Μια έκθεση στο Εθνικό Μουσείο Thyssen-Bornemisza της Μαδρίτης παρουσιάζει δεκάδες έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα από την Ουκρανία.
…
Δεν συμβαίνει κάθε μέρα ένα μεγάλο μουσείο να εκκαθαρίζει ένα μέρος της μόνιμης συλλογής του για να ανοίξει χώρο για μια προσωρινή έκθεση. Και πάλι, το «In the Eye of the Storm: Modernism in Ukraine, 1900-1930», στο Εθνικό Μουσείο Thyssen-Bornemisza της Μαδρίτης, δεν είναι απλώς μια ακόμη έκθεση.
Πενήντα ένα από τα 70 έργα τέχνης που συνθέτουν αυτή τη βασική έκθεση έφτασαν στη Μαδρίτη με μια ειδική συνοδεία που έφυγε από το Κίεβο τις πρώτες πρωινές ώρες της 15ης Νοεμβρίου, την ημέρα που η Ρωσία εξαπέλυσε τη μεγαλύτερη αεροπορική της επίθεση στην Ουκρανία. Οι πύραυλοι έτρεξαν πάνω από το κεφάλι τους καθώς τα δύο φορτηγά και το πολύτιμο φορτίο τους έμπαιναν προς τα πολωνικά σύνορα, όπου κρατήθηκαν για 10 ώρες μετά την προσγείωση ενός αδέσποτου πύραυλου μέσα στην Πολωνία. Μετά από πολλές διπλωματικές διαμάχες, η νηοπομπή συνέχισε ανεμπόδιστα το ταξίδι της προς την ισπανική πρωτεύουσα.
«Μπορούμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Πούτιν για τέτοιες εκπληκτικές περιπέτειες τύπου Ιντιάνα Τζόουνς», είπε ο Κονσταντίν Ακινσά, ο Ουκρανοαμερικανός ιστορικός τέχνης και επιμελητής που πρωτοστάτησε στην έκθεση, ένα μνημειώδες εγχείρημα προκλήσεων που προορίζεται τόσο να αναδείξει καλλιτέχνες ελάχιστα γνωστούς εκτός Ουκρανίας και για την προστασία των έργων τέχνης που έχουν παγιδευτεί σε μια εμπόλεμη ζώνη από καταστροφή ή λεηλασία.
Ενώ ένας όμορφος κατάλογος, που εκδόθηκε από τους Thames and Hudson, ήταν στα σκαριά για αρκετά χρόνια, η έκθεση της Μαδρίτης σχεδιάστηκε μόνο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο.
Η αφηγηματική ροή και η δομική ακεραιότητα που ο κ. Akinsha και οι συνεπιμελήτριές του Katia Denysova και Olena Kashuba-Volvach έχουν φέρει στην έκθεση, που χαρακτηρίζεται ως η πιο ολοκληρωμένη έρευνα της ουκρανικής μοντέρνας τέχνης μέχρι σήμερα, είναι ακόμη πιο εντυπωσιακές δεδομένου του αυτοσχέδιου της παράστασης. (Τα έργα τέχνης, εξήγησε ο κ. Akinsha, δεν θα επιστρέψουν στο Κίεβο στο άμεσο μέλλον. Μια έκδοση της έκθεσης θα ανοίξει τον Ιούνιο στο Μουσείο Ludwig στην Κολωνία, Γερμανία.)
Σε γενικές γραμμές, οι καλλιτέχνες που εμφανίζονται στο “In the Eye of the Storm” δεν είναι γνωστά ονόματα. Οι λίγοι που είναι—El Lissitzky, Kazimir Malevich και Sonia Delaunay (το γένος Sarah Stern)— αναφέρονται συχνότερα πως ανήκουν στη ρωσική πρωτοπορία. Είναι σαφές ότι μέρος του στόχου της έκθεσης είναι να διεκδικήσει για αυτούς μια θέση ως κεντρικούς παίκτες στον ουκρανικό μοντερνισμό.
Ο Lissitzky ήταν μέλος της Kultur Lige, μιας εβραϊκής σοσιαλιστικής πολιτιστικής οργάνωσης κατά τη διάρκεια της βραχύβιας Ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας που ιδρύθηκε στο Κίεβο το 1918 και διαλύθηκε τη δεκαετία του 1920, λίγο μετά την ένταξη της Ουκρανίας στη Σοβιετική Ένωση. Ο Lissitzky αντιπροσωπεύεται στην έκθεση από το “Composition” (1919), έναν κυβιστικό καμβά με θυελλώδη κορεσμένα χρώματα και δυναμικά σχήματα που είναι ένα από τα πρώτα αφηρημένα έργα του καλλιτέχνη. Στο κέντρο του είναι επικολλημένο ένα θραύσμα ενός κειμένου Γίντις, παρόμοιο με το klaf, τη μικρή περγαμηνή τυλιγμένη μέσα σε μια μεζούζα, το εβραϊκό φυλαχτό κρεμασμένο στους παραστάτες της πόρτας. Το έργο υποδηλώνει ότι ο Lissitzky δεν είδε καμία αντίφαση μεταξύ της παράδοσης των Γίντις και των καλλιτεχνικών τάσεων της avant-garde.
