Πόση θεατρική, κι όχι μόνο, αξία έχει μια αφανής ανθρώπινη ύπαρξη;
Μιλήσαμε με τον Αλέξανδρο Νικόλαο Μπαλαμώτη με αφορμή την επικείμενη θεατρική παράσταση «Οι Υπηρέτες» σε δική του σκηνοθεσία, η οποία υπήρξε προϊόν συνεργασίας των ομάδων The Prodigy Theatre Company και Naif.Πρόκειται για μια υπαρξιακή κωμωδία που εμπνέεται από τον «Γλάρο» του Τσέχωφ προκειμένου να εξερευνήσει το ζήτημα του ανθρώπου που υπηρετεί, αυτού που δεν μοιάζει αρκετά σημαντικός για να «πρωταγωνιστήσει»· του ασήμαντου.
…
Υπάρχουν λοιπόν «ασήμαντοι» άνθρωποι;
Και τι μπορεί να συμβεί όταν αλλάζει η οπτική γωνία και τα φώτα των προβολέων πέσουν στους «ασήμαντους»;
Στη συζήτηση που ακολουθεί ο Αλέξανδρος Νικόλαος Μπαλαμώτης μιλά στο theCommonSense? για την ιδέα και τη σύλληψη του έργου, για το μόνιμο ενδιαφέρον του για μια εμβάθυνση σε έναν πιο υπαρξιακό προβληματισμό που ξεπερνά τα όρια του κοινωνικού σχολίου, για το θέατρο, για το πειραματικό θέατρο, για το πότε η πρωτοπορία στο θέατρο είναι ειλικρινής και τίμια, για το πότε πρέπει να αποχωρεί κάποιος από το θέατρο, για το σήμερα γύρω μας· εντός και εκτός θεάτρου.
Μιλά για την πορεία του, τα δικά του ορόσημα· την πρώτη του σκηνοθεσία.
«Από τον Φεβρουάριο του 2017, πρεμιέρα της πρώτης μου σκηνοθεσίας, μέχρι σήμερα: Άλλαξα σπίτι. Δούλεψα ως ηθοποιός στο θέατρο Βαχτάνγκοφ. Ταξίδεψα με το Βαχτάνγκοφ. Ευρώπη και Ρωσία. Έπαιξα στην Επίδαυρο. Σκηνοθέτησα άλλες 2 παραστάσεις. Έκανα ένα μεταπτυχιακό στην Σκωτία σε Σκηνοθεσία Θεάτρου. Εκεί με βρήκε ο Covid. Έκανα άλλο ένα μεταπτυχιακό, έξω από το Λονδίνο, σε σκηνοθεσία θεάτρου. Α, ίδρυσα και την εταιρεία: The Prodigy Theatre Company».
Τα παραπάνω λόγια του τα δανειζόμαστε από τις σημειώσεις του στο rejected.gr πέρυσι· γιατί μας δίνουν την ευκαιρία να πιάσουμε το νήμα και κυρίως το νόημα της πορείας από την πρώτη του σκηνοθεσία στο Ο κ. Τιμόθεος και το Χαμένο Πετράδι της Γνώσης στο Θεσσαλικό Θέατρο το 2017, στο F*ck Strindberg το 2022 στην Πειραματική Σκηνή του Θεσσαλικού και στο Οι Υπηρέτες που θα κάνει πρεμιέρα σε λίγες μέρες, στις 30 Οκτωβρίου στο Θέατρο Χώρος.
…
Τι είναι αυτό που σας τράβηξε την προσοχή στους υπηρέτες από το θεατρικό «Ο Γλάρος» του Άντον Τσέχωφ; Πως προέκυψε η ιδέα να γράψετε ένα νέο κείμενο στο οποίο πρωταγωνιστές γίνονται δύο ρόλοι τελείως ασήμαντοι στο πρωτότυπο έργο, που αν αφαιρεθεί η παρουσία τους δεν αλλάζει τίποτα από αυτό όπως αναφέρετε και ο ίδιος;
Στον Γλάρο του Άντον Τσέχωφ, εμφανίζονται τρεις υπηρέτες: Ο Γιάκωφ, ο μάγειρας και μια υπηρέτρια. Παρόλα αυτά υπονοούνται πως υπάρχουν κι άλλοι υπηρέτες/εργάτες στο κτήμα. Στην εργασία μας πάνω στο κείμενο, εμπνευστήκαμε από τον Γιάκωφ. Έναν οριακά βουβό ρόλο (με 2-3 ατάκες συνολικά) ο οποίος εμφανίζεται κι εξαφανίζεται κατά βούληση σχεδόν σε όλες τις πράξεις του Γλάρου. Μελετώντας την λειτουργία του στο έργο του Τσέχωφ, νιώσαμε πως δεν υπάρχει μόνο ένας Γιάκωφ, αλλά πολλοί. Καθώς μας έμοιαζε δύσκολο ο ίδιος άνθρωπος να χτίζει το πρόχειρο θεατράκι του Τρέπλιεφ στην πρώτη πράξη. Ο ίδιος να δουλεύει στα χωράφια και να κουβαλάει την σίκαλη. Ο ίδιος να μεταφέρει βαλίτσες και αντικείμενα μέσα στο σπίτι στην τρίτη πράξη, και να του ζητείται να φτιάξει και τσάι στην τέταρτη.
