Η φιλανθρωπία, με την αρχαιοελληνική έννοια, αυτή της αγνής αγάπης προς τον συνάνθρωπο, εμφανίζεται για πρώτη φορά στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου. Και με αυτήν την έννοια, έρχεται να συνεργαστεί και να συμπορευτεί με την αγαθοεργία, ως μια απλή πράξη αγάπης προς τον συνάνθρωπο, ως μια ανιδιοτελής προσφορά. Φιλάνθρωπος είναι λοιπόν αυτός που προτίθεται να δώσει στον διπλανό του όταν έχει ανάγκη, ασχέτως φύλου, φυλής κτλ.
Στην μακραίωνη πορεία της ανθρωπότητας και μαζί της των γλωσσών, η λέξη άλλαξε σημασία, όπως τόσες και τόσες λέξεις. Σήμερα, αν είσαι φιλάνθρωπος με την παραπάνω έννοια, ονομάζεσαι αλληλέγγυος και η φιλανθρωπία είναι οι δράσεις των πλουσίων για να απαλύνουν τον πόνο των φτωχών. Όπως είχε πει ο Τζορτζ Όργουελ μια ταξική κοινωνία βασίζεται στην φτώχεια και την άγνοια. Και σε μια κοινωνία που υπάρχουν φτωχοί, πάντα θα υπάρχουν οι καλοπροαίρετοι πλούσιοι για να δείξουν το ανθρώπινό τους προσωπείο.
Και θα σκεφτεί κανείς, γιατί να κατηγορηθεί κάποιος για τις τόσο «χριστιανικές» του πράξεις; Άλλωστε, ο έχων δύο χιτώνας δεν οφείλει να δώσει τον έναν; Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει τίποτα το χριστιανικό, όταν η κάθε φιλανθρωπική πράξη διαφημίζεται ως άλλο προϊόν μιας καταναλωτικής κοινωνίας.
Παρατηρήστε πως παρουσιάζονται από τα ΜΜΕ όλες οι φιλανθρωπικές δράσεις. Εκεί που το κράτος δεν χρηματοδοτεί δομές ή μονάδες σε δημόσια νοσοκομεία έρχεται ξαφνικά η δωρεά ενός μεγάλου ομίλου ή μιας εταιρείας να κλείσει το κενό και τα μίντια έρχονται να πανηγυρίσουν αυτήν την «προσφορά». Εν των μεταξύ, για μια μεγάλη μερίδα καταναλωτών and οι εταιρείες έχουν κοινωνική ευθύνη, ενώ οι επενδυτές και οι μέτοχοι πιέζουν για όλο και μεγαλύτερα κέρδη. Κι έτσι, παρουσιάζεται όλο και αυξανόμενο το φαινόμενο μεγάλες εταιρείες, συνήθως πολυεθνικές, να διαφημίζουν έναν φιλανθρωπικό σκοπό στον οποίο πάει μέρος των κερδών από την πώληση μιας γκάμας προϊόντων τους. Είναι το γνωστό «με κάθε αγορά βοηθάμε…». Όλοι κερδίζουν από αυτή την κατάσταση. Κυρίως όμως οι εταιρείες που βλέπουν τα κέρδη τους να αυξάνονται, οι μέτοχοι και οι επενδυτές που βλέπουν τους στόχους των τετράμηνων να πετυχαίνονται, ενώ στην πραγματικότητα πληρώνουν οι καταναλωτές. Αυτό είναι ένα απλό παράδειγμα «στρατηγικής φιλανθρωπίας», μια νέα μορφή public relations για τις εταιρείες, όπου στην πραγματικότητα η κάθε εταιρεία δρα ως διαμεσολαβητής της αλληλεγγύης μας και σε καμία περίπτωση δεν αφορά δικά της λεφτά. Το κυριότερο είναι δε ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν όντως πάνε τα λεφτά στην επιλεγμένη φιλανθρωπική δράση και σε τι ποσό.
