Έχουν περάσει σχεδόν τρεις εβδομάδες από την 7η Οκτωβρίου και φαίνεται ότι αυτή η ημερομηνία θα αποτελέσει κάτι ανάλογο με την 11η Σεπτεμβρίου. Τις πρώτες μέρες ήλπιζα ότι ο παραλληλισμός θα μπορούσε να περιοριστεί στην αναλογία του μεγέθους και του ευφάνταστου των χτυπημάτων, άντε και στην καταφανή αδυναμία των υπηρεσιών πληροφοριών και των συστημάτων παρακολούθησης προηγμένης τεχνολογίας να ανιχνεύσουν τις προετοιμασίες τέτοιας κλίμακας χτυπημάτων. Δυστυχώς όμως, καθώς οι μέρες περνούν νιώθω με όλο και μεγαλύτερη βεβαιότητα, ότι θα έχουμε μια κατ’ αναλογία επανάληψη της ιστορίας, που θα μάλλον θα περιπλέξει ακόμη περισσότερο τις σχέσεις σε αυτή την πλευρά του πλανήτη, όπου εκτός από την ευρασιατική, αφρικανική και αραβική τεκτονική πλάκα, συγκρούονται δύο κόσμοι.
Δύο κόσμοι με βαθιές ιστορικές διαφορές τόσο όσο προς τις αξίες τους, όσο και ως προς τις επιδιώξεις τους. Από τη μια ο φιλελεύθερος, δημοκρατικός, δυτικός κόσμος με σαφείς διαχωρισμούς κοσμικού κράτους και θρησκευτικής πίστης και από την άλλη, ο μουσουλμανικός κόσμος, όπου θεός και κράτος εναγκαλίζονται σφιχτά, πνίγοντας την ατομική ελευθερία και ιδεώδη που για τους δυτικούς σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό μοιάζουν δεδομένα. Στην περιοχή της Παλαιστίνης συγκρούονται σήμερα, πίσω από το ζήτημα των σχέσεων του Ισραήλ και της Παλαιστίνης, δύο αντιλήψεις περί παγκόσμιας τάξης. Το Ισραήλ είναι ένα δυτικού τύπου κράτους με θεώρηση των διεθνών σχέσεων κάτω από το πρίσμα που διαμορφώθηκε από τις Συνθήκες της Βεστφαλίας και μετά. Θεματοφύλακας δε και βασικός υπερασπιστής της “βεστφαλιανής” τάξης πραγμάτων μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, είναι ο κυριότερος διαχρονικά σύμμαχος του Ισραήλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως, οι κυριότεροι παράγοντες της Μέσης Ανατολής, βλέπουν τη διεθνή τάξη, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, μέσα από ένα άλλο πρίσμα, αυτό του Ισλάμ.
Zoom in:
Κάνω εικόνα την κατάσταση στη Λωρίδα της Γάζας και βλέπω ξανά και ξανά τα ποσοτικά δεδομένα αυτής της σύγκρουσης, και μοιραία αναρωτιέμαι ποιος από τους δύο κόσμους είναι ο δυτικός, “πολιτισμένος” κόσμος; Αυτή η σύγκρουση, που θαρρείς μοιάζει αέναη, φαίνεται πως τελικά θρέφεται από τη σήψη των δυτικών αξιών, απομυζά το δυτικό κόσμο από τα ιδεώδη του, τον αποκτηνώνει. Περίπου 7.000 νεκροί στη Λωρίδα της Γάζας, οι μισοί σχεδόν είναι παιδιά. Ακόμη κι αν διατηρώ κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με την ορθότητα των αριθμών αυτών, καθώς βασίζονται σε ανακοινώσεις