Λίγες μέρες μετά την καταγγελία της ΕΣΗΕΑ για το περιστατικό αστυνομικής βίας κατά του δημοσιογράφου, Νίκου Χριστοφάκη, στη συγκέντρωση για τα Τέμπη την Πέμπτη, 16 Μαρτίου στο Σύνταγμα, κατά το οποίο ο δημοσιογράφος διαγνώστηκε με απώλεια ακοής σε ποσοστό 55%”, έπειτα από έκρηξη χειροβομβίδας κρότου λάμψης από τις αστυνομικές δυνάμεις, και την ανοιχτή επιστολή προς τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη, Τάκη Θεοδωρικάκο, που απέστειλε η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ), με αφορμή τις συγκεντρώσεις που ακολούθησαν το δυστύχημα στα Τέμπη, καλώντας παράλληλα την «πολιτική ηγεσία των σωμάτων ασφαλείας» να απαντήσει σε μία σειρά ερωτημάτων για τον τρόπο με τον οποίο ενήργησαν τα αστυνομικά όργανα και κατά πόσο πραγματοποιήθηκαν έλεγχοι για τις ενέργειες αυτές, δυο εκθέσεις «φωτιά» ήρθαν να μιλήσουν για τα χρόνια προβλήματα της αστυνομικής βίας και την στάση της κυβέρνησης, και όχι μόνο, σε αυτήν.
THE έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ελλάδα και η παγκόσμια έκθεση για την αστυνομική βία «Lethal in Disguise» («Ο θάνατος μεταμφιεσμένος») από τη ΜΚΟ Γιατροί για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Physicians for Human Rights, PHR), το Διεθνές Δίκτυο Οργανώσεων για την Υπεράσπιση των Πολιτικών Δικαιωμάτων (International Network of Civil Liberties Organizations, INCLO) και το βρετανικό ίδρυμα Ωμέγα (Omega) δόθηκαν στη δημοσιότητα σε μια συγκυρία πολιτικών συγκρούσεων και μετά από την τραγωδία στα Τέμπη που έχει «βγάλει» την Ελλάδα στον δρόμο απαιτώντας δικαιοσύνη για τα 57 θύματα, βλέπουμε ότι ακόμη και σε αυτές τις διαδηλώσεις δεν παύει να υπάρχει η αστυνομική βία.
Η αστυνομική βία είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που επηρεάζει πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο. Ενώ οι αστυνομικοί υποτίθεται ότι προστατεύουν τους πολίτες και διατηρούν το νόμο και την τάξη, υπάρχουν φορές που ξεπερνούν τα όριά τους και εμπλέκονται σε καταχρηστική συμπεριφορά που παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η Ελλάδα είναι μια χώρα στην οποία η αστυνομική βία αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, και σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές, η κατάσταση χειροτερεύει.
Η έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την αστυνομική βία στην Ελλάδα είναι ένα καταπέλτης για τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου της χώρας. Η έκθεση αναφέρει ότι οι περισσότερες καταγγελίες που έλαβε o Εθνικός Προληπτικός Μηχανισμός Διερεύνησης Αυθαίρετων Περιστατικών αφορούσαν την αστυνομία και σχετίζονταν με την παραβίαση της ανθρώπινης ακεραιότητας, της υγείας ή της προσωπικής ελευθερίας. Περισσότερες από τις μισές καταγγελίες ανέφεραν καταχρηστική συμπεριφορά που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια συλλήψεων, κρατήσεων και άλλων αστυνομικών επιχειρήσεων. Τα θύματα της αστυνομικής κακοποίησης ήταν συχνά ανήλικοι, νέοι, αλλοδαποί, μετανάστες ή αιτούντες άσυλο.
Η έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την κατάσταση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Ελλάδα, ανάμεσα στις 198 χώρες για τις οποίες εκδόθηκαν τα ετήσια “Country Reports on Human Rights Practices” αναφέρει επίσης βελτιώσεις στην προθυμία των αρχών επιβολής του νόμου να συνεργαστούν, συμπεριλαμβανομένης της έναρξης πειθαρχικών ερευνών σχετικά με τη συμπεριφορά της αστυνομίας και της ανταλλαγής ιατροδικαστικών εκθέσεων και βίντεο για την αξιολόγησή τους. Ωστόσο, οι βελτιώσεις αυτές δεν αρκούν για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα και πρέπει να γίνουν περισσότερα για να διασφαλιστεί ότι οι αστυνομικοί λογοδοτούν για τις πράξεις τους.
Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν είναι μοναδική και η αστυνομική βία αποτελεί πρόβλημα σε πολλές άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με κοινή έκθεση της ΜΚΟ Γιατροί για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, του Διεθνούς Δικτύου Οργανώσεων Πολιτικών Ελευθεριών και του Βρετανικού Ιδρύματος Omega, περισσότεροι από 120.000 άνθρωποι τραυματίστηκαν από πλαστικές σφαίρες και δακρυγόνα της αστυνομίας κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων στη Γαλλία, τις ΗΠΑ, το Χονγκ Κονγκ και τη Μιανμάρ από το 2015 μέχρι σήμερα. Η έκθεση αναδεικνύει τις επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση θεωρητικά μη θανατηφόρων όπλων από τις αστυνομικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο κατά της νόμιμης άσκησης των δημοκρατικών δικαιωμάτων.
Η χρήση υπερβολικής βίας από τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία και την ευημερία των θυμάτων. Η χρήση δακρυγόνων και σφαιρών από καουτσούκ, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα, τύφλωση, ακόμη και θάνατο. Η χρήση βίας κατά ειρηνικών διαδηλωτών αποτελεί επίσης παραβίαση των δημοκρατικών τους δικαιωμάτων και υπονομεύει τη νομιμότητα του κράτους.
Στην Ελλάδα, η αστυνομική βία αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, ιδίως όσον αφορά τη μεταχείριση των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο. Η κοινή έκθεση του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες και της Oxfam υπογραμμίζει τις άθλιες συνθήκες στο νεοσύστατο κέντρο κλειστής και ελεγχόμενης πρόσβασης για αιτούντες άσυλο στη Σάμο. Η έκθεση αναφέρει ότι ένας στους πέντε κατοίκους έχει τεθεί σε de facto κράτηση για δύο μήνες, παρά τη δικαστική απόφαση που έκρινε την πρακτική αυτή παράνομη. Η διοίκηση του κέντρου έχει χρησιμοποιήσει “τακτικές εκδίκησης”, όπως πρωινές επιδρομές, ανεξήγητες μεταγωγές στο αστυνομικό τμήμα και προφορικές ειδοποιήσεις έξωσης σε κατοίκους που ασκούν έφεση για αρνητική απόφαση ασύλου.
Η έκθεση σημειώνει επίσης την υπερβολική χρήση μέτρων ασφαλείας, όπως η συνεχής παρακολούθηση όλων των ενοίκων με κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης. Τα μέτρα αυτά παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή και την αξιοπρέπεια των κατοίκων και δημιουργούν ατμόσφαιρα φόβου και εκφοβισμού. Η μεταχείριση των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους και είναι απαράδεκτη σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να λάβει άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση της αστυνομικής βίας και της κακομεταχείρισης των μεταναστών και των προσφύγων. Πρέπει να διασφαλίσει ότι οι αστυνομικοί θα λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους και ότι τα θύματα της αστυνομικής κακοποίησης θα λάβουν δικαιοσύνη και αποζημίωση. Πρέπει επίσης να βελτιώσει τις συνθήκες στα Hot Spot και να διασφαλίσει ότι τα δικαιώματα των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο γίνονται σεβαστά.
Η έκθεση που αναφέρθηκε προηγουμένως, η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα από τον Συνήγορο του Πολίτη, αναδεικνύει το μέγεθος του προβλήματος, με πάνω από 288 καταδικαστικές αποφάσεις που σχετίζονται με κατάχρηση εξουσίας από την αστυνομία και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Γίνεται επίσης λόγος για αναφορές σχετικά με την «κακομεταχείριση και κακοποίηση από πλευράς αστυνομίας κατά μελών φυλετικών και εθνοτικών μειονοτήτων, μεταναστών χωρίς έγγραφα, αιτούντων άσυλο, διαδηλωτών και Ρομά. Κατά τη διάρκεια του έτους, πολλά Μέσα Ενημέρωσης και ΜΚΟ εξέφρασαν ανησυχίες για περιπτώσεις στις οποίες αστυνομικοί ή συνοριοφύλακες φέρεται να χρησιμοποίησαν βίαιες και επικίνδυνες τακτικές για να εμποδίσουν μετανάστες και αιτούντες άσυλο να εισέλθουν στη χώρα. Σύμφωνα με αυτές τις αναφορές, ορισμένοι μετανάστες και αιτούντες άσυλο ισχυρίστηκαν ότι οι αρχές τους ξυλοκόπησαν και τους πήραν ρούχα, χρήματα και κινητά τηλέφωνα και τους άφησαν αποκλεισμένους στο Αιγαίο ή σε βραχονησίδες στη συνοριακή περιοχή του Έβρου για μέρες χωρίς πρόσβαση σε τροφή, νερό ή ιατρική παρέμβαση».
