμο
Το όνειρο του και ο στόχος παραμένει πάντοτε να ανατρέψει την αστική φιλελεύθερη δημοκρατία που θεωρεί ότι βρίσκεται σε παρακμή και είναι ανίκανη να διαχειριστεί την κατάσταση και να επιλύσει τα προβλήματα.
Δεν είναι ο μόνος όμως που έχει αυτές τις εθνικιστικές ιδέες αυτή την περίοδο…
Ο διάσημος ποιητής Γκαμπριέλε ντ´ Ανούντσιο είναι το ίδιο εθνικιστής με τον Μουσολίνι, έχει ήδη τη δική του πολιτοφυλακή (milice) με την οποία καταλαμβάνει το λιμάνι του Φιούμε το οποίο, ενώ έχει στη συντριπτική του πλειοψηφία ιταλικό πληθυσμό έχει μόλις προσαρμοστεί στην Γιουγκοσλαβία, πράγμα που προκαλεί την οργή των Ιταλών εθνικιστών. Η πολιτοφυλακή του Ντ´ Ανούντσιο αποτελείται από πρώην επίλεκτους στρατιώτες των χαρακωμάτων που συμμετείχαν σε ειδικές ομάδες θανάτου και ντυνόταν με μαύρα πουκάμισα (μαύρο -το χρώμα του θανάτου). Αυτούς θα μιμηθεί ο Μουσολίνι και θα δημιουργήσει τους δικούς του μελανοχίτωνες. Οι πρώτοι μελανοχίτωνες λοιπόν, δεν ήταν φασίστες, ήταν οι οπαδοί του Γκαμπριέλε Ντ´ Ανούντσιο που ονομαζόταν «Arditi» (οι τολμηροί) όλοι βετεράνοι πολεμιστές επιλέκτων ομάδων καταδρομών, ειδικευμένοι σε μάχες σώμα με σώμα. Προκαλούν τον θαυμασμό του Μουσολίνι γιατί είναι φανατικοί εθνικιστές, βίαιοι, αδίστακτοι, ανελέητοι, χωρίς όρια στις ενέργειες τους και χωρίς το φόβο του θανάτου. Για τον Μουσολίνι, αυτοί εκφράζουν το γνήσιο πνεύμα του φασισμού. Όταν ο Γκαμπριέλε Ντ´ Ανούντσιο θα ασχοληθεί ξανά με την ποίηση, οι « Arditi» θα ενσωματωθούν αυτόματα στο φασιστικό κίνημα του Μουσολίνι και θα αποτελέσουν την σπονδυλική στήλη των Μελανοχιτώνων.
Ο Μουσολίνι τους οφείλει πολλά, στη διαδρομή του προς την εξουσία. Εγκαθιδρύουν την πολιτική βία, η οποία ήταν άγνωστη μέχρι τότε στη δυτική Ευρώπη, και με τραμπουκισμούς, ξυλοδαρμούς, λεηλασίες, εκφοβισμούς, πυρπολήσεις κτιρίων, εδρών συνδικάτων, μη διστάζοντας να διαπράξουν δολοφονίες αντιπάλων τους, δημιουργούν ένα ισχυρό παρακράτος μέσα στο ανήμπορο και ανύπαρκτο κράτος -που στις περισσότερες περιπτώσεις παραμένει παθητικός θεατής- καταφέρνοντας μ´ αυτό το τρόπο να θεωρηθούν η μοναδική αντίσταση στην επικείμενη, όπως πολλοί πιστεύουν, σοσιαλιστική επανάσταση σοβιετικού τύπου που όλοι οι θεσμοί φοβόντουσαν (Μοναρχία, Εκκλησία, Αστικό Κράτος) όπως και η πλειοψηφία του λαού.
Η δράση των μελανοχιτώνων ήταν ανεξέλεγκτη και ο ίδιος ο Μουσολίνι δεν ήλεγχε πάντα τις ενέργειες τους.