Το ερώτημα εδώ είναι κατά πόσο ξοδεύουν δικά τους λεφτά οι εταιρείες στην φιλανθρωπία. Με βάση μια παλιότερη έρευνα του Harvard Business Review, οι φιλανθρωπικές δράσεις των εταιρειών στις ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 14,5% έως το 2000 και έως 50% από το 1985. Και συν τοις άλλοις για κάθε ποσό μεγάλο ή μικρό που δίνεται ως δωρεά στην φιλανθρωπία, υπάρχουν και οι ανάλογες φοροαπαλλαγές…
Και πάλι όμως, είναι δυνατόν να κατηγορήσει κάποιος ιδρύματα και ΜΚΟ που κοιτάνε να εξαλείψουν τις ασθένειες και την φτώχια σε κάθε γωνιά του πλανήτη; Είναι δυνατόν, να ισχυριστεί κάποιος ότι δεν γίνεται έργο από φιλανθρωπικές οργανώσεις, σωματεία και ιδρύματα, που έχουν ως στόχο τους την εκπαίδευση των φτωχών παιδιών στην Αφρική ή την εξάλειψη των αστέγων; Κάτι τέτοιο θα ακουγόταν απαράδεκτο!
Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η φιλανθρωπία αποτελεί μια επιπλέον δραστηριότητα των πλουσίων, που διοργανώνουν γκαλά επί γκαλά για να συγκεντρώσουν χρήματα για έναν σκοπό. Καλό θα ήταν επίσης να αναρωτηθούμε από που προέρχεται όλος αυτός ο πλούτος.
Θα ήταν αφελές να πιστέψει κανείς ότι ο Τζορτζ Σόρος, ο μεγαλύτερος κερδοσκόπος της εποχής μας, δωρίζει δισεκατομμύρια στην ΜΚΟ του για να σώσει την ψυχή του, όταν έχει πατήσει μεταφορικά επί πτωμάτων και όταν μέσω της επαγγελματικής του δραστηριότητας, και της ΜΚΟ του, έχει την δύναμη να επηρεάσει όχι μόνο τις αγορές, αλλά και τις κυβερνήσεις. Πριν από δύο χρόνια ο Τζεφ Μπέζος της Amazon και της Washington Post, κάτοχος μιας περιουσίας άνω των 200 δις δολαρίων, ανακοίνωσε την δωρεά του μεγαλύτερου μέρους της περιουσίας του σε φιλανθρωπικούς σκοπούς. Στην πραγματικότητα, ακόμη κι αυτά που ανακοίνωσε ότι θα δώσει μένουν ακόμη στα λόγια και σε όλη του την ζωή έχει δώσει μόλις 12 από τα 200 δις, χρήματα που έχει κερδίσει με την δουλειά των εργαζομένων του κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, που άνετα χαρακτηρίζονται και ως σύγχρονη δουλεία.
Η φαρμακευτική Lilly, που είναι μια από τις τρεις εταιρείες που ελέγχουν το εμπόριο ινσουλίνης σε όλο τον κόσμο, έχει από το 1937 ένα ίδρυμα που χρηματοδοτείται από δικαιώματα μετοχών της εταιρείας. Το ίδρυμα ξεκίνησε με σκοπό την στήριξη φιλανθρωπικών ιδρυμάτων στην πολιτεία της Ιντιάνα, από τον γιο του ιδρυτή της φαρμακευτικής. Τα τελευταία 80 χρόνια, η φαρμακευτική έχει δώσει μόλις 10 δις δολάρια σε πάνω από 1000 οργανώσεις, ενώ μόνο στις ΗΠΑ το 2021 από τις πωλήσεις ινσουλίνης κέρδισε 2.4 δις δολάρια. Ανάμεσα στους 1000 και πλέον φιλανθρωπικούς σκοπούς, έχουν χρηματοδοτηθεί εν τούτοις think tank και δικηγορικοί σύλλογοι που λειτουργούν ως λόμπι ενάντια στην μείωση της τιμής της ινσουλίνης και των φαρμάκων εν γένει. Σύμφωνα με έρευνα του The Lancet, το ίδρυμα Gates που έχει ως κύριο στόχο την εξάλειψη ασθενειών σε όλο τον κόσμο, αποκάλυψε ότι οι περισσότεροι πόροι δίνονταν στις πλουσιότερες χώρες κι ότι οι χρηματοδοτήσεις του ιδρύματος είναι δυσανάλογες με το βάρος που αναγκάζονται να σηκώσουν οι φτωχές χώρες.