Η σκέψη να δούμε τα γεγονότα ενός έργου μέσα από τα μάτια ενός ελάσσονος ρόλου έχει γίνει αρκετές φορές στο παρελθόν. Το πιο γνωστό έργο σε αυτό το ύφος είναι του Τομ Στόπαρντ, Ο Ρόζενκρανζτ κι ο Γκίλντενστερν είναι Νεκροί. Επίσης η σκηνοθέτις Katie Mitchell έχει προσεγγίσει κλασικά κείμενα (π.χ. Δις Τζούλια, Βυσσινόκηπος) μέσα από το βλέμμα ενός «άλλου».
Χρησιμοποιούμε την οπτική δύο φαινομενικά «ασήμαντων» ανθρώπων για να δούμε ένα κλασικό έργο, μια κλασική ιστορία μέσα από μια εναλλακτική ματιά. Λένε ότι η Ιστορία γράφεται από τους νικητές. Εμείς προσπαθούμε να αντισταθούμε σε αυτό και να εξετάσουμε την «ιστορία» μέσα από δύο υπηρέτες.
Ποιοι είναι για εσάς οι «ασήμαντοι» άνθρωποι; Υπάρχουν γύρω μας;
Δεν υπάρχουν ασήμαντοι άνθρωποι. Υπάρχουν άνθρωποι που «φωναχτά» δηλώνουν την παρουσία και το έργο τους, και άνθρωποι που ήρεμα και σταθερά εργάζονται εξίσου, αν όχι πιο σκληρά. Το να μην «φαίνεται» ένας άνθρωπος, δεν τον καθιστά ασήμαντο. Θεωρώ πως έχουμε την τάση να προσέχουμε τους φωναχτούς και να υποτιμάμε τους ήσυχους. Για αυτόν το λόγο με την ομάδα Naif (Αντώνη Κυριακάκη και Γιώργο Πατεράκη) καταπιαστήκαμε με αυτό το project.
Και τι μπορεί να συμβεί όταν αλλάζει η οπτική γωνία και τα φώτα των προβολέων πέσουν στους «ασήμαντους»; Αναφέρομαι τόσο στην πλοκή των «Υπηρετών», όσο και στην πραγματική ζωή…
Είναι το ερώτημα στην έρευνα που κάνουμε στην πρόβα. Όταν κάποιος βρεθεί στο κέντρο της προσοχής, ποια ανάγκη του δημιουργείται; Τί θέλει να επικοινωνήσει; Αυτό εξερευνούμε στην πρόβα μας. Το αποτέλεσμα θα το δείτε στην σκηνή.
Το συγκεκριμένο έργο του Τσέχωφ, όταν παίχτηκε για πρώτη φορά το 1895 ήταν μια καλλιτεχνική και εμπορική αποτυχία. Έγινε θρίαμβος τρία χρόνια αργότερα όταν ανέβηκε για δεύτερη φορά σε σκηνοθεσία Στανισλάφσκι. Από όσο γνωρίζω έχετε εντρυφήσει ιδιαίτερα στην «Μέθοδο Στανισλάφσκι»· τι είναι αυτό που σας γοητεύει τόσο σε αυτή;
Ο Στανισλάφσκι σχεδόν δημιούργησε το σύστημα του για να μπορούν να ανέβουν έργα όπως ο Γλάρος και να τα καταλάβει το κοινό. Για αυτό κι έγινε τεράστια επιτυχία στο 2ο ανέβασμα του, στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας. Σήμερα αν πούμε για Σύστημα Στανισλάφσκι μπορεί να υπάρξει μια σύγχυση. Εγώ όταν μιλάω και διδάσκω για αυτό, αναφέρομαι στην παράδοση του συστήματος όπως έχει φτάσει στις μέρες μας, μέσα από τους συνεχιστές του κι όχι μόνο. Είναι μια πολυσυλλεκτική γνώση η οποία ξεκίνησε από τον Κονσταντίν Σεργκέγιεβιτς, αλλά η οποία έχει εξελιχθεί.