Τα σχέδια κοστουμιών του Anatol Petrytskyi για τον υπουργό Pinh στο «Rurandot» στο Κρατικό Θέατρο Όπερας, Χάρκοβο, 1928, Φωτογραφία: Μουσείο Θεάτρου, Μουσικής και Κινηματογράφου της Ουκρανίας
Αυτό το καθολικό ήθος του πειραματισμού και της πολιτιστικής διασταυρούμενης επικονίασης βρίσκεται στο επίκεντρο μεγάλου μέρους του έργου που παρουσιάζεται εδώ. Πολλοί από τους καλλιτέχνες εκπαιδεύτηκαν στη Δυτική Ευρώπη και η δημιουργικότητά τους πυροδοτήθηκε από τους διάφορους πολιτισμικούς της εποχής. Η πρώτη γκαλερί της έκθεσης είναι αφιερωμένη στον κυβο-φουτουρισμό, μια συγχώνευση του γαλλικού και του ιταλικού στυλ που διαδραματίστηκε σε όλη τη Ρωσική Αυτοκρατορία τη δεκαετία του 1910.
Το «Bridge, Sèvres» της Alexandra Exter (περίπου 1912), ένα από τα πρώτα έργα της έκθεσης, είναι ένα αυστηρά γεωμετρικό τοπίο του οποίου οι πολλαπλές απόψεις αποδίδονται με ρυθμό και ισορροπία. Απλοποιημένες ή σπασμένες μορφές και αυξανόμενη αφαίρεση εμφανίζονται επίσης στις «Τρεις Γυναικείες Φιγούρες» της (1909-10) και σε μια νεκρή φύση του 1913 από τη συλλογή Thyssen (ένα από τα πολλά εκθέματα του μουσείου που εμφανίζονται σε αυτήν την έκθεση), ενώ τα πληθωρικά τους χρώματα— ιδιαίτερα το μπλε και το κίτρινο—δείχνουν την επιρροή της ουκρανικής λαϊκής τέχνης.
Περαιτέρω ενότητες μας μεταφέρουν στο Χάρκοβο, την πρώτη πρωτεύουσα της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, μεταξύ 1919 και 1934, και την εστία μιας ουτοπικής κουλτούρας που προωθήθηκε από την πολιτική του Ουκρανισμού, η οποία προσπάθησε να εφεύρει μια ταυτότητα που θα ήταν ταυτόχρονα ουκρανική και σοβιετική.
Κονστρουκτιβιστικές και σουπρεματιστικές συνθέσεις των Borys Kosarev και Anatol Petrytskyi ενώνουν τις γραμματοσειρές του Vasyl Yermilov που μοιάζουν με Bauhaus και τα δυναμικά σχέδιά του για το Chess Room στο Central Red Army Club στο Χάρκοβο (1920), που ενσωματώνουν λαϊκά μοτίβα σε παράξενες γεωμετρικές δομές. Μια γενναιόδωρη επιλογή σκηνικών και κοστουμιών της δεκαετίας του 1920 από το Μουσείο Θεάτρου, Μουσικής και Κινηματογράφου της Ουκρανίας επιβεβαιώνει περαιτέρω μια δημιουργικά γόνιμη πρώιμη σοβιετική κουλτούρα που αγκάλιαζε τις ευαισθησίες της avant-garde. Τα έργα προς το τέλος της έκθεσης αποκαλύπτουν καλλιτέχνες που δραστηριοποιούνται στο Κίεβο και την Οδησσό, σχεδιάζοντας εκλεκτικά τη βυζαντινή τέχνη και τις τοιχογραφίες της πρώιμης Αναγέννησης, αλλά και το Novecento Italiano και το Neue Sachlichkeit. Η πανοπλία των στυλ και των επιρροών και η αυτοπεποίθηση να τα συνδυάσουμε κατά βούληση ήταν ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της ουκρανικής τέχνης καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας. Στο σοβιετικό περίπτερο της Μπιενάλε της Βενετίας, παρουσιάστηκαν 32 ουκρανικά έργα το 1928 και το 1930.
Ο Στάλιν ερμήνευσε αυτόν τον βαθμό πολιτιστικής αυτονομίας ως απειλή και, λίγο αργότερα, ξεκίνησε τη βίαιη εκκαθάριση των διανοουμένων και της πολιτιστικής ελίτ της Ουκρανίας, η οποία περιελάμβανε πολλούς από τους καλλιτέχνες των οποίων τα έργα εκτίθενται εδώ. Με τη Ρωσία να ξεκινά για άλλη μια φορά ένα δολοφονικό έργο για τη διαγραφή της ουκρανικής ταυτότητας και πολιτισμού, αυτή η επείγουσα περιοδική έκθεση παίρνει μια σπάνια ηθική διάσταση.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Άποψη εγκατάστασης του “In the Eye of the Storm: Modernism in Ukraine, 1900-1930”, Museo Nacional Thyssen- Bornemisza
Source: The Wall Street Journal