του Παλαιστινιακού Υπουργείου Υγείας στη Γάζα, ελεγχόμενο από τη Hamas και ως εκ τούτου δυνητικό μέσο προπαγάνδας, τα οποία δύσκολα μπορούν αν επιβεβαιωθούν από ανεξάρτητες πηγές, έρχονται οι ανακοινώσεις και τα δελτία τύπου της UNRWA (United Nations Relief and Works Agency for Palestinians in the Middle East) που αναπαράγουν αυτούς του αριθμούς και σαφώς καταδεικνύουν πως ακόμη κι αν πρόκειται για ανακριβή στοιχεία, είναι εντούτοις ανατριχιαστικά. Μιλάμε για ένα τεράστιο στρατόπεδο συγκέντρωσης με συνθήκες διαβίωσης στα όρια της εξαθλίωσης και του εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. 41 χιλιόμετρα μήκος, 12 χιλιόμετρα πλάτος, περικυκλωμένη από θάλασσα και τείχη, γειτνιάζοντας με εχθρικούς γείτονες κείτεται η Λωρίδα της Γάζας. Κατοικείται από 2,1 περίπου εκατομμύρια κατοίκους. Σύμφωνα πάλι με τo UNRWA (Situation Report #15, 25ης Οκτωβρίου) σχεδόν 630.000 Παλαιστίνιοι έχουν εκτοπιστεί από το βόρειο τμήμα στο νότιο και φιλοξενούνται σε περίπου 150 δομές του οργανισμού. Τα τρόφιμα λιγοστεύουν, άλλωστε ποτέ δεν ήταν αρκετά. Το ίδιο και τα φάρμακα. Τα νοσοκομεία, το ένα μετά το άλλο διακόπτουν τη λειτουργία τους, καθώς ρεύμα δεν υπάρχει και οι γεννήτριες ξεμένουν από καύσιμα. Πλήρης πολιορκία. “Η επιβολή αποκλεισμών που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή αμάχων, στερώντας τους βασικά αγαθά για την επιβίωσή τους, απαγορεύεται από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο”, δήλωσε ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Volker Türk. Και τί έγινε; Ποιος ακούει;
Μερικά χιλιόμετρα βορειότερα, πίσω από κλειστές πόρτες, οικογένειες Ισραηλιτών αγωνιούν για τους δικούς τους ανθρώπους. Αυτούς που έχει απαγάγει η Hamas για να τους χρησιμοποιήσει ως εργαλείο διαπραγμάτευσης με τους Ισραηλινούς. Όλο αυτό μου φαίνεται σουρεαλιστικό. Μου θυμίζει τις κάρτες που συλλέγαμε μικροί με τους αγαπημένους μας ποδοσφαιριστές. “Σου δίνω τον Zidan, μου δίνεις Figo και Bergkamp”; Δεν θέλω καν να προσπαθήσω να νιώσω την αγωνία τους. Στο διπλανό σπίτι, γείτονες τους αγωνιούν για τα παιδιά τους, τα αδέρφια τους, τους γονείς τους που με το όπλο στο πλάι τους, μέρες τώρα περιμένουν την διαταγή για την εισβολή στη Γάζα. Ναι, το κλίμα είναι πιο θερμό στη Γάζα απ’ ότι στο Στάλινγκραντ, αλλά έχει καμιά σημασία αν όταν σε σκοτώσουν έχει κρύο ή ζέστη; Δεν είμαι στρατιωτικός αναλυτής, δεν έχω βρεθεί σε πόλεμο, αλλά με τρομάζει το ενδεχόμενο να πρέπει να εισβάλλω σε ένα τέτοιο χώρο. Έχω διαβάσει για τη μάχη του Στάλινγκραντ, και πολύ φοβάμαι για κάτι ανάλογο στη Γάζα.
