«Οι Σκαπανείς»: Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας
Την Τρίτη 16 Μαΐου 2023 και ώρα 18.00 εγκαινιάζεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας στο Διαχρονικό Μουσείο η ατομική περιοδική έκθεση «Σκαπανείς» με έργα του Μηνά Μαυρικάκη.
Επιμέλεια έκθεσης: Ίρις Κρητικού
Διάρκεια έκθεσης: 16 Μαΐου – 30 Ιουνίου 2023
Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 08.00 – 20.00.
Οι Σκαπανείς: θυμίαμα και μνήμη
σκαπανέας < (διαχρονικό δάνειο) ελληνιστική κοινή σκαπανεύς (σκαφτιάς) < σκαπάνη
σκαπανέας αρσενικό
(σπάνιο, επάγγελμα) πρόσωπο που εργάζεται με τη σκαπάνη, που έχει ως κύριο εργαλείο της δουλειάς του τη σκαπάνη, σκαφτιάς
(στρατιωτικός όρος) ειδικότητα στο στρατό ξηράς, κυρίως στο Μηχανικό
↪ στη μονάδα υπήρχαν και δύο σκαπανείς Πεζικού
(συνεκδοχικά) στρατιώτης του Μηχανικού
(μεταφορικά, αρσενικό ή θηλυκό) πρωτοπόρος, αυτός που ανοίγει δρόμους σε έναν τομέα
Τριάντα ένα πρωτότυπα αφηγήματα ζωγραφικής και μικτής ένθετης ύλης, ολοκληρωμένα με αφοσιωμένη έρευνα, εύγλωττο συναίσθημα, οικονομία περιγραφής και δεινή σχεδιαστική αρτιότητα από τον Μηνά Μαυρικάκη, επιχειρούν να αποτυπώσουν τους Έλληνες και φιλέλληνες σκαπανείς της ιστορίας της ελληνικής Αρχαιολογίας, που η ωσεί παρουσία τους αναβλύζει μέσα από τα ίδια τα θεμέλια του κλάδου. Η ενότητα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο εντευκτήριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Δεκέμβριος 2022 – Ιανουάριος 2023) ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκε στο Καλογεροπούλειο Ίδρυμα, στην Κόρινθο. Είναι μεγάλη χαρά και τιμή για εμάς τους συντελεστές της που σημαντικός σταθμός της είναι τώρα το Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας.
Σε μια πρωτότυπη εγκατάσταση που αποτελεί απόρροια συστηματικής μελέτης και αλλεπάλληλων σχεδιασμάτων, επιφανείς αρχαιολόγοι και ανασκαφείς-σύμβολα, που σφράγισαν με τη ζωή και το έργο τους την ιστορία και την πολιτισμική παρακαταθήκη της χώρας μας, συχνά φυλάσσοντας «Θερμοπύλες», εξέρχονται από το παρελθόν ζωγραφισμένοι σε μονοχρωματική σέπια και παρουσιάζονται ως σιωπηλές σύγχρονες αγιογραφίες αλλά και ως εμβριθείς ψυχογραφίες, ευρισκόμενες σε συνομιλία τόσο με το συμβολικό μικρό σύμπαν τους (τόπος ανασκαφής, ενδεικτικά κορυφαία ευρήματα) όσο και με τους δευτεραγωνιστές των ιστοριών τους.
Είκοσι τέσσερις κεντρικές προσωπογραφίες που απαθανατίζουν και αποτίνουν φόρο τιμής σε αληθινούς μύθους της ιστορίας της Ελληνικής Αρχαιολογίας, όπως οι Κυριάκος Πιττάκης, Παναγιώτης Σταματάκης, Παναγής Καββαδίας, Σέμνη Καρούζου, Χρήστος Τσούντας, Σπυρίδων Μαρινάτος, αλλά και σε κάποιους νεότερους, οικείους και πολύ αγαπημένους, όπως οι: Μανώλης Ανδρόνικος, Έβη Τουλούπα, Στέφανος Μίλλερ, Δημήτρης Παντερμαλής, Άγγελος Δεληβορριάς, συμπληρώνονται από επτά μικρότερης κλίμακας έργα, που συνθέτουν το σύμπαν της ανασκαφής. Θεματική των δεύτερων αυτών, οι αφανείς εργάτες ή οι εθελοντές και οι φοιτητές της ανασκαφής, σε διάλογο με σπαράγματα χειρονομιών εν ώρα εργασίας αλλά και απεικονιστικά συμπιλήματα που αναπαριστούν τα απαραίτητα ανασκαφικά εργαλεία.
Ο Μηνάς Μαυρικάκης ζωγραφίζει και μαζί αφηγείται και δομεί μια συμβολική άυλη πινακοθήκη που απαρτίζεται από τα έμβια πορτρέτα εκείνων που έγραψαν και εξακολουθούν να γράφουν ιστορία ως φωτεινοί Έλληνες ή και ως χρισμένοι διά βίου Έλληνες, προσφέροντας τα φωτοβόλα και μυσταγωγικά κοιτάσματα της γνώσης και της διαχρονικής αφοσίωσής τους στο κοινό καλό.