Όταν εκλέχτηκε βουλευτής το 1921, προσπάθησε να ηρεμήσει κάπως την πολιτική βία και τρομοκρατία που ασκούσαν φοβούμενος ότι η κατάσταση αυτή θα γινόταν μπούμερανγκ για τον ίδιο και το κόμμα του. Οι αρχηγοί στις τοπικές φάλαγγες των μεναλοχιτώνων είχαν μεγάλη δύναμη και ελευθερία κινήσεων, παράβλεπαν τις εντολές του, φθάνοντας ακόμη να αμφισβητούν και να απειλούν την πρωτοκαθεδρία του.
Το Σοσιαλιστικό κόμμα κερδίζει την πλειοψηφία στις εκλογές του 1919, ελέγχει ένα μεγάλο μέρος των συνδικάτων και είναι σε θέση να πάρει την εξουσία με μια επανάσταση· το κόμμα είναι επαναστατικό, η ηγεσία του όμως όχι, καθώς επικρατεί η μεταρρυθμιστική πτέρυγα και οι μαρξιστές θεωρούν ότι οι συνθήκες δεν είναι ακόμη ώριμες και διστάζουν. Το μότο τους είναι «Πρέπει να περιμένουμε ,οι συνθήκες δεν έχουν ωριμάσει» (Αυτή την ιστορική στιγμή έλειπε προφανώς έναν Ιταλός Λένιν).
Το 1919,1920,1921 η απειλή για το ιταλικό παραδοσιακό κράτος δεν θεωρείται ο φασισμός αλλά ο επαναστατικός σοσιαλισμός. Και αυτό γιατί ο Μουσολίνι ήταν υπερασπιστής του κράτους, της αστικής τάξης, ήταν υπέρ της ατομικής ιδιοκτησίας και του πατριωτισμού, αξίες αντίθετες με αυτές των σοσιαλιστών. Στις εκλογές του 1919 οι φασίστες δεν εκλέγουν κανένα βουλευτή· ο ίδιος ο Μουσολίνι αποτυγχάνει να εκλεγεί.
Δύο χρόνια αργότερα, το 1921, το σοσιαλιστικό κόμμα χάνει 33 βουλευτές, το νεοσύστατο φασιστικό κόμμα εκλέγει 38. Ο Μουσολίνι εκλέγεται στο Μιλάνο, η δύναμη του έχει αυξηθεί εντυπωσιακά, έχοντας ένα κόμμα που απαριθμεί 320.000 ενεργά μέλη (με βασικό πυρήνα τα μικρομεσαία στρώματα αλλά και την εργατική τάξη, μεγάλη μερίδα φοιτητών και κυρίως αγροτών).
Οι αλλεπάλληλες κυβερνητικές κρίσεις, η αδυναμία δημιουργίας σταθερών κυβερνήσεων, η διάσπαση των δυνάμεων της αριστεράς, με φόντο τις διαρκείς αναταραχές και απεργίες, τις αλλεπάλληλες εξεγέρσεις των αγροτών στην ύπαιθρο οι οποίοι -προς έκπληξη του Μουσολίνι- προσχωρούν κατά χιλιάδες στο φασιστικό κόμμα, του δίνουν δύναμη και εθνική αποδοχή που θα αξιοποιήσει τον Οκτώβριο του 1922.
Θα σταθώ λίγο στο σημείο που σχετίζεται με την μεταστροφή του αγροτικού πληθυσμού προς τον Μουσολίνι… Η κατάσταση της αγροτιάς ήταν άθλια και ήταν οι περισσότεροι δουλοπάροικοι επί της ουσίας. Ανήκαν στους κατά τόπους τσιφλικάδες και συχνά έκαναν αγωνιστικές κινητοποιήσεις εναντίον τους και ήταν φίλα προσκείμενοι στις σοσιαλιστικές ιδέες. Αμέσως μετά τον πόλεμο το 1918, η κατακόρυφη πτώση των τιμών της γης έδωσε την δυνατότητα σ´ ένα μεγάλο αριθμό αγροτών (5.000.000 περίπου) να αγοράσουν με ελάχιστα χρήματα και τη βοήθεια του κράτους μικρές ιδιοκτησίες. Οι θέσεις των σοσιαλιστών και μια πιθανή επανάσταση τους -όμοια με αυτή των μπολσεβίκων- ηχούσαν τώρα πια διαφορετικά στα αυτιά τους. Φοβόντουσαν μην χάσουν, όπως οι Ρώσοι αγρότες, το μικρό κομμάτι γης που μόλις είχαν αποκτήσει. Ο Μουσολίνι μεταμορφωνόταν σε εγγύηση για την ιδιοκτησία τους.