Περνώντας οι μέρες, πολλοί πιστέψαμε ότι τελικά η επέμβαση δεν θα πραγματοποιούνταν. Πώς θα πρυτάνευε η λογική που θεωρεί μια τέτοια εμπλοκή ανάλογη με αυτή των Αμερικανών στο Αφγανιστάν και το Ιράκ μετά την 11η Σεπτεμβρίου, όπου κυριολεκτικά “φάγανε τα μούτρα τους”. Αγνοούμε όμως, δύο παράγοντες: τη συσσωρευμένη οργή που προκάλεσε η “πλημμύρα του Al Aqsa” της 7ης Οκτωβρίου και το εξτρεμιστικό καθεστώς του Τελ Αβίβ που προσπαθεί πάση θυσία, πίσω από το επιχείρημα της άσκησης του δικαιώματος της αυτοπροστασίας, να κρύψει την αδυναμία του να αντιληφθεί τις προετοιμασίες της Hamas. To τρομοκρατικό χτύπημα, συσπείρωσε ένα λαό που τα τελευταία τρία χρόνια βρίσκεται περισσότερο από κάθε άλλη φορά σε διάσταση, καθώς η πολιτική αστάθεια στο εσωτερικό της χώρας έδωσε χώρο να αναπτυχθεί μια άκρως συντηρητική, στα όρια του αυταρχισμού κυβέρνηση συνασπισμού βαθύτατα συντηρητικών από τη μία και θρησκευτικών κομμάτων από την άλλη. Και ενώ το καλοκαίρι, οι Ισραηλίτες βρισκόντουσαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι για τη μεταρρύθμιση στη δικαιοσύνη, σήμερα είναι στην πλειοψηφία τους υπέρ μιας επέμβασης στη Λωρίδα της Γάζας με σκοπό τον αφανισμό από προσώπου γης της Hamas.
Zoom out:
Ο θάνατος σου, η ζωή μου. Στα παλαιστινιακά εδάφη και ειδικότερα στην Λωρίδα της Γάζας, στον Λίβανο και την Συρία, σημαντική πολιτική και κυρίως στρατιωτική δύναμη βρίσκεται πλέον στα χέρια ακραίων ισλαμιστών: Hezbollah, Hamas, Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ, οι οποίοι θεωρούν τον ιερό πόλεμο (Jihad) ως θρησκευτικό καθήκον προκειμένου να τερματίσουν αυτό που συνήθως καταγγέλλουν ως “σιωνιστική κατοχή”. Το καθεστώς των αγιατολάδων και των φρουρών της επανάστασης στο Ιράν αμφισβητεί συστηματικά ακόμη και το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ. Για θυμηθείτε τον πρώην πρόεδρο Mahmoud Ahmadinejad. Αυτός δεν ζητούσε τον αφανισμό του Ισραήλ; Αυτός δεν είναι και ο σκοπός της Hamas, με βάση την καταστατική της πράξη ίδρυσης; Δύο γενιές Αράβων – αυτές τις μέρες γαλουχείται με ευθύνη και του Ισραήλ και η Τρίτη – έχουν μεγαλώσει με την πεποίθηση πως το Ισραήλ αποτελεί έναν έκνομο σφετεριστή της πατρογονικής κληρονομιάς των μουσουλμάνων. Μην ξεχνάτε άλλωστε, ότι το 1947 οι αραβικές χώρες ήταν αυτές που απέρριψαν το σχέδιο του ΟΗΕ για τη διαίρεση της Βρετανικής Εντολής για την Παλαιστίνη, προκειμένου να σχηματιστούν δύο ξεχωριστά κράτη στην περιοχή: ένα αραβικό και ένα εβραϊκό. Η αλαζονεία τότε των Αράβων τους οδήγησε στην εσφαλμένη, όπως γρήγορο αποδείχθηκε, πεποίθηση ότι ήταν σε θέση να θριαμβεύσουν στρατιωτικά, να διαγράψουν από το χάρτη το νεοπαγές κράτος του Ισραήλ και να εξασφαλίσουν για τον εαυτό τους το σύνολο της περιοχής. Και μην αφελώς εικάζετε ότι επρόκειτο να αποδώσουν τα εδάφη της Παλαιστίνης στους Παλαιστίνιους. Μοιρασιά θα γινόταν ανάμεσα στην Αίγυπτο, τη Συρία και την Ιορδανία. Πότε αλήθεια νοιάστηκαν οι υπόλοιποι Άραβες για τους Παλαιστίνιους; Μήπως όταν κατείχαν οι Αιγύπτιοι τη Λωρίδα της Γάζας και οι Ιορδανοί την Δυτική Όχθη τις πρόσφεραν για την ίδρυση του Παλαιστινιακού κράτους;
