Το 1923, ο Walt Disney εγκατέλειψε την αποτυχημένη εταιρεία κινουμένων σχεδίων του που ονομάζεται Laugh-O-gram Films και χρησιμοποίησε τα τελευταία του 40 δολάρια για να αγοράσει ένα εισιτήριο τρένου για να συναντήσει τον αδελφό του, Roy, στο Λος Άντζελες, όπου άρχισαν να κάνουν ταινίες κινουμένων σχεδίων, έξω από το γκαράζ του θείου τους. Η εταιρεία που ίδρυσαν θα γινόταν μια από τα πιο σημαίνοντα brands μέσων ενημέρωσης και ψυχαγωγίας στην ιστορία.
Η Walt Disney Co (DIS.N) γίνεται 100 αυτόν τον μήνα.
Η εταιρεία, για την οποία ο Walt Disney παρατήρησε περίφημα «ότι όλα ξεκίνησαν από ένα ποντίκι», είναι τώρα ένα μεγαθήριο 156 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που εκτείνεται σε θεματικά πάρκα, τηλεοπτικά δίκτυα, ταινίες και μια υπηρεσία ροής που προσεγγίζει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλες τις ηπείρους.
Από τα περίφημα και πολύπλοκα κομμάτια της ιστορίας της Disney αυτό που μου κεντρίζει το ενδιαφέρον είναι η σχέση του με τους ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όμως, παρά τον πατρικό χαρακτήρα του «Θείου Γουόλτ» που έδειχνε στο κοινό, δεν είναι μια παγκοσμίως αγαπημένη φιγούρα. Η σημερινή ποπ κουλτούρα συνδέει το όνομά του με περίεργες θεωρίες συνωμοσίας , όπως το να είναι υποστηρικτής των Ναζί και ένας μεγαλομανής για τον οποίο ήταν δύσκολο να δουλέψεις (σύμφωνα με διάφορες πηγές ήταν αλήθεια). Αλλά κάτω από τις ιστορίες παγωμένων κεφαλιών και αντισημιτισμού κρύβεται η αλήθεια: Ο Γουόλτ ήταν ένας περίπλοκος άνθρωπος που έκανε κάποια σπουδαία πράγματα και μερικά όχι και τόσο σπουδαία πράγματα και άλλαξε την πορεία της ιστορίας στη διαδικασία.
Όταν κυκλοφόρησε στα τέλη του 1942, το Cartoon της Disney Der Fuehrer’s Face έγινε μεγάλη επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες, κερδίζοντας το Όσκαρ Καλύτερης ταινίας κινουμένων σχεδίων το 1943. Αλλά το εσωτερικό μέτωπο δεν ήταν το μοναδικό θέατρο δράσης. Το πρόσωπο του Der Fuehrer πήγε στο εξωτερικό και υπηρέτησε την πολεμική προσπάθεια με περισσότερους από έναν τρόπους. «Ήταν η πιο δημοφιλής προπαγανδιστική ταινία που είχαμε», είπε ο Walt Disney στον δημοσιογράφο Πιτ Μάρτιν τη δεκαετία του 1950. «Το είχαν βάλει σε όλες τις γλώσσες… Το είχαν στο underground. Έτρεχαν και γελούσαν όσο ήταν κάτω από τη φτέρνα του Χίτλερ…».
Ένα μικρό σουβενίρ από τη Μεγάλη Βρετανία
Η Μεγάλη Βρετανία ζητά από τη Γερμανία να παίξει το “Der Fuehrer’s Face” στο ραδιόφωνο. Στις αρχές Ιουνίου 1943, ένα πλήρωμα βομβαρδιστικών της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ σε ένα Ιπτάμενο Φρούριο B-17 αποφάσισε να ρίξει «ένα μικρό σουβενίρ» πάνω από τη Γερμανία με τη μορφή μιας εκπαιδευτικής βόμβας 100 λιβρών. Επισυνάπτεται μια επιστολή που απευθυνόταν στη «Miss Midge» του γερμανικού ραδιοφώνου – που πιθανότατα ήταν ναζί εργαζόμενη στην προπαγανδιστική ραδιοτηλεοπτική εταιρεία Mildred Gillars, γνωστή και ως «Axis Sally» – που την περιγελούσε να παίξει στο πρόγραμμά σας το τραγούδι «Der Fuehrer’s Face»». Τον ίδιο μήνα στην Αγγλία -όπου βρισκόταν το πλήρωμα του B-17- αναφέρθηκε ότι η ταινία της Disney έσπασε τα ρεκόρ εισιτηρίων που είχαν προηγουμένως σημειωθεί από τα Three Little Pigs (1933).