Ας σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι το ερευνητικό και σχεδιαστικό έργο του παραμένει οργανικό και συνεχίζεται, με την επιθυμία το ιδιόχειρο ετούτο εικονοστάσιο να αγκαλιάσει αυτούς που κυριολεκτικά λάμπρυναν και σημάδεψαν την ηπειρωτική και νησιωτική ιστορία της Αρχαιολογίας στη χώρα μας.
Οι τρισδιάστατες υβριδικές συνθέσεις του ευαίσθητου δημιουργού, δουλεμένες ως λεπταίσθητες πτυχές ενός άυλου συναξαρίου, και μαζί, ως ολοζώντανα συγκινητικά επεισόδια της νεότερης ιστορίας μας όσο και ως πηγαίες και πρωτότυπα αυθεντικές καλλιτεχνικές οντότητες, αιχμαλωτίζουν το βλέμμα του θεατή, ακροβατώντας ανάμεσα στην ενδελεχή ακαδημαϊκή αποτύπωση και την επινοητικά προσωπική ερμηνεία του αρχετυπικού πορτρέτου.
Χρησιμοποιώντας διαφορετικά τεχνικά μέσα και μικτή τεχνική, ο Μηνάς Μαυρικάκης επινοεί το πολύτιμο προσεγγίζοντας με τρόπο βραχύ, ευρηματικό και αφοπλιστικό το διαχρονικό κλέος του σκαπανέα: τη μνήμη και το θυμίαμα, τα ίχνη και την εικόνα εκείνων που κρατώντας σαν φάρο τις αρχαιότητές του, την αληθινή πεποίθηση που τόσο εύγλωττα συνόψισε ο Μακρυγιάννης ότι «δι’ αυτά πολεμήσαμεν». Τα έργα του, πλάθοντας έμβιους ήρωες από φως και σκιά, διατρεχόμενα από κίνηση και πνοή, αιχμαλωτίζουν κυριολεκτικά τη στιγμή, επιτείνουν και σημειολογικά την οπτική και απτική κορύφωση.
«Πάντα φανταζόμουν και φαντάζομαι τους ήρωες της ζωής μου σαν γεγονός τρισδιάστατο και ζωντανό και με τον τρόπο αυτό επιχειρώ και να το αποδώσω», εξηγεί ο Μηνάς Μαυρικάκης, τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι ο εγκλεισμός εξαιτίας της πανδημίας υπήρξε για εκείνον περίοδος σιωπής και δημιουργίας. Ερευνώντας τα τελευταία χρόνια τη νεότερη ελληνική ιστορία και αρχαιολογία με πάθος και διαβάζοντας ταυτόχρονα σχετική βιβλιογραφία αλλά και ημερολόγια ανασκαφής, εστιάζω κάθε φορά σε μια διαφορετική προσωπικότητα. Συνομιλώντας μαζί της υποσυνείδητα επιχειρώ να μπω inside and πίσω από την προσφερόμενη εικόνα, να της δώσω νέες διαστάσεις και ενδόμυχες πληροφορίες. Να καταστήσω δυνατό ένα ψυχογράφημα του επιλεγμένου προς ζωγραφική σκαπανέα, να αφουγκραστώ ένα άγνωστο περιβάλλον, να περπατήσω στο βάθος μιας σκοτεινής ενδοχώρας, να είμαι παρών την ώρα που η σκαπάνη ανασύρει από τα βάθη της ιστορίας κάτι μοναδικό».
Με τους «Σκαπανείς», ο ζωγράφος συναντά και ταυτίζεται με τις ιστορίες ζωής και πράξεων όλων των σκαπανέων και πρωταγωνιστών αυτής της ενότητας. Που ο καθένας, από τη θέση όπου βρέθηκε, φρόντισε να αφήσει πίσω του μία παρακαταθήκη μονάκριβη. Ανάμεσά τους, ο δικός μου προπάππους Αντώνιος Πελεκάνος, φιλόπατρις έως αίματος, επιμελητής αρχαιοτήτων και ιδρυτής του πρώτου Αρχαιολογικού Μουσείου της Αίγινας, αλλά και οι τόσο σημαντικοί για τη Θεσσαλία Δημήτρης Θεοχάρης και Γιώργος Χουρμουζιάδης, που φιλοτεχνήθηκαν με την ευκαιρία της παρουσίασης της έκθεσης στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας.
Τους αφιερώνουμε το συμβολικό αυτό εικονοστάσιο, συναντώντας και αποτυπώνοντας με συγκίνηση τον ίσκιο τους με την ειλικρινή επιθυμία της μνημοσύνης.