Μάλιστα, συμπληρώνει πως “η κυβέρνηση δεν εφάρμοσε με συνέπεια τον νόμο που σχετίζεται με το άσυλο. Υπήρξαν αναφορές ότι οι αρχές απώθησαν ή συνέλαβαν αιτούντες άσυλο που προσπαθούσαν να εισέλθουν στη χώρα, συχνά κακοποιώντας τους σωματικά ή στερώντας τους φαγητό και νερό”, ενώ προσθέτει ότι “υπήρξαν αναφορές για σωματική κακοποίηση και βία από μέλη της Ελληνικής Αστυνομίας και του Λιμενικού Σώματος σε βάρος μεταναστών και αιτούντων άσυλο κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων απώθησης. Στις 6 Ιουνίου, ο Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Μεταναστών Φελίπε Γκονζάλες Μοράλες χαρακτήρισε τις «απωθήσεις στην Ελλάδα» μια «ντε φάκτο γενική πολιτική»”.
Αξίζει να σημειωθεί πως γίνεται αναφορά και στη δολοφονία του 16χρονου Ρομ, Κώστα Φραγκούλη, τον οποίο “ένας αστυνομικός πυροβόλησε στο κεφάλι, αφού φέρεται να έφυγε από ένα βενζινάδικο όπου δεν πλήρωσε για βενζίνη 19 ευρώ (20 $). Σύμφωνα με την αστυνομία που καταδίωξε τον έφηβο, ο Φραγκούλης έκανε επικίνδυνους ελιγμούς με το όχημά του και προσπάθησε να εμβολίσει τις μοτοσυκλέτες των καταδιώξεων. Ο Φραγκούλης μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και πέθανε μια εβδομάδα αργότερα. Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη”.
Επιπλέον η έκθεση των PHR, INCLO και Omega αναφέρει τη χρήση δακρυγόνων από την αστυνομία που μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία, ιδίως για ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά, οι έγκυες γυναίκες και τα άτομα με αναπνευστικά προβλήματα. Τα δακρυγόνα μπορεί να προκαλέσουν αναπνευστική δυσχέρεια, βήχα και ερεθισμό των ματιών, της μύτης και του λαιμού ( όπως έγινε στην περίπτωση του δημοσιογράφου Νίκου Χριστοφάκη). Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της έκθεσης σε δακρυγόνα στην υγεία δεν είναι καλά κατανοητές, αλλά υπάρχουν ανησυχίες ότι η επαναλαμβανόμενη έκθεση θα μπορούσε να οδηγήσει σε χρόνια αναπνευστικά προβλήματα και άλλα προβλήματα υγείας.
Οι σφαίρες από καουτσούκ, οι οποίες χρησιμοποιούνται συχνά ως μη θανατηφόρα εναλλακτική λύση αντί των πραγματικών πυρομαχικών, μπορούν επίσης να προκαλέσουν σοβαρούς τραυματισμούς. Η έκθεση σημειώνει ότι οι σφαίρες από καουτσούκ έχουν προκαλέσει μόνιμη τύφλωση, κατάγματα και άλλους σοβαρούς τραυματισμούς σε πολλές περιπτώσεις. Η χρήση σφαιρών από καουτσούκ εναντίον ειρηνικών διαδηλωτών αποτελεί σαφή παραβίαση του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μπορεί να έχει μακροχρόνιες συνέπειες για τα θύματα.
Εν κατακλείδι, η αστυνομική βία είναι ένα σοβαρό ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα που απαιτεί επείγουσα προσοχή και δράση. Η κυβέρνηση πρέπει να λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της αστυνομικής βίας, συμπεριλαμβανομένων των διακρίσεων, της έλλειψης λογοδοσίας και της ανεπαρκούς εκπαίδευσης. Οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου πρέπει να λογοδοτούν για τις πράξεις τους και τα θύματα αστυνομικής βίας πρέπει να έχουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη και στην αποζημίωση. Η χρήση υπερβολικής βίας από τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έχει σοβαρές συνέπειες για τα θύματα, τις οικογένειές τους και την κοινωνία στο σύνολό της. Υπονομεύει το κράτος δικαίου, διαβρώνει την εμπιστοσύνη του κοινού στην αστυνομία και μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση της κοινωνικής τάξης.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: harvard.edu