Halloween ή Απόκριες; Ξενόφερτα ή παραδοσιακά έθιμα; Αυτές οι ερωτήσεις έρχονται στο μυαλό μου παραμονές του Halloween βλέποντας από μαγαζιά με εποχιακά είδη μέχρι instagram feeds διασήμων να έχουν διακοσμήσει με κολοκύθες και σκελετούς γιορτάζοντας το Halloween.
Το έθιμο αυτό του εξωτερικού έχει κερδίσει έδαφος ειδικότερα στα χρόνια της καραντίνας όπου ο κόσμος θέλοντας να παίξει και να διασκεδάσει (ειδικότερα τα μικρά παιδιά) βρήκαν μα ευκαιρία για μασκαρέματα. Παράλληλα από το 2020 τα καρναβάλια σε όλη την Ελλάδα από Πάτρα μέχρι Ξάνθη και από Τύρναβο μέχρι Ρέθυμνο ανέστειλαν τη λειτουργία τους λόγω κορωνοϊού και οι καρναβαλιστές ανυπομονούν για το 2023 ώστε να γεμίσουν ξανά τους δρόμους με φωνές και χορό.
Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε να ξεπηδούν πάρτι για Halloween, μακιγιάζ σκελετών, ή διάφορων τρομακτικών χαρακτήρων, εκπομπές που στολίζουν με κολοκύθες, ιστούς από αράχνες και νεκροκεφαλές, μέχρι προβολές ταινιών τρόμου και ζαχαροπλαστεία να ετοιμάζουν γλυκά για την γιορτή αυτή, βέβαια αν σκεφτεί κανείς ότι στην Αμερική είναι η δεύτερη πιο κερδοφόρα γιορτή μετά τα Χριστούγεννα με τζίρο που ξεπερνά τα έξι δισεκατομμύρια δεν είναι δύσκολο να καταλάβει γιατί ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις θέλουν να κάνουν κάτι ξεχωριστό για να κερδοσκοπήσουν τον Οκτώβρη. Γεγονός που δείχνει ότι έχει μπει στη ζωή των Ελλήνων για τα καλά και μπορεί να μην τρέχουν τα παιδιά από σπίτι σε σπίτι για «φάρσα ή κέρασμα» αλλά ντύνονται, βάφονται, πηγαίνουν σε πάρτι και σκαλίζουν κολοκύθες…
Όμως οι Απόκριες και το Halloween είναι δυο εντελώς διαφορετικές γιορτές… Το Halloween γιορτάζεται τη νύχτα της 31 Οκτωβρίου και είναι μια αργία η οποία συναντάται κυρίως σε χώρες του αγγλοσαξωνικού κόσμου.
Η γιορτή αυτή τηρείται σε πολλές χώρες την παραμονή της Ημέρας των Αγίων Πάντων, που είναι η 1η Νοεμβρίου. Η Ημέρα των Πάντων γενικότερα τιμά τους αγίους, αλλά και τους νεκρούς προγόνους των ανθρώπων.
Μια θεωρία υποστηρίζει ότι η έμπνευση για την γιορτή αποτελεί εξέλιξη της αρχαίας Κελτικής γιορτής Samhaim. Στη σημερινή της μορφή η γιορτή δεν ασχολείται πια με τα φαντάσματα και τα πνεύματα, αλλά περισσότερο με διασκέδαση, γιορταστικές μεταμφιέσεις και γλυκίσματα. Για τους Κέλτες η μέρα αυτή σημάδευε το τέλος της συγκομιδής και την αρχή του χειμώνα, ενώ ταυτόχρονα η αλλαγή της εποχής ήταν μια γέφυρα ανάμεσα στον πάνω κόσμο και στον κόσμο των νεκρών. Με την πάροδο των αιώνων η γιορτή πήρε αρχικά «χριστιανικό χρώμα» και στη συνέχεια μετασχηματίστηκε από μια παγανιστική τελετή σε μέρα μεταμφιέσεων, με εύθυμες παρελάσεις και κεράσματα γλυκών σε παιδιά και ενήλικες.
Γενικότερα, πολλοί υποστηρίζουν ότι οι πρόδρομοι του Halloween είχαν παγανιστικές ρίζες. Κάποιοι μάλιστα υποστηρίζουν ότι το Σαμάιν μετεξελίχθηκε σε Halloween από την χριστιανική εκκλησία, στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Άλλοι ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι το Halloween προήλθε από τον εορτασμό της Ημέρας των Αγίων Πάντων και δεν αποτελεί μετεξέλιξη κάποιας γαελικής εορτής. Αν και για αιώνες ο εορτασμός του Halloween ήταν περιορισμένος μόνο στην Ιρλανδία και τη Σκωτία, τον 19ο αιώνα Ιρλανδοί και Σκωτσέζοι μετανάστες μετέφεραν τον εορτασμό του Halloween στην Βόρεια Αμερική, ενώ από τα τέλη του 20ού αιώνα και τις αρχές του 21ου αιώνα λόγω της αμερικανικής επιρροής ο εορτασμός του Halloween έχει επεκταθεί και σε χώρες που δεν έχουν καμία σχέση με τον αγγλοσαξωνικό κόσμο.