Η αποτυχία της απόπειρας εξάλειψης του Ισραήλ δεν οδήγησε σε πολιτικό συμβιβασμό και έναρξη διακρατικών επαφών και συνομιλιών, όπως συνέβη στις περισσότερες περιπτώσεις συγκρούσεων που ακολούθησαν τον τερματισμό της αποικιοκρατίας σε Ασία και Αφρική. Κάθε άλλο μάλιστα. Οδήγησε σε άλλους τρεις συμβατικούς και πλήθος μη συμβατικών συγκρούσεων και πολεμικών εμπλοκών. Κάθε ισλαμιστική και τζιχαντιστική οργάνωση επικαλείται τη σύγκρουση και καλεί τους μουσουλμάνους στα όπλα. Η παρουσία και η στρατιωτική ισχύς του Ισραήλ, αντιμετωπίζονται από ολόκληρο τον αραβικό κόσμο ως πηγή ταπείνωσης του Ισλάμ και η δογματική δέσμευση να μη γίνει επ’ ουδενί αποδεκτή η ύπαρξη του Ισραήλ σε εδάφη που θεωρούνται μουσουλμανικά (“από τον ποταμό ως τη θάλασσα”), έχει μετατρέψει για κάποιους τη συνύπαρξη με το Ισραήλ από ζήτημα ρεαλιστικής αποδοχής της πραγματικότητας σε ζήτημα άρνησης της πίστης.
Κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών, εκτός από μισαλλόδοξους φανατικούς και υστερόβουλους ηγεμονίσκους, υπήρξαν και φωτεινά παραδείγματα σημαντικών ηγετών που επιχείρησαν να υπερβούν τις ιδεοληψίες και τις ιδεολογικές – θρησκευτικές αγκυλώσεις, διαπραγματευόμενοι μια ειρηνευτική συμφωνία στη βάση μιας ρεαλιστικής θεώρησης των εθνικών συμφερόντων και δυνατοτήτων, μεταξύ λαών οργανωμένων σε κυρίαρχα κράτη, μακριά από θρησκευτικούς δογματισμούς. Anwar El Sadat, σύναψε το 1979 ειρήνη με το Ισραήλ στη βάση των εθνικών συμφερόντων της χώρας του και έγινε η πρώτη αραβική χώρα που αναγνώρισε το Ισραήλ. Δολοφονήθηκε δύο χρόνια αργότερα από φανατικούς ισλαμιστές. Yitzhak Rabin, ο πρώτος Ισραηλινός πρωθυπουργός που υπέγραψε συμφωνία με την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) το 1993. Δολοφονήθηκε δύο χρόνια αργότερα στη διάρκεια μαζικής πορείας για την ειρήνη από φανατικό ισραηλινό φοιτητή.
Η γη της Παλαιστίνης, η γη της Επαγγελίας. Η γη του μίσους και του φανατισμού.
Πριν τα τελευταία γεγονότα που πυροδότησε η αυτοκτονική επίθεση της Hamas, στον αραβικό κόσμο το Παλαιστινιακό Ζήτημα, σε μεγάλο βαθμό είχε απωλέσει ένα μεγάλο μέρος της επιτακτικότητάς του. Οι βασικοί συμμετέχοντες στην ειρηνευτική διαδικασία (ΟΗΕ, ΗΠΑ και Αραβικός Σύνδεσμος) έχουν διοχετεύσει την προσοχή τους και την διπλωματική τους ενέργεια στο Ιράν και τους περιφερειακούς του συμμάχους, καθώς και στην προοπτική να καταστεί το πρώτο πυρηνική δύναμη. Η άνοδος του Ιράν, επηρεάζει το ζήτημα της Παλαιστίνης και ενδεχόμενη ειρηνευτική διαδικασία με δύο τρόπους κατά τον Kissinger: “ως προς το διπλωματικό ρόλο τον οποίο μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικές χώρες της περιοχής, όπως η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία, στη διαμόρφωση της ειρηνευτικής διαδικασίας, και, ακόμη σημαντικότερο, ως προς την ικανότητα τους να ενεργούν ως εγγυήτριες της συμφωνίας που θα μπορούσε να προκύψει”. Άλλωστε, επιβεβαιώνοντας την γριά αλεπού της διπλωματίας, οι περισσότεροι αναλυτές και τα έως τώρα δεδομένα υποδεικνύουν ως ηθικό αυτουργό και πραγματικό συνεργό του χτυπήματος της Hamas, την ιρανική κυβέρνηση, στο πλαίσιο εκτροχιασμού μιας ενδεχόμενης προσέγγισης και ειρηνευτικής συμφωνίας Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας.
