Με φόντο τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία και τον επερχόμενο δύσκολο χειμώνα για τον πληθυσμό της, που φοβάται ανάμεσα στα άλλα και σημαντικές ελλείψεις τροφίμων, τα 90 χρονα του holodomor παίρνουν μια ιδιαίτερη διάσταση και επικαιρότητα.
Τι ήταν το holodomor όπου εδώ και κάποιες δεκαετίες οι Ουκρανοί τιμούν το τελευταίο Σάββατο του Νοεμβρίου;
…
Στα Ουκρανικά σημαίνει «πείνα» και κατ ´επέκταση «εξόντωση από πείνα».
Η Ουκρανία θρηνεί τα 5 εκατομμύρια των πολιτών της που έχασαν τη ζωή τους στην μεγάλη πείνα του 1932- 1933 η οποία προκλήθηκε από την πολιτική του Στάλιν.
Από το 2006 οι Ουκρανοί χαρακτηρίζουν το γεγονός σαν γενοκτονία, και μαζί τους, 15 ακόμη χώρες (ανάμεσα τους οι ΗΠΑ και ο Καναδάς). Το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο το 2008 το αναγνώρισε σαν «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» κρίνοντας ότι επρόκειτο για μια πείνα η οποία προκλήθηκε συνειδητά από την κεντρική σοβιετική εξουσία.
«Η Ουκρανία υπέφερε περισσότερο, γιατί το αντιμοσχοβίτικο αίσθημα τροφοδότησε μία τόσο εκτεταμένη αντίσταση, ώστε ο Στάλιν χρειάστηκε δύο χρόνια για να επινοήσει τα κατάλληλα αντίποινα. Υπήρξε μεγαλύτερη βίαιη αντίσταση στην Ουκρανία απ´ οτι σε όλη την υπόλοιπη Σοβιετική Ένωση: από όλους μας κουλάκους που απελάθηκαν το ένα τέταρτο ήταν Ουκρανοί»
(Donald Rayfield)
Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του ‘20 και στο πρώτο «πενταετές πλάνο» του Στάλιν που προβλέπει -ανάμεσα σε άλλα- την γρήγορη εκβιομηχάνιση της χώρας που θα στηριχθεί και θα χρηματοδοτεί κυρίως από τις εξαγωγές δημητριακών και αγροτικών προϊόντων. Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος έχουμε την κολεκτιβοποίηση γεωργικών γαιών (Κολχόζ) και την πλήρη κρατικοποίηση αγροτικών μικροιδιοκτησιών (Σοβχόζ). Αυτό σημαίνει στην πράξη τον πλήρη έλεγχο του κράτους στην αγροτική παραγωγή και την όλο και πιο έντονη αφαίμαξη των γεωργικών πόρων -προς όφελος μιας εντατικής εκβιομηχάνισης-, την βίαιη έξωση των αγροτών από τα χωράφια τους, με δημεύσεις περιουσιών και απελάσεις, κυρίως των «κουλάκων», (εύποροι αγρότες ) τους οποίους ο Στάλιν κατηγορεί ότι εμποδίζουν την εφαρμογή της πολιτικής του, προστατεύοντας μόνο τα ατομικά τους συμφέροντα και σαμποτάροντας την επίτευξη των στόχων του «πενταετούς πλάνου». Θα θεωρήσει «εσωτερικό εχθρό» τους κουλάκους, βάζοντας στόχο να τους αφανίσει σαν κοινωνικοπαραγωγική τάξη. Οι Ουκρανοί θα κατηγορηθούν για εθνικιστικές τάσεις και αποσχιστικές διαθέσεις από τη νεόδμητη ΕΣΣΔ.
Στις πλούσιες παραγωγικές περιοχές το ποσοστό της επίταξης στην παραγωγή ήταν τόσο υψηλό, ώστε να έχει σαν αποτέλεσμα να μην περισσεύουν για τους αγρότες τα απολύτως αναγκαία και απαραίτητα για τη διατροφή και την επιβίωση τους, πράγμα που τους αναγκάζει να κρύβουν ένα μέρος της παραγωγής τους.
