Την προηγούμενη Δευτέρα, 31 Οκτωβρίου, πραγματοποιήθηκε αστυνομική επιχείρηση για την εκκένωση της κατάληψης «Ντουγρού», ιδιοκτησίας του Δημοτικού Γηροκομείου, στο κέντρο της Λάρισας με την ΕΛ.ΑΣ. να μπαίνει στον χώρο ρίχνοντας νερό με πιεστικό και τα άτομα εντός του κτιρίου να αντιδρούν πετώντας αντικείμενα -κυρίως βιβλία- και φωνάζοντας συνθήματα.
Αντίστοιχες επιχειρήσεις έχουν λάβει από τον Νοέμβριο του 2019, τότε που σε ολόκληρη την Αττική υπήρχαν συνολικά 45 καταλήψεις δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων, εκ των οποίων οι 15 στην περιοχή των Εξαρχείων, με το γνωστό τελεσίγραφο των 15 ημερών του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη δια στόματος Μιχάλη Χρυσοχοϊδη, μετά το πέρας του οποίου ξεκίνησαν αστυνομικές επιχειρήσεις εκκενώσεων κτιρίων. Το ίδιο είχε επιχειρήσει νωρίτερα και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Το ίδιο είχαν επιχειρήσει και παλιότερα διάφορες κυβερνήσεις.
Με αφορμή του κλεισίματος της κατάληψης Ντουγρού, το theCommonSense? θα επιχειρήσει μια ιστορική αναδρομή του κινήματος των καταλήψεων στην Ελλάδα και τον κόσμο που έχει τις ρίζες του στην έννοια της αυτοδιαχείρισης.
…
Η έννοια της αυτοδιαχείρισης είχε ήδη διατυπωθεί από το Μπακούνιν αναφερόμενος στην αυτοδιεύθυνση των λαϊκών τάξεων στα μέσα του 19ου αιώνα, επηρεασμένος από την Παρισινή Κομμούνα του 1871. Σχετικά παραδείγματα ακολούθησαν στη Ρωσία, όπου μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917, οι εργάτες πήραν τον έλεγχο των εργοστασίων στα χέρια τους, αλλά και στην Ισπανία, κατά την περίοδο 1936-1939.
Ο όρος αυτοδιαχείριση, ωστόσο, με τη σημερινή του μορφή, εμφανίστηκε, για πρώτη φορά, στη Γιουγκοσλαβία, μετά την απελευθέρωσή της, κατά τη δεκαετία του 1940-1950 και κυρίαρχος εμπνευστής του ήταν ο Έντβαρντ Καρντέλι, οικονομολόγος και Μαρξιστής θεωρητικός, και τότε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Τίτο. Ακολούθησε το Μεξικό με την εξέγερση των Ζαπατίστας (EZLN) τον Ιανουάριο του 1994 οι οποίοι προχώρησαν στη δημιουργία 32 «αυτόνομων δήμων-κοινοτήτων» στο Τσιάπας. Την ίδια περίοδο, στην Ουαλία, θα συντελεστεί ένα ακόμα εγχείρημα αυτοδιαχείρισης, σημείο αναφοράς για τους αγώνες της εργατικής τάξης. Οι εργαζόμενοι του Tower Colliery, θα ανακτήσουν το ανθρακωρυχείο που κλείνει και, επενδύοντας τις αποζημιώσεις τους, θα το αγοράσουν και θα γίνουν ιδιοκτήτες του, κατορθώνοντας να επιστρέψουν την επιχείρηση στην κερδοφορία, να προσλάβουν προσωπικό, να εκσυγχρονίσουν τις μηχανές και να αυξήσουν σημαντικά τους μισθούς, καταργώντας τα προσωπικά πριμ που προκαλούσαν έναν νοσηρό ανταγωνισμό. Την εξουσία διαχείρισης είχε η συλλογικότητα των εργαζομένων. Το εγχείρημα αυτό διήρκεσε μέχρι και τον Ιανουάριο του 2008, όποτε και εξαντλήθηκαν τα αποθέματα άνθρακα. Εξίσου σημαντικά είναι και τα παραδείγματα της Αργεντινής, όπου, μετά την εξέγερση του Δεκεμβρίου του 2001, ανακτήθηκαν από τους εργαζομένους πολλές επιχειρήσεις που είχαν εγκαταλειφθεί από τα αφεντικά, δημιουργήθηκαν λαϊκές συνελεύσεις, επιτροπές ανέργων (piqueteros) και καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, εγκαταλελειμμένοι χώροι χρησιμοποιήθηκαν ως εστιατόρια για τους πιο φτωχούς κατοίκους.