Ο λόγος που με τράβηξε αυτή η σχολή, είναι γιατί πρόκειται για ένα καθαρό σύστημα με κανόνες και ορολογία. Απομακρύνει την τέχνη του θεάτρου από τον ερασιτεχνισμό και προσφέρει καθαρή μεθοδολογία.
Η σύνδεση του Στανισλάφσκι με τον «Γλάρο» σας επηρέασε στο να εμπνευστείτε τους «Υπηρέτες»;
Μια από τις τελευταίες μεθόδους πρόβας του Στανισλάφσκι ήταν η Δραστική Ανάλυση. Πρόκειται για έναν ενεργητικό τρόπο εξερεύνησης κι ανάλυσης του κειμένου, που τοποθετεί τη δράση στο κέντρο της μελέτης, και καθιστά τον ηθοποιό ενεργό από το 1ο λεπτό. Αυτή είναι κι η μέθοδος της πρόβας μας. Επίσης το εργαλείο των «Off» σκηνών, που χρησιμοποιείται στην σκηνοθεσία και την διδασκαλία, είναι κομμάτι του συστήματος. Η «Off» σκηνή δεν διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια του κοινού, κατά την διάρκεια του έργου, αλλά θεωρητικά σε έναν άλλον χώρο, ή ακόμα και σε διαφορετική χρονική στιγμή. Ουσιαστικά Οι Υπηρέτες είναι ένα σύνολο «Off» σκηνών του Γλάρου.
Το F*ck Strindberg που σκηνοθετήσατε το 2022 στην Πειραματική Σκηνή του Θεσσαλικού ήταν βασισμένο στους «Δανειστές» του Στρίντμπεργκ, όπου στο ατόφιο κείμενο παρεμβήκατε σκηνοθετικά δίνοντας τόσο τους ανδρικούς και γυναικείους ρόλους σε άνδρες προκειμένου να σχολιάσετε τις απόψεις του συγγραφέα σχετικά με το γυναικείο φύλο. Είναι τυχαίο ή εστιάζεται συνειδητά σε έργα που δίνουν αφορμή για ένα κοινωνικό σχόλιο;
Δεν είναι τυχαίο. Η αλήθεια είναι πως μου δημιουργείται μια οργανική ανάγκη να καταπιαστώ με ένα έργο και κυρίως με ένα ερώτημα προς έρευνα. Τα κλασικά κείμενα μας δίνουν μεγάλο πλούτο προς εξερεύνηση, επειδή είναι πολυεπίπεδα και ασχολούνται με τα ουσιαστικά ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ωστόσο δε θα έλεγα πως τα κείμενα που καταλήγω να εξερευνώ σκηνικά, καταπιάνονται με ένα κοινωνικό σχόλιο. Σίγουρα σε ένα πρώτο επίπεδο έχουν κοινωνικό σχολιασμό, αλλά ο στόχος μου είναι να εμβαθύνω σε έναν πιο υπαρξιακό προβληματισμό.
Τι είναι για σας το Πειραματικό Θέατρο;
Θα κλέψω την απάντηση από ένα φίλο και συνεργάτη των Υπηρετών, τον Αντώνη Κυριακάκη. Στο πειραματικό θέατρο, λόγω της ερευνητικής φύσης του, συγχωρείτε το λάθος. Κι εγώ κάπως έτσι θα το όριζα: ένα θέατρο που ενέχει ρίσκο.
Πως τοποθετείστε στο μεγάλο διάλογο που άνοιξε το φετινό καλοκαίρι με αφορμή τις Σφήκες της Κιτσοπούλου στην Επίδαυρο; Κλασικίζον θέατρο ή πρωτοπόρο λοιπόν; Για σας είναι μονόδρομος ή όποια επιλογή; Και κυρίως θεωρείτε πως η θεατρική καινοτομία στην Ελλάδα σήμερα είναι θέμα ουσίας ή είναι μία μορφή μόδας;
Θα σας απαντήσω πάλι μέσα από τα λόγια άλλου. Η Αν Μπόγκαρτ, μια σπουδαία προσωπικότητα του θεάτρου παγκοσμίως, γράφει στο βιβλίο της Ένας Σκηνοθέτης Προετοιμάζεται, πως η πρόθεση μιας παράστασης είναι κάτι που δεν κρύβεται. Και το κοινό ασυνείδητα θα καταλάβει αν η πρόθεση είναι τίμια, ακόμα και σε ένα μη επιτυχημένο καλλιτεχνικά ανέβασμα. Πιστεύω πως όσο το θέατρο είναι πολυφωνικό, είμαστε καλά ως κοινωνία. Μπορώ να επιλέξω τι θα δω, εφόσον υπάρχει κάτι για όλους. Το σημαντικό για εμένα είναι ό,τι ανεβαίνει να έχει έντιμη πρόθεση.