Αυτή η κατάσταση θα προκαλέσει την καθολική αγανάκτηση των αγροτών, με πλήθος εξεργέσεων και βίαιων συγκρούσεων με τη κεντρική σοβιετική κυβέρνηση. Κανένας από τους αγρότες που είχαν ιδιόκτητη γη (η πλειοψηφία τους κατείχε μικρά τμήματα γης εκτός από τους κουλάκους που θεωρούνταν πιο εύποροι) δεν ήθελε να τη χάσει. Οι συγκρούσεις παίρνουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις, που εξελίσσονται σε πραγματικές τοπικές επαναστάσεις ενάντια στην κεντρική σοβιετική εξουσία, απαιτώντας το σταμάτημα της καταστροφικής για αυτούς πολιτικής, κυρίως στην Ουκρανία όπου ο αγροτικός πληθυσμός έχει εξελιχθεί με τρόπο που θυμίζει την δυτικοευρωπαϊκή αγροτιά, (πολλοί μικροιδιοκτήτες αγρότες, δεμένοι με την ιδιοκτησία τους, τον τόπο τους, το χωριό τους, τον παπά τους και την Εκκλησία) και όπου οι κινητοποιήσεις θα πάρουν και εθνικό χαρακτήρα με σύνθημα «ελεύθερη και ανεξάρτητη Ουκρανία». Από τον καιρό του τετράχρονου εμφύλιου πολέμου -αμέσως μετά τη μπολσεβίκικη επανάσταση του 1917- η Ουκρανία ήταν μια από της περιοχές που αντιτάχθηκε σθεναρά στον Λένιν και την ένταξη της στην ΕΣΣΔ.
Η κεντρική εξουσία στη Μόσχα, δηλαδή ο Στάλιν, απόλυτος πια δικτάτορας, φοβάται μια γενίκευση της εξέγερσης εναντίον του, και την σταθερότητα του ίδιου του καθεστώτος του, και αναγκάζεται να αλλάξει στρατηγική. Με ένα άρθρο του στην Πράβδα στις 2 Μαΐου 1930 ρίχνει το φταίξιμο στους τοπικούς κομματικούς υπεύθυνους, στους διάφορους πολιτικούς κομισάριους και στις εκτενείς αυθαιρεσίες τους, στις «υπερβολές» και τα έκτροπα της εφαρμογής της κολεκτιβοποίησης, χαμηλώνοντας για κάποιο διάστημα το ποσοστό της επίταξης μέχρι να ηρεμήσει κάπως η κατάσταση, η οποία βέβαια είναι τραγική μιας και το ποσοστό ξεπερνάει ήδη το 30% για να φθάσει το 1931 το 42% στο σύνολο της παραγωγής δημητριακών, λαχανικών και ζώων.
Τα μέλη του πολιτμπιρό δέχτηκαν έναν καταιγισμό διαμαρτυριών…
Στις 18 Ιουνίου 1932, ένας εικοσάχρονος ουκρανός κομμουνιστής, νέος ακτιβιστής, έγραψε στον Στάνισλαβ Κοσιόρ, τον γραμματέα του ουκρανικού κόμματος:
«Φαντάσου τι γίνεται τώρα γύρω από την Μπέλαια Τσέρκοφ, το Ούμαν, το Κίεβο κλπ. Τεράστιες περιοχές χέρσας γης. [….] Στα κολχόζ όπου υπήρχαν 100-150 άλογα, τώρα υπάρχουν μόνο 40-50 και αυτά είναι έτοιμα να καταρρεύσουν. Ο πληθυσμός λιμοκτονεί. [….] Δεκάδες και εκατοντάδες είναι οι περιπτώσεις όπου οι αγρότες του κολχόζ πηγαίνουν στα χωράφια και εξαφανίζονται και μερικές μέρες αργότερα ανακαλύπτουν ένα πτώμα, και χωρίς κανέναν οίκτο, σαν να ήταν απολύτως φυσιολογικό, το θάβουν σε ένα πηγάδι, και την επόμενη μέρα βρίσκουν τα πτώμα του ανθρώπου που έθαψε το πρώτο».
Ο κυβερνήτης της Ουκρανίας, με γράμμα που στέλνει στον Στάλιν, στις 10 Ιουνίου 1932, τον εκλιπαρεί για έκτακτη βοήθεια αναφέροντας χαρακτηριστικά «οι άνθρωποι αρχίζουν να κλαίνε από την πείνα…στην αρχή ήταν γυναίκες και παιδιά, τώρα συναντούμε όλο και πιο συχνά άνδρες να κλαίνε…».
