Δεν χρειάζεται να έχει σπουδάσει κανείς νομική για να έρθει στην καθημερινότητά του σε επαφή την έννοια ότι «δεν νοείται ισότητα στην παρανομία»· ότι δηλαδή δεν νομιμοποιείται κάποιος να διαπράξει μια παράνομη ή ακόμη και παράτυπη πράξη με την αιτιολογία ότι το κάνουν κι άλλοι. Τρέχεις για παράδειγμα στην Εθνική, ξεπερνώντας το όριο, αλλά σε προσπερνούν άλλοι που τρέχουν περισσότερο; Πιάνουν μόνο εσένα που, εύλογα, διαμαρτύρεσαι: «Οι άλλοι; Αφού όλοι τρέχουν;» «Ουκ ισότης εν τη παρανομία», θα σου πει ο δικαστής.
Η αρχή περί μη ισότητας στην παρανομία έχει απασχολήσει το δίκαιο στα πλαίσια της αρχής της ισότητας, η οποία περιγράφεται στα πρώτα άρθρα του Συντάγματος, και δη στο άρθρο 4, το οποίο διατυμπανίζει ότι «οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου».
Η συνταγματική διακήρυξη της αρχής της ισότητας εμφανίζεται στο τέλος του 18ου αιώνα και είχε ως βάση τον διαφωτισμό (Η.Π.Α., Γαλλία). Τα πρώτα συνταγματικά κείμενα που διακήρυξαν την αρχή της ισότητας ήταν η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων (Bill of Rights) της πολιτείας της Βιρτζίνια της 12ης Ιουνίου 1776 και η Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της 4ης Ιουλίου 1776. Δεκατρία χρόνια αργότερα ακολούθησε η γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη της 26her Αυγούστου 1789. Η ισότητα άλλωστε ήταν η κυρίαρχη ιδέα της γαλλικής επανάστασης – στην αμερικανική επανάσταση κεντρική ιδέα ήταν η ελευθερία. Αυτές τις διακηρύξεις υιοθέτησαν στην πορεία όλα τα ευρωπαϊκά συντάγματα του 19ου αιώνα. Στην Ελλάδα, την αρχή της ισότητας την πρωτοσυναντάμε στο σχέδιο συντάγματός του (άρθρο 2) του Ρήγα Φεραίου και στη συνέχεια στο πρώτο επαναστατικό Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822).
Να επισημάνουμε ότι στην Ελλάδα μόλις το 1947 το ΣτΕ δέχτηκε ότι η αρχή της ισότητας δεσμεύει και το νομοθέτη και επιβάλλει στη διοίκηση και το νομοθέτη την ίση μεταχείριση των πολιτών. Αυτό σημαίνει ότι ο νομοθέτης υποχρεούται να ρυθμίζει όμοιες καταστάσεις με όμοιο τρόπο -η ανόμοια μεταχείριση δικαιολογείται όταν συντρέχουν αντικειμενικοί λόγοι ή άλλες συνταγματικές διατάξεις-, ότι αποκλείεται η αδικαιολόγητη άνιση μεταχείριση περιπτώσεων που είναι μεταξύ τους όμοιες και ότι ισότητα στην παρανομία δεν αναγνωρίζεται. Το άρθρο 39 περί «Μη αναγνώρισης ισότητας στην παρανομία» του νόμου (158(I)/1999) το ορίζει επίσης ξεκάθαρα.
Ας προσγειωθούμε τώρα στην τρέχουσα ελληνική επικαιρότητα που έχει τα ακόλουθα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: το δυστύχημα στα Τέμπη, την απόδοση ευθυνών από τη Δικαιοσύνη και την αναζήτηση/ανάληψη πολιτικών ευθυνών, τον κοινωνικό αναβρασμό και το θυμό που έχει ξεσπάσει στην ελληνική κοινωνία, και την τελική προεκλογική περίοδο που μετά μια ολιγοήμερη παύση μετά το πάγωμα του δυστυχήματος, το σοκ και το πένθος που κηρύχτηκε, ξεκίνησε και πάλι και όλα δείχνουν πως θα είναι σφοδρότατη.
Ο πρωθυπουργός ζήτησε συγνώμη, εκ μέρους όλων των κυβερνήσεων, και δήλωσε πως η κυβέρνηση θα αναλάβει πλήρως τις ευθύνες που της αναλογούν. Θεωρητικά λογικό. Το ελληνικό σύστημα διακυβέρνησης και διοίκησης είναι διαχρονικά προβληματικό, τα προβλήματα στον ΟΣΕ πάνε πολύ πίσω στο χρόνο.