«Φάρσα ή κέρασμα»
Στο Χάλογουιν, τα παιδιά ντύνονται σε κάτι «τρομακτικό» και επισκέπτονται σπίτια μαζεύοντας πολλά γλυκά, γνωστό ως «trick or treat» ή «φάρσα ή κέρασμα». Επίσης, η κολοκύθα αποτελεί σύμβολο της εορτής. Ακόμη, οι άνθρωποι κάνουν πλάκες, ανάβουν φωτιές, βλέπουν ταινίες με σχετική θεματολογία ή επισκέπτονται “στοιχειωμένα” αξιοθέατα.
Για κάποιους ανθρώπους, το Χάλογουιν έχει θρησκευτική σημασία. Μεταξύ άλλων, κάποιοι συμμετέχουν σε λειτουργίες και ανάβουν κεριά στα μνήματα των συγγενών τους, αν και για άλλους, το Χάλογουιν αποτελεί μια εορτή χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο. Κάποιοι Χριστιανοί απέχουν από την κατανάλωση κρέατος εκείνη την ημέρα, καθώς αποτελεί την παραμονή της Ημέρας των Αγίων Πάντων.
Ο μύθος πίσω από το έθιμο της… κολοκύθας
Το έθιμο της κολοκύθας έχει ρίζες σ’ έναν παλιό ιρλανδικό μύθο, αυτόν του τσιγκούνη Τζακ, ο οποίος κάποια μέρα έπεισε τον διάβολο να μεταμφιεστεί σε κέρμα, προκειμένου να αποφύγουν να πληρώσουν στο μαγαζί όπου βρίσκονταν. Κάθε φορά όμως που ο διάβολος ήταν να επανέλθει στην αρχική του μορφή, ο Τζακ τον κρατούσε παγιδευμένο δίπλα σ’ έναν σταυρό και για να τον ελευθερώσει, του ζητούσε πάντα αντάλλαγμα.
Όταν ο Τζακ πέθανε, πήγε στον παράδεισο όμως ο Θεός δεν τον δέχτηκε. Έτσι τον έστειλε στην κόλαση αλλά ούτε και ο διάβολος τον ήθελε. Τον έδιωξε λοιπόν, αλλά του έδωσε ένα κάρβουνο για να μπορεί να πορευτεί μέσα στη νύχτα. Ο Τζακ σκάλισε τότε ένα ραπάνι (είχε πάντα μαζί του καθώς ήταν ένα από τα αγαπημένα του λαχανικά), και έβαλε μέσα το κάρβουνο. Από τότε, περιπλανιέται στον κόσμο, μη μπορώντας να βρει κάποιο μέρος να αναπαύσει την ψυχή του… λέει ο μύθος.
Σε κάθε Halloween οι Ιρλανδοί σκάλιζαν ραπάνια, πατάτες και κολοκύθες, έβαζαν μέσα ένα κερί και τα τοποθετούσαν κοντά σε παράθυρα, για να κρατούν μακριά τα κακά πνεύματα. Κάπως έτσι έμεινε μέχρι σήμερα… το έθιμο της κολοκύθας.
Τι σημαίνει η λέξη Halloween
Η ρίζα της λέξης αυτής προέρχεται από το All-hallow-even και δηλώνει την παραμονή (eve) της γιορτής των Αγίων Πάντων (All Hallows Day – All Saints Day).
Το Halloween συνδέεται με την υπερφυσική δραστηριότητα. Πολλές πολιτιστικές παραδόσεις θεωρούν την ημέρα αυτή ως μία από τις ελάχιστες μέρες που μπορεί να επιτευχθεί επαφή με τον κόσμο των πνευμάτων, καθώς και ότι είναι η μέρα που η μαγεία και γενικότερα οποιαδήποτε δραστηριότητα που έχει να κάνει με το υπερφυσικό, βρίσκεται στο ζενίθ.
Σήμα κατατεθέν της γιορτής αυτής είναι τα φαναράκια φτιαγμένα από μεγάλες κολοκύθες, πάνω στις οποίες χαράζουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, άλλοτε πιο αστεία και άλλοτε πιο τρομακτικά.
Στην ερώτησή μου αν θα εκθρονίσει το καρναβάλι δεν ξέρω αν υπάρχει κάποια σίγουρη απάντηση αλλά είναι φανερό ότι κερδίζει τις καρδίες μικρών και μεγάλων, με τα χρόνια θα επεκταθεί και θα γίνει μέρος της κουλτούρας μας ως ένα βαθμό διότι όλοι αγαπούν τα μασκαρέματα και τι είναι καλύτερο από ένα καρναβάλι; Δύο καρναβάλια.