Στο πλαίσιο αυτό της αυτοδιαχείρισης και με βάση τις αρχές της αυτο-οργάνωσης, της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, ξεκίνησε το κίνημα των καταλήψεων, ήδη από χρόνια πριν, κάνοντας μία από τις πρώτες εμφανίσεις του το 1649 με τους Diggers στην Αγγλία, οι οποίοι καταλάμβαναν ακαλλιέργητες εκτάσεις με σκοπό να τις καλλιεργήσουν από κοινού, δηλώνοντας ότι: «η γη είναι ένα θησαυροφυλάκιο που ανήκει σε όλους». Κατά τις αρχές του 20ου αιώνα το κίνημα αυτό, με κύριο αίτημα την παροχή στέγης, αλλά και την αυτόνομη πολιτική και κοινωνική δράση, πήρε σάρκα και οστά με τις ονομαζόμενες “καταλήψεις στέγης”.
Στην Ευρώπη το κίνημα των καταλήψεων, ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του 1960, με την Ολλανδία να αποτελεί έναν από τους βασικούς πρωτεργάτες, λόγω και του γεγονότος ότι διέθετε ένα νομικό πλαίσιο που ευνοούσε τις καταλήψεις, και εξαπλώθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Βερολίνο και την Ιταλία.
Το κίνημα των καταλήψεων στην Ελλάδα, δεν εμφάνισε τις κοινωνικές διαστάσεις της Ολλανδίας και της Αγγλίας, καθώς και άλλων ευρωπαϊκών πόλεων, αλλά παρατηρήθηκε σε μικρότερη κλίμακα με πρώτα παραδείγματα κατά τη δεκαετία του ’80. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό οφείλεται σε ένα συνδυασμό αιτίων, από τη φύση της ελληνικής οικογένειας μέχρι την αυθαίρετη δόμηση, χωρίς, ωστόσο, αυτό να σημαίνει ότι το στεγαστικό δεν αποτελούσε και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά και δυσεπίλυτα προβλήματα της χώρας. Η αμφισβήτηση της έννοιας της ατομικής ιδιοκτησίας από τα κινήματα, μαζί με την αντίληψη και την επιθυμία της επανοικειοποίησης της καθημερινής ζωής και της ελεύθερης δημιουργικής έκφρασης οδήγησε στην εμφάνιση των πρώτων καταλήψεων στέγης.
Η κρίση της κατοικίας, όπως εμφανίστηκε στις αρχές του ’80, με αύξηση των ενοικίων, οδήγησε στις πρώτες καταλήψεις στέγης από νεανικές πολιτικές ομάδες στο κέντρο της Αθήνας, αποδίδοντάς την σε μία στρατηγική διαμόρφωσης τεχνητής έλλειψης προσφοράς περιορίζοντας το διαθέσιμο απόθεμα. Έχοντας, κυρίως, ως αφορμή την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών, και χωρίς να χρησιμοποιείται η κατάληψη ως αυτοσκοπός για το λόγο αυτό, οι καταλήψεις στην Ελλάδα, πήραν, περισσότερο, τη μορφή κοινωνικών κέντρων (στεκιών), ως μέσα άσκησης πίεσης, στην κεντρική εξουσία και κοινωνικοπολιτικοί χώροι αυτοδιαχείρισης.
…
Η πρώτη κατάληψη στέγης, θεωρείται η κατάληψη του νεοκλασικού κτιρίου επί της οδού Βαλτετσίου 42 στην περιοχή των Εξαρχείων, η οποία λαμβάνει χώρα τον Οκτώβριο του 1981. Την ίδια περίοδο, λαμβάνουν χώρα άλλες δύο καταλήψεις στέγης στην Αθήνα (‘Βίλλα Στέλλα’ στο Νέο Ηράκλειο και ‘Κτήμα Δρακοπούλου’ στα Πατήσια), ενώ άλλες δύο εμφανίζονται στη Θεσσαλονίκη. Τότε ξεκινούν από τις αρχές οι εκκενώσεις, συλλήψεις και φυλακίσεις, δίνοντας ένα τέλος σε αυτό το λεγόμενο «πρώτο κύμα καταλήψεων».