Ποια είναι η στιγμή ορόσημο που σας έκανε να συνειδητοποιήσετε ότι θέλετε να ασχοληθείτε με το θέατρο;
Νομίζω πως δεν βίωσα τέτοια στιγμή. Ήθελα από μικρός να ασχοληθώ με αυτό. Και από νωρίς ξεκίνησα να μελετάω. Αφιέρωσα όλες μου τις σπουδές πάνω στο θέατρο και συνεχίζω να εκπαιδεύομαι.
Και ποια η στιγμή ορόσημο που καθόρισε την καλλιτεχνική σας ταυτότητα και πορεία;
Ορόσημο ήταν η πρώτη μου σκηνοθεσία. Ο κ. Τιμόθεος και το Χαμένο Πετράδι της Γνώσης, στο Θεσσαλικό Θέατρο το 2017. Ήταν η πρώτη φορά που βούτηξα ολοκληρωτικά στον κόσμο της σκηνοθεσίας και κατάλαβα πως εκεί ανήκω. Από εκείνη τη στιγμή άνοιξε μέσα μου ένας άλλος δρόμος.
Η πιο δύσκολη περίοδος της ζωής σας;
Λόγω της φύσεως της δουλειάς, οι δυσκολίες είναι πολλές, και συνεχόμενες. Δυσκολεύτηκα αρκετά όταν στα 38 έφυγα στην Σκωτία για το 1ο μεταπτυχιακό μου στη σκηνοθεσία. Ήταν δύσκολο να επιστρέψω στα θρανία μετά από τόσα χρόνια επαγγελματικής πορείας, να μηδενίσω το κοντέρ και να το πιάσω πάλι από την αρχή. Πόσο μάλλον σε άλλη χώρα, μακριά από την ασφάλεια του σπιτιού μου.
Αν δεν ήσασταν ηθοποιός και σκηνοθέτης τι θα θέλατε να είστε;
Χορευτής. Είναι το απωθημένο μου.
Πότε πρέπει να αποχωρεί κάποιος από το θέατρο;
Πολύ δύσκολη ερώτηση. Δεν ξέρω αν είμαι σε θέση να απαντήσω. Θεωρητικά όταν το αισθανθεί ο ίδιος ο άνθρωπος ή όταν το κοινό του το δείξει με κάποιον τρόπο. Αν ο ίδιος ο άνθρωπος το έχει ανάγκη και το κοινό πηγαίνει στις παραστάσεις, που σημαίνει ότι αυτό που καταθέτει αφορά τους ανθρώπους, τότε γιατί να αποχωρήσει;
Υπήρξαν σημαντικές επιρροές στη ζωή σας; Επιρροές που σας καθόρισαν;
Υπήρξαν και θετικές κι αρνητικές. Θα σταθώ στη θετικότερη και πιο πρόσφατη. Στη δασκάλα μου στη σκηνοθεσία Katie Mitchell που με εισήγαγε στο Σύστημα Στανισλάφσκι και σε μια μεθοδολογία που μου δίνει νόημα και ουσία.
Πως βλέπετε την επέλαση του κινήματος της πολιτικής ορθότητας και του woke;
Εξαιρετικά σπουδαίο. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή όμως για να μην καταλήξει σε ανάποδο φασισμό. Πιστεύω η μετριοπάθεια είναι ο πιο ψύχραιμος δρόμος για να βρούμε λύσεις σε τόσο σημαντικά θέματα.
Τι σας φοβίζει περισσότερο στην Ελλάδα σήμερα και τι σας δίνει ελπίδα;
Με φοβίζει η επιλογή της βίας ως τρόπος εκτόνωσης. Του πόσο εύκολα σπρώχνω έναν άνθρωπο στο νερό και τον αφήνω να πνιγεί.
Ελπίδα μου δίνει το θέατρο. Στα δύσκολα πρέπει να κάνουμε πολύ θέατρο και ο κόσμος πρέπει να επιλέγει να βλέπει πολύ θέατρο.
Μετά τους «Υπηρέτες» ξέρετε τι θα ακολουθήσει;
Υπάρχει πλάνο για μια παράσταση, πάλι σε συνεργασία με τους Naif. Αλλά είναι ακόμα νωρίς για να μιλήσουμε για αυτό. Βρισκόμαστε στον πυρετό των Υπηρετών και έχοντας πρεμιέρα 30 Οκτωβρίου, όλη μας η ενέργεια είναι στραμμένη εκεί.