Το προσωπικό και τα στούντιο της Disney στρατολογήθηκαν στη χρήση του στρατού κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οδηγώντας σε μια σειρά από αμφιλεγόμενα πλέον κινούμενα σχέδια, ταινίες ζωντανής δράσης και προπαγανδιστικές ταινίες, μερικές από τις οποίες περιείχαν ρατσιστικές καρικατούρες.
Λοιπόν, υπάρχει η περίφημη σκηνή των Τριών Γουρουνιών, στην οποία ο λύκος απεικονίστηκε ως Εβραίος μικροπωλητής. (Η σκηνή ανανεώθηκε αργότερα). Και υπάρχει το γεγονός ότι το 1938, ένα μήνα μετά την Kristallnacht, η Disney καλωσόρισε προσωπικά τη ναζί σκηνοθέτη Leni Riefenstahl στα στούντιο του. Στο Walt Disney: The Triumph of the American Imagination (η πιο εμπεριστατωμένη βιογραφία του μεγιστάνα), ο Neal Gabler εξερευνά τις φήμες αλλά υποστηρίζει ότι ο Disney άσκησε την ανεκτικότητα στη ζωή του και στο σπίτι. «Υπάρχει κάποια διαφωνία αν το ίδιο πνεύμα ανεκτικότητας επεκτάθηκε και στο στούντιο, αλλά από τους Εβραίους που δούλευαν εκεί, ήταν δύσκολο να βρεθεί κάποιος που να πίστευε ότι ο Walt ήταν αντισημίτης».
Ο Gabler υποστηρίζει ότι οι κατηγορίες προήλθαν λιγότερο από προσωπική συμπεριφορά και περισσότερο από τη σύνδεση της Disney με την πολύ αντισημιτική Motion Picture Alliance, την οποία ίδρυσε ο Διευθύνων Σύμβουλος μετά από μια ιδιαίτερα σκληρή εργατική διαμάχη το 1941. Ακόμα κι αν δεν ήταν προσωπικά αντισημίτης, ο Γκάμπλερ επιτρέπει στον Ντίσνεϋ «πρόθυμα, ακόμη και με ενθουσιασμό, αγκάλιασε [αντισημίτες] και έδεσε τη μοίρα του μαζί τους».
Το “Wally” σώζει τις ταινίες της Disney από την καταστροφή των Ναζί
Ο Raoul Wallace Feignoux ήταν γηγενής Παριζιάνος που το 1936 έγινε ο αντιπρόσωπος διανομής της Disney στην Ευρώπη. Οι Disney τον γνώριζαν ως «Wally». Όταν οι γερμανικές δυνάμεις κατέλαβαν τη Γαλλία το καλοκαίρι του 1940, ο Feignoux ανέλαβε να προστατεύσει τα κινηματογραφικά περιουσιακά στοιχεία της Disney στη χώρα, παίρνοντας ένα μεγάλο προσωπικό ρίσκο και ερχόμενος σε άμεση επαφή με πράκτορες των Ναζί.