Στις 24 Οκτωβρίου, ο Μουσολίνι αποφασίζει την πορεία του προς την Ρώμη.
25000 μελανοχίτωνες από όλα τα σημεία της χώρας, κατευθύνονται προς την πρωτεύουσα απαιτώντας την εξουσία· ο στρατός είναι έτοιμος να επέμβει, ο βασιλιάς Βίκτωρας-Εμμανουήλ φοβάται μια εμφύλια σύρραξη και δεν δίνει την άδεια στον στρατό να επέμβει, η κυβέρνηση παραιτείται και ο Μουσολίνι παίρνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης.
Η ιδεολογία του φασισμού και τα βασικά χαρακτηριστικά της
Τα δύο βασικά ιστορικά στηρίγματα του φασισμού τον οδηγούν σε μία κριτική της δημοκρατικής ιδεολογίας. Η γαλλική επανάσταση θεωρείται σαν η διακοπή μιας φυσικής τάξης των πραγμάτων και η αρχή μιας πνευματικής παρακμής μιας κατακερματισμένης κοινωνίας.
Τα δικαιώματα του ανθρώπου συμβολίζουν τις φυγόκεντρες τάσεις που αποδυναμώνουν τον δυτικό πολιτισμό.
Ο ορθολογισμός πάνω στον οποίο στηρίζεται η ισότητα των ανθρώπων, η ελευθερία του ατόμου, απορρίπτεται μαζί με τον ουμανισμό, τον χριστιανισμό, την επιστημονική πρόοδο, με λίγα λόγια ότι χαρακτηρίζει τον δυτικό πολιτισμό.
Ο φασισμός πιστεύει στην ανισότητα των ατόμων, ότι ο πόλεμος καλυτερεύει το άτομο, ότι το κράτος οφείλει να εξουσιάζει τους πάντες και τα πάντα. Πιστεύει ότι ένα κράτος οφείλει να είναι ισχυρό, έτσι μπορεί να έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει τον άνθρωπο και να δημιουργήσει τον «νέο» άνθρωπο.
Ο νέος άνθρωπος θα είναι αυτός που:
- αφιερώνεται στο έθνος του
- δεν ενδιαφέρεται για τις ατομικές του ανάγκες
- δεν ενδιαφέρεται για την υλική περιουσία και αγαθά
- είναι έτοιμος να θυσιαστεί για τη χώρα του
Ο φασισμός είναι αντίθετος με τη μαρξιστική θεωρία και την πάλη των τάξεων, αντιθέτως αναθέτει στο κράτος την αποστολή να ενώσει αφεντικά και εργάτες μέσα σε κοινές εταιρίες και συνεταιρισμούς. Είναι πρόθυμα πατερναλιστικός προς την εργατική τάξη, της οποίας όλα τα δικαιώματα (συνδικάτα, απεργίες) καταργούνται.
Προτείνει ένα τρίτο δρόμο ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό. Συγχρόνως, φροντίζει να διαφυλάξει τα δικαιώματα της εθνικής αστικής τάξης που απειλείται από την άνοδο του διεθνούς καπιταλισμού. Ο φασισμός είναι ουσιαστικά η πολιτική έκφραση του μικρομεσαίου.
Το σλόγκαν «Όλα για το κράτος -Τίποτα εκτός κράτους -Τίποτα ενάντια στο κράτος» είναι από τα πιο δομικά της ιδεολογίας του φασισμού.