Σας ευχαριστούμε πολύ και ευχόμαστε μεγάλη επιτυχία στου Υπηρέτες…
Και γω σας ευχαριστώ πολύ για το ενδιαφέρον ως προς την παράστασή μας.
…
Λίγα λόγια για την παράσταση
Υπόθεση: Βρισκόμαστε το 1895 σε μια εξοχική κατοικία περιτριγυρισμένη από κτήματα στη Ρωσία. Εκεί δύο υπηρέτες προσπαθούν να βάλουν σε οργάνωση τη ζωή και τα όνειρά τους. Ταυτόχρονα εργάζονται για τον επιστάτη Ηλγιά Αφανιάσιεβιτς Σαμράγιεφ, καθώς και για τους επίτιμους καλεσμένους του ιδιοκτήτη του κτήματος Πιότρ Νικολάγιεβιτς Σόριν. Την αδερφή του Ιρίνα Νικολάγεβνα Αρκάντινα, τον αμφίθυμο γιο της Κονσταντίν Γαβριίλοβιτς Τρέπλιεφ και ένα σωρό άλλους ανθρώπους που με την δραματικότητα και την υπερβολή τους δεν τους αφήνουν σε ησυχία.
Η παράσταση είναι μια υπαρξιακή κωμωδία που εμπνέεται από τον Γιάκωφ, ένα σχεδόν βουβό ρόλο του θεατρικού έργου Γλάρος του Άντον Τσέχωφ. Η παρουσία του στον Γλάρο είναι τόσο μικρή που αν αφαιρεθεί, όπως και συνήθως συμβαίνει, δεν αλλάζει τίποτα από το έργο. Εστιάζοντας στην παρουσία τέτοιων «ασήμαντων» ανθρώπων και τοποθετώντας τους στο κέντρο της δράσης, παρακολουθούμε μέσα από τα δικά τους μάτια τα γεγονότα στο κτήμα του Σόριν. Πόσο «ζωή» επιτρέπεται στους υπηρέτες; Προλαβαίνουν να ονειρευτούν και να σχεδιάσουν ένα καλύτερο αύριο ή η οριακά βουβή τους παρουσία στην δομή του Γλάρου, αντικατοπτρίζει και την φίμωσή τους σε σχέση με τα δικαιώματα, τις επιθυμίες, και την ίδια τους την ύπαρξη;
Το κείμενο, που ανεβαίνει για πρώτη φορά, δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια των προβών με την τεχνική της Δραστικής Ανάλυσης (Active Analysis) του Κονσταντίν Στανισλάφσκι.
Συντελεστές
Δημιουργοί κειμένου – Δραματουργία: Αλέξανδρος Νικόλαος Μπαλαμώτης, Αντώνης Κυριακάκης, Γιώργος Πατεράκης
Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Νικόλαος Μπαλαμώτης
Σκηνικά-Κοστούμια: Ηλίας Πετρόπουλος
Βοηθός Σκηνοθέτη & Φωτιστικός σχεδιασμός: Κατερίνα Μαρία Σαλταούρα
Ηχητικός σχεδιασμός: Μικές Γλύκας
Φωτογραφίες: Αλεξάνδρα Ρίμπα
Επικοινωνία: Μαρίκα Αρβανιτοπούλου | Art Ensemble
Χώρος προβών: Όμικρον3
Δημιουργία τρέιλερ: Στέφανος Κοσμίδης Orki Productions
Κατασκευές: Κατερίνα Μαρία Σαλταούρα, Γιώργος Πατεράκης
Παραγωγή: The Prodigy Theatre Company – Naif
Παίζουν οι Αντώνης Κυριακάκης και Γιώργος Πατεράκης
Ακούγονται οι φωνές των Λένα Μποζάκη και Διονύση Πιφέα στους ρόλους των Νίνα και Τρέπλιεφ από τον Γλάρο του Άντον Τσέχωφ σε μετάφραση Δαυίδ Μαλτέζε.
Πληροφορίες
Θέατρο Χώρος: Ορφέως & Πραβίου 6-8, Βοτανικός.
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη από 30 Οκτωβρίου 2023, για λίγες παραστάσεις.
Ώρα έναρξης: 21.00
Τιμές εισιτηρίων: 14 ευρώ γενική είσοδος, 10 μειωμένο (Φοιτητικό, ΑΜΕΑ).
Προπώληση: www.ticketservices.gr/event/oi-ipiretes-theatro-xoros/
Περισσότερες πληροφορίες: www.theprodigytheatre.com / horostheatre.gr