Όπως αναφέρει ο ιστορικός Sébastien Roffat , ο Feignoux ουσιαστικά αποκόπηκε από τους Αμερικανούς εργοδότες του – το επάγγελμα που καθιστούσε «πρακτικά αδύνατη» την επικοινωνία. Όταν ήρθε η είδηση για τη συμβολή της Disney στην αμερικανική πολεμική προσπάθεια και τη δημιουργία «αντιναζιστικών ταινιών», ο Feignoux πάλεψε να πείσει τους Γερμανούς να μην καταστρέψουν τα prints της Disney. Κάποια στιγμή, μεταφέρθηκε σε ένα «ζοφερό, σκοτεινό δωμάτιο» γεμάτο ένοπλους Ναζί. «Η ατμόσφαιρα ήταν πιο αφιλόξενη», εξήγησε αργότερα ο Feignoux στο Associated Press, «Οι [SS] είναι πραγματικά τρομεροί άνδρες. Σκοτώνουν ο ένας τον άλλον, τους δικούς τους ανθρώπους, τόσο εύκολα όσο ο εχθρός». Στη συνέχεια, το πρόσωπο του Der Fuehrer εμφανίστηκε σε μια οθόνη. «Δεν άκουσα κανέναν να γελάει», είπε ο Feignoux στον Walt μετά τον πόλεμο, «Και κύριε Disney, ούτε εγώ γέλασα».
Ο εκπρόσωπος της Disney έκρυψε γρήγορα τα υπόλοιπα prints των ταινιών της Disney, σώζοντάς τα από την καταστροφή των Ναζί. Σύμφωνα με μια μεταγενέστερη ανάμνηση της αδερφής του Feignoux, Jacqueline Vieuille, «Ο Wally είχε ανατραφεί από τους γονείς μας με το αξίωμα ότι πρέπει να κάνετε το καθήκον σας ανεξάρτητα από τις περιστάσεις. Ήταν περήφανος που εκπροσωπούσε τη Disney και ένιωθε πάθος για τη δουλειά του». Τα γραφεία της Disney στο Παρίσι στο Champs-Elysée ήταν κατά ειρωνικό τρόπο, σύμφωνα με τον Vieuille, στο ίδιο κτίριο με το γραφείο προπαγάνδας των κατοχικών Γερμανών.
Ο Walt Disney επιβεβαίωσε μέρη της ιστορίας του Feignoux στις συνεντεύξεις του με τον Pete Martin. Η δημοσιογράφος και η Diane Disney Miller το προσάρμοσαν αργότερα για τη σειρά άρθρων του Miller και το επόμενο βιβλίο The Story of Walt Disney . Ο Walt είχε εξηγήσει ότι οι Ναζί «πάντα παρενοχλούσαν» τον Feignoux. Την πρώτη φορά που τον ρώτησαν για το έργο της Disney που σχετίζεται με τον πόλεμο, ο Παριζιάνος αφέθηκε να εξηγήσει ότι «είναι απλά μερικά μικρά διακριτικά και πράγματα» και σημείωσε ότι ακόμη και ένα κοντινό γερμανικό περιπολικό είχε ανεπίσημα ζωγραφιστεί με τη φιγούρα του Μίκυ. Ποντίκι—έτσι ήταν η παρουσία της Disney στη λαϊκή κουλτούρα. Αλλά όταν οι Ναζί του παρουσίασαν το πρόσωπο του Der Fuehrer, ο Feignoux δεν μπορούσε να το κάνει. “Είμαι εδώ. Ο κύριος Disney είναι εκεί», τους είπε, σύμφωνα με τον Walt. «Μόλις [ο Γουόλι] επέστρεψε [στο γραφείο του] ήξερε ότι [οι Ναζί] θα περπατούσαν πίσω στο αρχηγείο», εξήγησε ο Γουόλτ. «Έβγαλε όλες τις ταινίες μας από τα θησαυροφυλάκια στα κουτάκια, έβαλε παλιές ταινίες, παλιό ρεπορτάζ, παλιά πράγματα, απλά τα έβαλε στα κουτάκια».
Ο ανιψιός του Wally Feignoux, Guy Feignoux, είπε αργότερα στον Sébastien Roffat ότι ο θείος του «ήταν ένας χαρακτήρας με τέτοια ικανότητα και τέτοια ευκολία να εφεύρει ιστορίες για αυτόν, που ποτέ δεν μπορούσες να μάθεις το αληθινό από το ψεύτικο». Ωστόσο, το αναφερόμενο δράμα αυτού του επεισοδίου εν καιρώ πολέμου και η θέση του στη μνήμη του ίδιου του Walt ταιριάζει με την ενέργεια και τη δύναμη του προσώπου του Der Fuehrer.
Έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας με τη Σοβιετική Ένωση
Η προπαγάνδα του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου της Disney παίρνει το δρόμο της προς τη Ρωσία. Λιγότερο από μια εβδομάδα πριν από την Ημέρα των Ευχαριστιών του 1943, ο αρθρογράφος του Χόλιγουντ Thornton Delehanty ανέφερε ότι η Disney εργαζόταν για να ολοκληρώσει μια ρωσική μεταγλώττιση του Der Fuehrer’s Face για διανομή στη συμμαχική Σοβιετική Ένωση. Σύμφωνα με πληροφορίες, προτάθηκε στον Γουόλτ από τα συμφέροντα του Roy O. Disney που αργότερα περιέγραψε ως «Ρώσους χαρακτήρες που ήταν εδώ κατά τη διάρκεια του πολέμου». Ο πρεσβύτερος Ντίσνεϋ είπε στον ιστορικό Ρίτσαρντ Χάμπλερ: «[Εμείς] δώσαμε αυτήν την εικόνα στη Ρωσία με πολλά αποτυπώματα. Τη χρησιμοποίησαν και καταλαβαίνω ότι έπαιζε εκεί ευρέως. Αυτή ήταν απλώς μια μικρή πολεμική χειρονομία από την πλευρά μας».
Μέχρι εκείνη την εποχή, οι ταινίες της Disney δεν είχαν παιχτεί επίσημα στη Ρωσία -σύμφωνα με τον Roy O. Disney, τα γερμανικά bootlegs συνήθως έμπαιναν στη χώρα- αλλά παρόλα αυτά, «Ήμασταν πολύ δημοφιλείς», εξήγησε. Αργότερα, το 1953, ο Walt έλαβε ένα «όμορφο τρόπαιο… ένα μεγάλο κομμένο κρυστάλλινο κύπελλο με ασημένια κορδόνια πάνω του» ως το βραβείο του Σοβιετικού Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Achievement—παραμένει στη συλλογή του Οικογενειακού Μουσείου Walt Disney, στο Λόμπι των Βραβείων.
Ο Walt Disney αποστρεφόταν τον κομμουνισμό και άρχισε ακόμη και να κατηγορεί το προσωπικό του ότι ήταν κομμουνιστές αφού προσπάθησαν να συνδικαλιστούν και έκαναν απεργία, σύμφωνα με τον ιστορικό της Disney Jim Korkis.
Το Time ανέφερε ότι ο Disney κατέθεσε επίσης ως «φιλικός μάρτυρας» κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Βουλής κατά τη διάρκεια της κορύφωσης του Red Scare. Αναγνώρισε μάλιστα έναν εμψυχωτή με το όνομά του, σύμφωνα με έγγραφα του FBI, όπως αναφέρει η Daily Mail.
Οι ιστορίες για την προσωπικότητα του Disney ποικίλουν και συγκρούονται μεταξύ τους. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η επιτυχία της Disney οφείλεται σε εκείνον και το 2019, σε μια από τις μεγαλύτερες εταιρικές επιχειρηματικές εξαγορές της σύγχρονης εποχής, η Disney αγόρασε την 21st Century Fox από τον μεγιστάνα των μέσων ενημέρωσης Rupert Murdoch, για περισσότερα από 70 δισεκατομμύρια δολάρια. Ακόμη και ο Homer Simpson ήταν πλέον χαρακτήρας της Disney.
Όταν το Disney+ κυκλοφόρησε αργότερα εκείνο το έτος, είχε διαθέσιμες ταινίες και τηλεοπτικές εκπομπές από τη Disney, τη Marvel, την Pixar, το Star Wars και το National Geographic. Μέσα σε μια μέρα είχε 10 εκατομμύρια συνδρομητές.
Εκατό χρόνια μετά την ίδρυσή της σε ένα μικρό γραφείο στο Χόλιγουντ, η Disney έχει φυσική παρουσία σε 30 χώρες και τα κανάλια της φτάνουν τα 100 περισσότερα.
Μπορεί όλα να ξεκίνησαν σε ένα σπίτι, με ένα ποντίκι, αλλά τώρα όλος ο κόσμος είναι το βασίλειο της Disney.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: AP/REX/Shutterstock