Τον Νοέμβριο του 1985 εμφανίζεται ένα ‘δεύτερο κύμα’ καταλήψεων στέγης, το οποίο ξεκινά με τις καταλήψεις ‘Χαριλάου Τρικούπη 91’ στην Αθήνα και ‘Λεωφόρου Νίκης 39’ στην Θεσσαλονίκη και συνεχίζεται το 1987 με την ‘κατάληψη του Φωτεινείου’ στην Αθήνα (Γ’ Σεπτεμβρίου και Πολυτεχνείου) και την ‘Αρμενοπούλου 10’ στην Θεσσαλονίκη, ενώ το 1988 λαμβάνει χώρα στην Αθήνα η σχετικά μικρής διάρκειας ‘Χαριλάου Τρικούπη 170’, αλλά και η μακροβιότερη κατάληψη στέγης στην Ελλάδα, η ‘Λέλας Καραγιάννη 37’ και εν συνεχεία η δεύτερη μακροβιότερη, ‘Πάτμου και Καραβία’.
Πέρα από το εγχώριο στεγαστικό ζήτημα, ήδη από το καλοκαίρι του 2015, η Ευρώπη και η Ελλάδα, κατά κύριο λόγο, έχουν κληθεί να ανταποκριθούν στα ζητήματα που θέτει η μεγαλύτερη εισροή προσφύγων σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι, δημιουργήθηκε η κατάληψη του επί εξαετίας εγκαταλελειμμένου ξενοδοχείου City Plaza, στο κέντρο της Αθήνας, από την «Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης στους Οικονομικούς και Πολιτικούς Πρόσφυγες» για τη φιλοξενία προσφύγων, η οποία διήρκεσε 39 μήνες προσφέροντας μεγάλη βοήθεια και λειτουργώντας «ως ένα εγχείρημα αυτοοργάνωσης και αλληλεγγύης, ως ένα κέντρο αγώνα».
Οι σημαντικότερες καταλήψεις στην Ελλάδα σύμφωνα με το wikipedia είναι:
1. Βαλτετσιού 42 Εξάρχεια τον Οκτώβριο του 1981 με την εκκένωση της να γίνεται βίαια στις 12/01/1982.
2. Βίλλα Στέλλα στο Νέο Ηράκλειο Αττικής το 1981.
3. Κτήμα Δρακοπούλου στα Πατήσια Αττικής το 1981.
4. Χαριλάου Τρικούπη 91 Αθήνα το 1985
5. Λεωφόρου Νίκης 39’ στην Θεσσαλονίκη το 1985
6. Φωτεινείου στην Αθήνα (Γ’ Σεπτεμβρίου και Πολυτεχνείου) το 1987
7. Αρμενοπούλου 10 στην Θεσσαλονίκη το 1987
8. Χαριλάου Τρικούπη 170 στην Αθήνα το 1988
9. Λέλας Καραγιάννη 37 στην Αθήνα το 1988 και η οποία είναι η μακροβιότερη [1] .
10. Πάτμου και Καραβία στα Πατήσια [2]
11. Βίλλα Αμαλία στην οδό Αχαρνών και Χευδερ από το 1990 έως το 2013
12. Βίλα Βαρβάρα στην Θεσσαλονίκη από 1994 εώς 1998 [3]
13. Κατάληψη Ευαγγελισμού στο Ηράκλειο Κρήτης [4]
14. Roza Nera στα Χανιά Κρήτης [5]
15. Ξενοδοχείο City Plaza στην Αθήνα από το 04/2016 ως τον 07/2019 . Στους 39 μήνες της κατάληψης φιλοξενήθηκαν πάνω από 2.500 μετανάστες από 13 χώρες. Τα 100 δωμάτια του ξενοδοχείου χρησιμοποιούνταν για την φιλοξενία περίπου 350 μεταναστών ενώ τα υπόλοιπα για 26 σε πλήθος είχαν λειτουργία κοινόχρηστου χώρου με διαφορές χρήσης όπως αίθουσες για μαθήματα, για χωρό κ.α.
…
Ο φωτορεπόρτερ Stelios Matsangos παραχώρησε στο theCommonSense? για τις ανάγκες του παρόντος αφιερώματος φωτογραφικό υλικό από καταλήψεις στην Ισπανία και συγκεκριμένα:
– από την κατάληψη Casa Blanca. Οι φωτογραφίες λήφθηκαν την τελευταία μέρα λειτουργίας της κατάληψης. Την επομένη εισήλθαν στο χώρο αστυνομικές δυνάμεις και την κατήργησαν.
– από το κτίριο υπό κατάληψη Calle de Jose Antonio Armona.
– από ένα κοινωνικό κέντρο σε κατειλημμένο κτήριο έξω από την Μαδρίτη, το La Alcalina.
*Με πληροφορίες από την διπλωματική εργασία της Ιφιγένειας Λέντζα «Η Ιδέα της Αυτοδιαχείρισης: Οι καταλήψεις ιδιωτικών ιδιοκτησιών στην Ελλάδα και οι
δυνατότητες νομικής προστασίας των εμπλεκομένων», Ιούνιος 2016