Δημιουργείται υπουργείο τύπου και προπαγάνδας. Διαλύονται τα πολιτικά κόμματα. Δεν υπάρχουν πια βουλευτές αντιπολίτευσης. Εγκαθίσταται ο μονοκομματισμός. Υπάρχει λογοκρισία και η ελευθερία του τύπου καταργείται. Δημιουργείται μυστική αστυνομία. Οι μελανοχίτωνες επισημοποιούν την ύπαρξη τους σαν πολιτοφυλακή- εθελοντική πολιτική αστυνομία.
Η κατάργηση όλων των δημοκρατικών ελευθεριών πάνω στις οποίες δομείται μια φιλελεύθερη αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία γίνεται σταδιακά και σε βάθος τριών χρόνων. Από το Νοέμβριο του 1922 που ο Μουσολίνι είναι επικεφαλής μιας κυβέρνησης συνεργασίας (με μόνο 3 φασίστες υπουργούς) θα φθάσουμε στο 1925 όπου είναι πια ο απόλυτος και μοναδικός άρχων, συγκεντρώνοντας όλες τις εξουσίες στα χέρια του. Οι δυο σημαντικοί θεσμοί της ιταλικής κοινωνίας, η μοναρχία και το Βατικανό, ως επί το πλείστον σιωπούν, κατά περιπτώσεις συναινούν, σε άλλες περιπτώσεις ευνοούν και βλέπουν με θετικό μάτι την εδραίωση της φασιστικής δικτατορίας.
Το κράτος εποπτεύει το κάθε άτομο από την πιο μικρή του ηλικία, υποχρεώνοντας τα να συμμετέχουν σε κρατικές οργανώσεις, φασιστικής κατήχησης και πλύσης εγκεφάλου.
- Από 4- 6 ετών στα λυκόπουλα
- Από 8 -14 ετών στους πρωτοπόρους
- Από 16 και πάνω στην φασιστική νεολαία
Όλα έχουν σαν στόχο την επιβολή της φασιστικής ιδεολογίας, με τη βία αν χρειαστεί, την πλήρη υποταγή του ατόμου και την έλλειψη κάθε κριτικής. Η βία εξυμνείται και αποθεώνεται. Ο πόλεμος προτείνεται σαν το μοναδικό συλλογικό έργο και εμπειρία.
Όλο το έθνος οφείλει να υπακούει και να υποτάσσεται σ´ έναν μόνο πρόσωπο, τον Ντούτσε, τον αρχηγό και οδηγό (από το λατινικό Dux/ιταλικό Duce = αρχηγός, οδηγός). Εγκαθιστά τη λατρεία του Ντούτσε, μαζί με τη λατρεία του προγονικού μεγαλείου της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με παρελάσεις, στολές, λαμπαδηδρομίες και κολοσσιαία θεάματα αρένας.
Με τον γνωστό, μοναδικό και γλαφυρό του τρόπο ο Βασίλης Ραφαηλίδης περιγράφει ως εξής τον Φασισμό του Μουσολίνι:
«Ο φασισμός δεν αγαπά το μεγάλο κεφάλαιο (εκτός από το πάρα πολύ μεγάλο που τον γεννάει) και λατρεύει τον μικρομεσαίο. Ο φασισμός είναι κοινωνικό καθεστώς σπέσιαλ για μικροαστούς. Όχι για αστούς ούτε για προλετάριους. Οι αστοί και οι προλετάριοι βρέθηκαν αντίπαλοι του εξαρχής. Και δεδομένου ότι στην λεγόμενη αστική κοινωνία δεν κυριαρχούν οι αστοί αλλά οι μικροαστοί, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς την απήχηση που είχαν στο λαό τα φασιστικά καθεστώτα. Άλλωστε οι παρελάσεις ,τα κολοσσιαία θεάματα… από