Η φιλανθρωπία λειτουργεί σαν κλάδος της οικονομίας με την μεταφορά και διαχείριση τεράστιων ποσών, που δεν προέρχονται μόνο από τα γκαλά και τις δωρεές των πλουσίων αλλά και των ιδιωτών και κρατικές χρηματοδοτήσεις. Μόνο το 2020 στις ΗΠΑ, η φιλανθρωπία συγκέντρωσε περίπου 50 δις δολάρια, ποσό που εκτινάχθηκε στα 90,88 δις δολάρια το 2021.
Όσο αποτελεί μια μηχανή διακίνησης χρημάτων, άλλο τόσο αποτελεί και μια μηχανή σκανδάλων. Όσοι έχουν ακολουθήσει την πορεία του Leonardo DiCaprio, γνωρίζουν την ευαισθησία του σε σχέση με το περιβάλλον. Το ίδρυμα του Leonardo DiCaprio εν τούτοις το 2016 βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα όταν ξέσπασε ένα σκάνδαλο κατάχρησης 3 δις δολαρίων για δράσεις του στην Μαλαισία. Επιπλέον, δεν έγινε γνωστό από που προέρχονται πολλά από τα χρήματα που μπαίνουν στο ταμείο του ιδρύματος, ούτε που ακριβώς πάνε. Το 2000, ο διευθυντής και μάνατζερ του Βαυαρικού Ερυθρού Σταυρού, οδηγήθηκε στην φυλακή για απάτη και φοροδιαφυγή, ενώ το 1999 ο ιδρυτής και διευθυντής της Association for Cancer Research στην Γαλλία, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει όταν είδε το φως της δημοσιότητας το σκάνδαλο υπεξαίρεσης και απάτης.
Δεν είναι μόνο ο τρόπος διαχείρισης των χρηματικών πόρων που προκαλεί σκάνδαλα, αλλά και η διαχείριση των ανθρώπινων πόρων. Εκτός του ότι πολλές ΜΚΟ και φιλανθρωπικές οργανώσεις βασίζονται στον εθελοντισμό, υπάρχουν και ΜΚΟ που έχουν ως σκοπό τους να βρουν εθελοντές για άλλες ΜΚΟ, προσλαμβάνουν και άτομα που μπορεί να έχουν τα τυπικά προσόντα, αλλά δεν αγκαλιάζουν αναγκαία και τους σκοπούς των οργανώσεων. Η Caritas International, μια φιλανθρωπική οργάνωση που αποτελείται από 162 καθολικούς οργανισμούς και δρα σε 200 χώρες, κατηγορήθηκε για την κακοποίηση παιδιών το 2019 στην Αφρική, όπως επίσης βρέθηκε αναμεμιγμένη σε σκάνδαλο κατάχρησης δημοσίου χρήματος, που μέλη της πήραν για την διάσωση και διαβίωση μεταναστών στην Ιταλία, οι οποίοι ήταν στην πραγματικότητα ανύπαρκτοι. Όσον αφορά την Oxfam, την μεγαλύτερη φιλανθρωπική οργάνωση του κόσμου, η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να διακόψει την κρατική της χρηματοδότηση μετά από το σκάνδαλο που ξέσπασε το 2018, βάσει του οποίου μέλη της οργάνωσης εκμεταλλεύονταν νεαρά κορίτσια στην Αϊτή, καταγγελίες που είχαν γίνει και το 2015. Την ίδια χρονιά, η UNICEF με δελτίο τύπου της παραδέχτηκε ότι πολλά παιδία σε αφρικανικές χώρες είχαν πέσει θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης από εργαζόμενους του ΟΗΕ, αλλά και το 2020 κατηγορήθηκε ότι μέλη της οργάνωσης εκμεταλλεύτηκαν σεξουαλικά γυναίκες στην Δημοκρατία του Κονγκό. Οι αποκαλύψεις σχετικά με την δράση ορισμένων μελών της Oxfam, είχε ως εφέ ντόμινο και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα να απολύσουν 19 εργαζόμενους τους με κατηγορίες σεξουαλικής κακοποίησης γυναικών. Πολύ πρόσφατα, ο πρόεδρος της επιτροπής διαχείρισης της Action Aid UK, παραιτήθηκε μετά από κατηγορίες ρατσισμού κατά εργαζομένων της ΜΚΟ, που ανήκουν στην μαύρη κοινότητα και σε μειονότητες.