Η εξέλιξη αυτή, το πάγωμα των διαδικασιών σύγκλισης Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, έκανε για άλλη μια φορά φανερή την ύπαρξη σημαντικών διαφορών μεταξύ των κύριων συντελεστών της λύσης, αναφορικά με τρία θεμελιώδη ζητήματα: τις εξελίξεις στο εσωτερικό τους, το μέλλον των Παλαιστινίων και το μέλλον του Ιράν ως ενδεχόμενη πυρηνική δύναμη. Κάποια από τα μέρη που συμφωνούν ως προς τους αντικειμενικούς στόχους, δεν είναι σε θέση πλέον να τους υποστηρίξουν δημόσια. Για παράδειγμα, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ και Αίγυπτος μοιράζονται ένα κοινό γενικό στόχο σε σχέση με το Ιράν, επιθυμώντας να ανατρέψουν την ανάδειξη του σε στρατιωτική πυρηνική δύναμη και να λειτουργήσουν ανασχετικά σε περίπτωση που ένα τέτοιο ενδεχόμενο καταστεί αναπόφευκτο. Όμως η αντίληψη τους περί νομιμότητας και η ευαισθησία κυρίως της Σαουδικής Αραβίας ως επικεφαλής του Αραβικού Συνδέσμου, αλλά και προστάτης του σουνιτικού ισλάμ, εμποδίζει τη δημόσια κοινοποίηση μιας τέτοιας πολιτικής στάσης ή ακόμη και τη διατύπωση της.
Πολλοί δυτικοί προσεγγίζουμε το Παλαιστινιακό Ζήτημα σαν μια διένεξη μεταξύ κρατικών οντοτήτων που ανήκουν στο λεγόμενο “βεστφαλιανό σύστημα κρατών” που βασίζεται στον πολιτικό ρεαλισμό. Τείνουν όμως θαρρώ να αγνοούν ότι οι αραβικές και άλλες μουσουλμανικές χώρες, ειδικά αυτές που ελέγχονται από θεοκρατικά καθεστώτα, δεν ανήκουν σε αυτό το σύστημα. Για το Ιράν, τον Λίβανο της Hezbollah, την Παλαιστίνη της Hamas και Παλαιστινιακής Ιερής Τζιχάντ δεν υφίσταται η έννοια του πολιτικού ρεαλισμού, παρά η διαρκή κατάσταση πολέμου του νταρ αλ Ισλάμ (επικράτεια του Ισλάμ) και το νταρ αλ χαρμπ (επικράτεια του πολέμου). Και σε αυτή την κατάσταση η μόνη βεβαιότητα είναι ο φόρος αίματος… Α, υπάρχει κι άλλη μία: το παλαιστινιακό αίμα θα είναι πάντα περισσότερο γιατί αυτή τη φορά, ο Δαυίδ είναι αδύνατο να νικήσει το Γολιάθ (ιστορική ειρωνεία; Εβραίοι εναντίον Φιλισταίων, μόνο που ο Γολιάθ είναι τώρα ο Εβραίος και ο Δαυίδ Φιλισταίος).
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Οι Παλαιστίνιοι εκκενώνουν την περιοχή μετά από ισραηλινή αεροπορική επιδρομή στο τέμενος Σούσι στην πόλη της Γάζας στις 9 Οκτωβρίου 2023 / MAHMUD HAMS/AFP μέσω Getty Images