τα οποία ο χάλιας μικροαστός αντλεί δύναμη για να υποφέρει την ασημαντότητα του, όλα αυτά τα εκμεταλλεύτηκαν όλοι οι φασίστες δικτάτορες. Και τα πλήθη να ουρλιάζουν ζήτω! Είσαι ο μπαμπάς μας! Ο χάλιας μικροαστός πάντα έχει ανάγκη από ένα σούπερ πατέρα του έθνους, που να τον προστατεύει από τους παμφάγους καπιταλιστές, αλλά κι από τους κομμουνιστές που απειλούν το όνειρο του για ένα πέρασμα στην «ανώτερη τάξη». (…)
Κάθε μικροαστός ονειρεύεται τον αστό που ζεσταίνει μέσα του, που τον μεγαλώνει στο θερμοκήπιο της μεγάλης ελπίδας για ένα πέρασμα στην «ανώτερη τάξη». Κάθε ψιλικατζής ονειρεύεται ένα σουπερμάρκετ. (…) Ο φασισμός κάνει αυτά που δυσκολεύεται να κάνει ένα δημοκρατικό αστικό καθεστώς… και, προσέξτε το, ποτέ ο φασισμός δεν δυσαρεστεί τους «φιλήσυχους». Ο φασισμός απαιτεί τάξη στρατώνα, ασφάλεια φυλακής, ησυχία νεκροταφείου. Όταν τα πετύχει αυτά και τα πνεύματα ηρεμήσουν διά του μαστίγιου, η αστική δημοκρατία μπορεί να επανέλθει. (…)
Ο φασισμός της Ιταλίας ήταν ήπιος, χωρίς πολλούς σκοτωμούς, φανφαρόνικος και παλικαρίστικος, πανηγυριώτικος και φασαριόζικος. Ένας φασισμός της πλάκας με άλλα λόγια, σε σύγκριση μ´ αυτόν του Χίτλερ, που ήταν η βελτιωμένη παραλλαγή του φασισμού,που λέγεται ναζισμός. Δηλαδή, εθνικισμός. Ειδικότερα, εθνικοσοσιαλισμός. Δηλαδή, σοσιαλισμός χτυπημένος στο μίξερ μαζί με εθνικισμό. (…)
Ο φασισμός μετά τον Μουσολίνι
Το φασιστικό κίνημα του Μουσολίνι ενέπνευσε πολλούς μελλοντικούς δικτάτορες και στο διάστημα του μεσοπολέμου στο μεγαλύτερο τμήμα της Δυτικής Ευρώπης εμφανίστηκαν φασιστικά κινήματα· μερικά πήραν κάποια στιγμή την εξουσία και εγκατέστησαν καθεστώτα όμοια με αυτό του Μουσολίνι (το καθένα βέβαια με τις ιδιαιτερότητες του):
- Η Ισπανία του Φράνκο (φασισμός στηριγμένος στο στρατό και την εκκλησία).
- Η Πορτογαλία του Σαλαζάρ
- Το Βέλγιο (Leon Degrelle με το κόμμα του Ρεξ)
- Η Πολωνία του Pilsudski
- Η Ουγγαρία του ναυάρχου Horthy
- Η Ελλάδα του Μεταξά
- Η Ρουμανία της Σιδερένιας Φρουράς
- Και εκτός Ευρώπης, η Αργεντινή του Περόν
Ο Ναζισμός του Χίτλερ, μια σκληρότερη μορφή του ιταλικού φασισμού είναι ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο.
Ο φασισμός είναι ένα από τα τρία ολοκληρωτικά καθεστώτα των αρχών του 20ού αιώνα, που περιλαμβάνουν τον Φασισμό, τον Ναζισμό και τον Κομμουνισμό. Εμφανίστηκαν και τα τρία την ίδια ιστορική περίοδο και το γεγονός δεν είναι τυχαίο. Οι τρεις αυτές ιδεολογίες που δημιούργησαν πολιτικά συστήματα είχαν πολλές διαφορές εν τη γένεση τους, αλλά ακόμη περισσότερες ομοιότητες στην εφαρμογή τους.
