«Τον αγγλικό όρο της κοινής λογικής με ερωτηματική διατύπωση επιλέξαμε για το νέο αυτό εβδομαδιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό που φιλοδοξεί να φωτίσει τις πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης, συμπεριφοράς, καθημερινότητας και επικαιρότητας που φλερτάρουν μεταξύ κοινής λογικής και παραλογισμού σε εποχές που ο κατεστημένος μέσος τρόπος σκέψης και αίσθησης κάθε κοινωνίας αποκλίνει από το ιδεώδες “Common Sense”» γράφαμε, μεταξύ άλλων, θέλοντας να συστηθούμε, στο πρώτο editorial του theCommonSense? που στις 13 Μαρτίου συμπλήρωσε τον πρώτο χρόνο της ύπαρξής του.
…
Ένα χρόνο μετά, η έννοια της κοινής λογικής συνεχίζει να μας γοητεύει και να μας απασχολεί εξίσου έντονα. Μετά από 1.093 άρθρα, ρεπορτάζ, συνεντεύξεις, αφιερώματα όλων των συνεργατών και επιλογές του τοπικού και διεθνούς Τύπου, σήμερα εξακολουθούμε να διαπραγματευόμαστε την κοινή λογική, μια και οι εποχές που ζούμε, με όλα όσα εκτυλίχθηκαν μέσα σε αυτό το χρόνο, επιβεβαίωσαν την άποψη μας για την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης σκέψης και των πολυπαραγοντικών, πολυσύνθετων χαρακτηριστικών μιας κοινωνίας και εν προκειμένω της ελληνικής. Οι εποχές που ζούμε, οδηγούν σε σύνθετα σχήματα, πολύ συχνά οξύμωρα, που τείνουν να αποσυνδέουν σοβαρές πλειοψηφίες από την ιδεατή έννοια της κοινής λογικής και του μέσου συνετού ανθρώπου στο σύνολο των σύγχρονων κοινωνιών.
Ποια είναι λοιπόν η «κοινή λογική» για μας, πως ερμηνεύουμε τον όρο και τις συστατικές τους λέξεις/έννοιες ξεχωριστά;
Στο «κοινός» δεν δίνουμε απλά την έννοια του «ανήκω σε πολλούς» ή του συνηθισμένου, του μέσου, του μετρίου. Πρόκειται κυρίως για την αποδοχή της ίδιας κοινής διαδικασίας παραγωγής ορθολογικής σκέψης, αυτής που σχετίζεται με την σωστή παραγωγή συλλογισμών. Στο «λογικός» δίνουμε τη σημασία του ατόμου που συμβαδίζει με τον ανθρώπινο λόγο, που υφίσταται την διαδικασία της διάνοιας του ανθρώπου. Αυτός που σχετίζεται με τους κανόνες της σωστής παραγωγής συλλογισμών· δεν είναι πολλοί άλλωστε, ούτε δύσκολοι· είναι πέντε όλοι και όλοι.
- εντοπισμός του θέματος, της κατάστασης, του προβλήματος
- ορισμός
- συγκέντρωση/ανάπτυξη στοιχείων και επιχειρημάτων
- αξιολόγηση
- επιλογή της απόφασης, της λύσης, του συμπεράσματος
Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της έννοιας για το theCommonSense? είναι ότι η κοινή λογική δεν σημαίνει ότι μας οδηγεί στα ίδια συμπεράσματα. Δεν σημαίνει ομοιότητα· ούτε ομοιομορφία. Αφορά απλά την χρήση των ίδιων εργαλείων στο πλαίσιο της ορθολογικής σκέψης.
«Η κοινή λογική δεν είναι και τόσο κοινή»
Βολταίρος
Ας φανταστούμε μερικούς ζωγράφους που έχουν τα ίδια πινέλα και τα ίδια χρώματα μπροστά σε ένα πίνακα ίσων διαστάσεων. Ακόμη και όταν τους ζητήσουμε να ζωγραφίσουν το ίδιο ακριβώς αντικείμενο, καθορίζοντας τις αποχρώσεις, ακόμη και το μέγεθος και τις διαστάσεις, όλοι θα κάνουν κάτι διαφορετικό… Ο Πικάσο έλεγε ότι «αν είχαμε όλοι τις ίδιες ιδέες και ερμηνεύαμε τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο, τότε όλοι οι ζωγράφοι θα ζωγράφιζαν τον ίδιο πίνακα».
Η κοινή λογική εξαρτάται από την πολιτισμικότητα, τον χώρο και τον χρόνο. Άλλη είναι η κοινή λογική για τους Ασιάτες, άλλοι για τις Ισλαμικές χώρες, ή τους κατοίκους της Αφρικής. Η δική μας κοινή λογική είναι αυτή του δικού μας πολιτισμού, του δυτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού που στηρίζεται μεν σε τρεις μεγάλους πυλώνες (Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός, Ρωμαϊκός Πολιτισμός, Ιουδαιοχριστιανισμός), αλλά διαχρονικά μεταβάλλεται, μεταμορφώνεται και αναμορφώνεται λόγω της πολυπλοκότητας των ατόμων, των καταστάσεων και του περιβάλλοντος.