Τα άνωθι είναι λίγα απλά παραδείγματα από σκάνδαλα που ξέσπασαν από ΜΚΟ και φιλανθρωπικές οργανώσεις ανά τον κόσμο. Και θα σκεφτεί κανείς και θα πει, ότι αυτό δεν ισχύει για όλους. Ναι, σίγουρα. Αλλά όταν ένα μήλο σαπίσει μέσα στο καλάθι, θα σαπίσουν και τα άλλα. Και θα ήταν μάλλον αφελές να πιστεύουμε ότι οι καλοταϊσμένες γάτες, όπως αποκαλούν τους πλούσιους οι αγγλοσάξονες, μπορούν να κατανοήσουν πλήρως και να δώσουν λύσεις για τα προβλήματα των φτωχών. Αν ο Μπέζος παραδείγματος χάριν ήθελε όντως να φανεί φιλάνθρωπος, θα φρόντιζε όχι μόνο για τις συνθήκες εργασίας των εργαζομένων του, αλλά και για την καλύτερη αμοιβή τους…
Ας αναρωτηθούμε λίγο: με βάση τα δισεκατομμύρια που διακινούνται κάθε χρόνο, όλα αυτά τα χρόνια, ποια φιλανθρωπική οργάνωση ή ΜΚΟ κατάφερε να δώσει λύσεις; Κατά πόσο μειώθηκε η φτώχια, κατά πόσο λύθηκε το πρόβλημα σίτισης ή εκπαίδευσης των παιδιών στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, που τόσο πολύ θέλουν να βοηθήσουν; Κατά πόσο το περιβάλλον μας βελτιώθηκε σε βαθμό που η κλιματική κρίση να μειωθεί σε αλλαγή; Καθόλου. Και αυτό, γιατί στην βάση όλων των προβλημάτων βρίσκονται τα κράτη. Σε έναν κόσμο όπου η κρατική μέριμνα και η έλλειψη πολιτικών, που θα έλυναν ή έστω θα λείαιναν κάπως τα προβλήματα, υστερούν σε τεράστιο βαθμό, έρχεται η ιδιωτική πρωτοβουλία με τους δικούς της σκοπούς, για να εμπορευματοποιήσει την φτώχια, τον πόνο, τις ασθένειες. Αντιθέτως, όχι μόνο τα προβλήματα συνεχίζουν να υπάρχουν, αλλά κλιμακώνονται χρόνο με τον χρόνο και η φιλανθρωπία είναι το νέο μοντέρνο προϊόν για να μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι, όσο σε ένα παράλληλο σύμπαν κάποιοι υποφέρουν.
Αυτό που πρέπει ως κοινωνία να αντιληφθούμε και ας περάσει κάποια στιγμή στο συλλογικό μας συνειδητό, είναι ότι όταν κάποιος παράγει ακριβά δίνοντας μικρούς μισθούς και θέλει να πουλήσει ακριβά σε αυτούς που δεν έχουν, δεν λέγεται φιλάνθρωπος επειδή πάνω σε αυτά τα ανήθικα εντός εισαγωγικών κέρδη στήνει ή δίνει σε ένα ίδρυμα. Αυτό που επίσης πρέπει να νιώσουμε είναι ότι η φιλανθρωπία, όπως έχει εξελιχθεί, είναι το matrix της αγάπης μας, σε ένα κόσμο που μαστίζεται από αδικία και ανισότητες. Κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τον φτωχό από τους ίδιους τους φτωχούς. Κανείς δεν μπορεί να νιώσει τον πόνο του κόσμου από τον κόσμο. Αν είναι να σωθεί ο κόσμος, είναι από τους συνανθρώπους μας, από τους ίδιους τους πολίτες του. Και αυτό που έχουμε περισσότερη ανάγκη από την φιλανθρωπία, είναι η αλληλεγγύη και η αγαθοεργία, ως αγνή απόδειξη της αγάπης μας προς τον συνάνθρωπο.