Ως ολοκληρωτικό προσδιορίζεται το πολιτικό σύστημα στο οποίο το κράτος, στο όνομα μιας ιδεολογίας, εξασκεί ασφυκτικά την εξουσία του στο σύνολο των ατομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Είναι μονοκομματικό, δεν υπάρχει επίσημη αντιπολίτευση, δεν υπάρχει κοινοβούλιο, δεν υπάρχουν εκλογές, εξασκεί την εξουσία αυθαίρετα και με τρομοκρατία, υπάρχει ένας παντοδύναμος και αδιαμφισβήτητος ηγέτης οδηγός, το άτομο υποτάσσεται πλήρως την μάζα χάνοντας την υπόσταση του, η κάθε αντίπαλη φωνή πνίγεται, καταστέλλεται, φυλακίζεται, καταπιέζεται, δολοφονείται. Η τόσο προσφιλής στους μαρξιστές θέση του «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» είναι ένα βασικό ιδεολογικό στήριγμα και πρακτική όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Η διαφωνία και αντίθεση δεν είναι ανεκτή και συζητήσιμη. Ή είσαι μαζί μας ή πεθαίνεις (στην καλύτερη περίπτωση, αν είσαι τυχερός και ο Ανώτατος άρχων είναι στις καλές του, περνάς 30 χρόνια στα Γκούλαγκ).
Ο ναζισμός του Χίτλερ ήταν βασισμένος στην ιδέα της ανισότητας της ράτσας, θεωρώντας την άρια φυλή ανώτερη όλων. Ο ρατσισμός και κυρίως ο αντισημιτισμός ήταν ένα χαρακτηριστικό μόνο του ναζισμού. Ο φασισμός του Μουσολίνι δεν είναι ρατσιστικός, ούτε αντισημιτικός, το αντίθετο μάλιστα. Ούτε και πίστευε στην ανωτερότητα κάποιας φυλής. Ένας στους τρεις Ιταλούς Εβραίους εντάχθηκαν στο φασιστικό κόμμα, πολλά στελέχη των μελανοχιτώνων ήταν Εβραίοι, όπως και η επίσημη ερωμένη του Μουσολίνι ήταν Εβραία. Οι Ιταλοί Εβραίοι ήταν βαθιά πατριώτες από την εποχή της ενοποίησης του ιταλικού κράτους (1870) που τους έδωσε πολιτικά δικαιώματα όμοια με των υπολοίπων Ιταλών και τους απεγκλώβισε από τα παραδοσιακά γκέτο που ζούσαν μέχρι τότε. Ο Μουσολίνι εκτιμούσε ιδιαίτερα τα πατριωτικά αισθήματα των Εβραίων, που κάτω από κατάλληλες συνθήκες εύκολα μπορούσαν να μεταμορφωθούν σε εθνικιστικά.
Ο φασισμός είναι εθνικιστικός και αντικομμουνιστικός.
Ο ναζισμός εθνικοσοσιαλιστικός και αντικομμουνιστικός .
Ο κομμουνισμός, σε αντίθεση με τον φασισμό-ναζισμό, βασίζεται στην ιδέα της πάλης των τάξεων, της ισότητας, είναι διεθνιστικός και αντιφασιστικός. Σε αντίθεση με τον φασισμό του Μουσολίνι, ο κομμουνισμός και ο ναζισμός δημιούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης και γκούλαγκ θανατώνοντας εκατομμύρια αθώους.
Οι τρεις αυτές μάστιγες του 20ου αιώνα προκάλεσαν δεκάδες εκατομμύρια θύματα.
Σαν τρεις αρρώστιες που ενώ έχουν διαφορετικά γενεσιουργά αίτια, εμφανίζουν πανομοιότυπα συμπτώματα και δημιουργούν τις ίδιες παρενέργειες στις άτυχες κοινωνίες όπου επιβλήθηκαν.
Και το μίσος που υπάρχει μεταξύ κομμουνιστών και φασιστών-ναζιστών δεν οφείλεται τόσο πολύ στις μεγάλες διαφορές τους, αλλά σε μια σειρά από ενοχλητικές και ανομολόγητες ομοιότητες…
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Έδρα του Μπενίτο Μουσολίνι και του Ιταλικού Φασιστικού Κόμματος (1934)