Για μας ένα πράγμα δεν αλλάζει… Η διάθεση που έχουμε στο theCommonSense? να δίνουμε το χώρο και την δυνατότητα σε όσους θέλουν να εκφράζουν τις απόψεις τους, έχοντας απόλυτη ελευθερία. Χωρίς καμιά λογοκρισία ή κυρίαρχη άποψη. Όσο πιο διαφορετικές είναι οι απόψεις και οι προσεγγίσεις τόσο το καλύτερο· ο πλουραλισμός είναι, άλλωστε, πλούτος. Δε μας ενδιαφέρουν οι ετικέτες, οι διαχωριστικές γραμμές και οι ιδεολογικές έννοιες όπως δεξιός-αριστερός, κυβερνητικός-αντικυβερνητικός, προοδευτικός-συντηρητικός, επαναστάτης-αστός φιλελεύθερος και ούτω καθεξής… Μας αρέσουν οι ποικίλες και διαφορετικές γνώμες, ακόμη και όταν όταν συγκλίνουν επί μέρους και όχι εν συνόλω με την άποψη ημών των εκδοτών· ακόμη και όταν αποκλίνουν πλήρως.
Αυτό το «άθροισμα» είναι που δημιουργεί το ιδεολογικό πρόσημο του theCommonSense?. Γνώμες, θέσεις, απόψεις, ιδεολογίες όλων των συνεργατών που δημιουργούν ένα σύνολο που τολμά και θέλει να περιλαμβάνει επί μέρους διαφορετικότητες και αντιθέσεις.
Η τελική σύνθεση είναι που μας γοητεύει, γιατί αυτή δημιουργεί την «κοινή λογική», όπως ακριβώς συμβαίνει και σε μια κοινωνία.
Μας ενδιαφέρει η ορθολογική διανοητική διαδικασία και σε καμία περίπτωση η κομματική ταυτότητα. Γιατί πιστεύουμε ότι, όταν κάποιος έχει μία προσέγγιση ή μία άποψη που μπορεί να είναι όμοια με κάποιο ιδεολογικό χώρο ή πολιτικό κόμμα, δε σημαίνει ότι ταυτίζεται με αυτό. Αν πω ότι «είμαι κατά των ιδιωτικοποιήσεων» και τυχαίνει αυτό να το λέει ο ΣΥΡΙΖΑ ή το ΚΚΕ δε σημαίνει ότι ανήκω ντε και καλά σ’ αυτό το χώρο. Αν πω ότι «είμαι υπέρ της επιχειρηματικότητας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας» και αυτό το λέει και η ΝΔ δε σημαίνει ότι ανήκω σε αυτό το χώρο. Κι αν πω ότι «αγαπώ την πατρίδα μου» και αυτό τυχαίνει να το λέει και η Χρυσή Αυγή, αυτό δεν αποδεικνύει καμιά ιδεολογική συγγένεια.
Και η απάντηση στο ερώτημα των «ίσων αποστάσεων», μια έκφραση που τείνει (!) να έχει αρνητικό πρόσημο, είναι ο πλουραλισμός και η ελευθερία της έκφρασης. Και η απάντηση στο ερώτημα που είναι για μας το όριο, είναι οποιαδήποτε μη φασιστική, ρατσιστική, σεξιστική, μισαλλόδοξη γνώμη και άποψη.
Οι απλουστεύσεις, οι συντομεύσεις και τα νοητικά άλματα δηλώνουν πολύ απλά ανωριμότητα, δογματισμό και προκατάληψη. Γιατί η κοινή λογική, επί του συγκεκριμένου, λέει ότι η εξομοίωση ιδεών, τοποθετήσεων ή απόψεων και η ιδεολογική ταυτοποίηση είναι μια διαδικασία πολύ πιο σύνθετη, πολύπλοκη και πολυεπίπεδη, με αντίστοιχα σύνθετα, πολύπλοκα και πολυσύνθετα δεδομένα. Απαιτεί την ίδια διάγνωση μιας κατάστασης, την απόλυτη συμφωνία για όλα ή έστω τα βασικότερα αίτια που την προκάλεσαν, την συμφωνία στην διαβάθμιση και την προτεραιότητα, και τελικά (κυρίως αυτό) την πρόταση των ίδιων λύσεων… Ας μην ξεχνάμε ότι μεγάλος αριθμός του πληθυσμού μπορεί να καταλήγει στην ίδια διάγνωση, πολύ μικρότερος στα ίδια αίτια και ακόμη μικρότερος στις ίδιες λύσεις.
Όταν κάποιος δηλώνει «δεν αγαπώ το άσπρο» δεν σημαίνει αυτόματα ότι αγαπά το μαύρο· μπορεί να σημαίνει ότι δεν αγαπά ούτε το μαύρο· ότι το αγαπά ίσως, αλλά λιγότερο, και ενδεχομένως και χίλια δύο άλλα πράγματα.
Και αυτό ακριβώς είναι για το theCommonSense? η κοινή λογική.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Peter Kramer, Getty Images