Το παράλογο είναι να υποστηρίζεις ότι το δικό σου μερίδιο ευθύνης, στην εκπνοή της τετραετούς διακυβέρνησής σου, είναι ισοδύναμο -ή κατά πολλούς βουλευτές της ΝΔ μικρότερο- με τις προηγούμενες κυβερνήσεις και κυρίως με την αμέσως προηγούμενη, αυτή του ΣΥΡΙΖΑ. Αν τα Τέμπη συνέβαιναν κατά τον πρώτο χρόνο της κυβέρνησης της ΝΔ, το επιχείρημα θα ευσταθούσε «Δεν προλάβαμε, κύριοι. Παραλάβαμε το χάος», όπως παραδοσιακά λέγεται από όλους -είναι άλλωστε γνωστό το ανέκδοτο με τις επιστολές που βρίσκει ο εκάστοτε νέος πρωθυπουργός από τον προηγούμενο. Αλλά έλα που έγινε λίγο πριν την λήξη της τετραετίας… Λύσσαξε ο Μητσοτάκης να εξαντλήσει την τετραετία, όπως είχε δηλώσει, σπάζοντας τα νεύρα όλων, να τα τώρα…
Το παράλογο είναι να αρνείσαι ότι κάνεις συμψηφισμούς, ενώ τους κάνεις. Το παράλογο είναι να μιλάς για το Μάτι το 2018 και για το ατύχημα στο Άδενδρο το 2017. Το θέμα δεν είναι μόνο η πολιτική κατάντια να συγκρίνεις νεκρούς, και το κάνουν και η κυβέρνηση και η αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά και αυτή η καημένη αρχή ότι «δεν νοείται ισότητα στην παρανομία» που τείνει να απαξιωθεί πλήρως.
Αυτό που δεν φαίνεται να γίνεται κατανοητό αυτή τη στιγμή από την πλευρά της κυβέρνησης αλλά και της αντιπολίτευσης είναι ότι μοιάζει -ελπίζω να ισχύει όντως- οι Έλληνες πολίτες να έχουν βαρεθεί, αγανακτήσει, σιχαθεί αυτή τη λογική των συμψηφισμών που πίσω της κρύβει την διάθεση να υπάρξει μια ισότητα στην παρανομία.
Όπως πρωταγωνιστής του αρχικού παραδείγματος που τον σταμάτησε η τροχαία λόγω υπερβολικής ταχύτητας, η κυβέρνηση λέει πως και οι άλλες κυβερνήσεις τα πήγαν χάλια, εν προκειμένω στο θέμα του ΟΣΕ, παρανόμησαν ή έστω παρατύπησαν ή ακόμη και αδράνησαν πλήρως σχετικά με την εφαρμογή των συμβάσεων και των έργων υποδομών. Αφού δεν υπήρχε τηλεδιοίκηση πριν, τι πειράζει που δεν υπάρχει και τώρα; Αφού οι προηγούμενοι δεν προχώρησαν και δεν ολοκλήρωσαν τα έργα εκσυγχρονισμού του ΟΣΕ, γιατί θα έπρεπε να το κάνουμε εμείς; Αφού και ο ΣΥΡΙΖΑ είχε νεκρούς στο Μάτι, γιατί το ξεχνάμε και έχουμε εξαγριωθεί με τους νεκρούς στα Τέμπη. Και ούτω καθεξής.
Όταν, ρωτάνε υπουργούς και βουλευτές της ΝΔ για το θέμα της εκ νέου υποψηφιότητας Καραμανλή στις εκλογές μετά την παραίτηση του, εκείνοι αναρωτιούνται -αφού σπεύσουν να δηλώσουν ότι αφενός ο Καραμανλής ανέλαβε την πολιτική ευθύνη και αφετέρου ότι εκείνοι δεν κάνουν συμψηφισμούς και εκ τρίτου ότι είναι προσωπικό του θέμα- τι έγινε όσους εμπλέκονταν στο Μάτι και τελικά ήταν ξανά υποψήφιοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Βούλτεψη, την οποία παρεμπιπτόντως ο Μητσοτάκης πρέπει να μαζέψει· θα μου πεις ποιον να πρωτομαζέψει; Ίσως τώρα που ανακύπτει έντονα το θέμα της κατάρτισης των ψηφοδελτίων, μια λύση για την επιλογή να είναι παρακολουθεί ο Μητσοτάκης περισσότερο τηλεόραση και μόλις βλέπει και ακούει έκτροπα να τους διαγράφει από τη λίστα. Στην εποχή της πολιτικής ορθότητας ζούμε, λέγονται πράγματα που αποκλίνουν από όποια ορθότητα και επικοινωνιακή ευστροφία… Όπως τα υπέροχο πραγματικά «Ξεκινώ με το αυτονόητο που έχουμε βαρεθεί να επαναλαμβάνουμε, αλλά είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε τις τελευταίες ημέρες, δηλαδή τα θερμά συλλυπητήρια στις οικογένειες των θυμάτων» του Ρωμανού που είναι και διευθυντής Τύπου της ΝΔ…
Υπάρχει πολύ μεγάλη απόσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης. Είναι σύνηθες. Και πάντα ανακύπτει το θέμα το πώς οι ιδέες ή οι αρχές ενσωματώνουν το απόσταγμα των αντιφάσεων, της αδράνειας, των νοοτροπιών, των σκοπιμοτήτων μιας ολόκληρης εποχής. Η ορθότητα μιας ιδέας δε συνεπάγεται την αποτελεσματική της εφαρμογή, τα πρόσωπα που θα κληθούν να την εισηγηθούν και να την υλοποιήσουν είναι καθοριστικά, το ίδιο και ο τρόπος με τον οποίο την αφομοιώνει και την εμπλουτίζει η κοινωνία.
Αλλά εδώ δεν μιλάμε για μια ιδέα ή μια θεωρία, Μιλάμε για νομικές διατάξεις. Για την αρχή της ισότητας, θεμέλιο λίθο του Συντάγματος. Και την μη ισότητα στην παρανομία, που είναι υποπερίπτωση της αρχής της ισότητας. Που στην Ελλάδα συνεχώς καταπατάται από πολιτικούς και πολίτες…
*Φωτογραφία εξωφύλλου: hauntedbystorytelling