Αντί για αποστολή τροφίμων και βοήθειας, η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ ψηφίζει στις 7 Αυγούστου του 1932 ένα νόμο που τιμωρεί με εξορία στα γκούλαγκ ή θάνατο το κλέψιμο ή την κατάχρηση της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας (ακόμα και μερικών σπόρων που κάποιος θα βρει στο χωράφι του και θα τα κρύψει στην τσέπη του για να ταΐσει την οικογένεια του). Ο δρακόντιος αυτός νόμος του Στάλιν τίθεται σε εφαρμογή στις 16 Σεπτεμβρίου τη στιγμή που τα πρώτα φαινόμενα μαζικής πείνας αρχίζουν να εμφανίζονται σε πολλές περιοχές της ΕΣΣΔ όπως στο Καζακστάν (1,5 εκατομμύρια θύματα), στη Λευκορωσία, στη Μολδαβία, στη Ρωσία και φυσικά στην Ουκρανία.
Το Φθινόπωρο του ´32 τα θύματα της πείνας αρχίζουν να μετριούνται κατά χιλιάδες καθημερινά, και είναι προφανές ότι τους επόμενους μήνες η κατάσταση θα χειροτερέψει. Ατέλειωτες ουρές πολιτών, περιφέρονται στους αγροτικούς δρόμους, στους αγρούς, γύρω από πόλεις και χωριά ελπίζοντας να βρουν τροφή.
Η κομμουνιστική ηγεσία μπροστά σε αυτή την ανθρώπινη τραγωδία αντί να αλλάξει πολιτική και να αποστείλει τρόφιμα (που υπάρχουν) καθιερώνει υποχρεωτική την έκδοση ενός ατομικού εσωτερικού διαβατηρίου για κάθε πολίτη σε όλη τη χώρα, απαγορεύοντας σε οποιονδήποτε να εγκαταλείπει το χωριό του χωρίς την άδεια του κόμματος!!!
Τα θύματα της «μεγάλης πείνας» τον χειμώνα του ´32-´33 θα ανέλθουν σε πολλά εκατομμύρια.
Τα θύματα στην Ουκρανία μόνο θα είναι 5.000.000 (το 13% του συνολικού πληθυσμού)· πάνω από ένα εκατομμύριο θα είναι παιδιά κάτω των 10 ετών.
Πολλές μαρτυρίες αναφέρονται σε αναρίθμητες περιπτώσεις κανιβαλισμού όπου μέλη οικογένειας έτρωγαν συγγενείς τους για να επιβιώσουν η για μαρτυρίες επιζώντων που σε μικρή ηλικία τότε ενθυμούνταν ότι κρύβονταν από τους γονείς τους από φόβο να μην τα φάνε οι γείτονες, στα πρόθυρα της τρέλας λόγω της πείνας…
Ο κομισάριος της Εργατικής και Αγροτικής επιθεώρησης Ρουτζουτάκ πληροφορεί τους κομματικούς προϊσταμένους του:
«Ο πολίτης Γκερασιμένκο έφαγε το πτώμα της μικρής αδερφής του. Στην ανάκριση, ο Γκερασιμένκο δήλωσε ότι για ένα μήνα η αδερφή του ζούσε με διάφορα σκουπίδια, δίχως ούτε καν λαχανικά [….]
Ο πολίτης Ντοροσένκο,μετά τον θάνατο του πατέρα του και της μητέρας του, έμεινε με τα μικρά αδέρφια του, και έφαγε την σάρκα τους όταν πέθαναν από την πείνα [….]
Στο νεκροταφείο βρέθηκαν έως και 30 πτώματα που τα είχαν πετάξει τη νύχτα, μερικά φαγωμένα από σκυλιά […]
Βρέθηκαν αρκετά φέρετρα από τα οποία είχαν εξαφανιστεί τα πτώματα […]
Στο διαμέρισμα του Σεργκιγένκο βρέθηκε το πτώμα ενός μικρού κοριτσιού με τα πόδια κομμένα και βρασμένο κρέας […]»
Η Ουκρανία υπέφερε περισσότερο από όλες τις περιοχές από κανιβαλισμό, ένα έγκλημα που δεν είχε προβλέψει ο σοβιετικός νόμος. Οι κανίβαλοι εκτελούνται με συνοπτικές διαδικασίες από την μυστική αστυνομία. Εκείνο που ενδιέφερε τον Στάλιν ήταν να σιγουρευτεί ότι ο ξένος τύπος δεν θα μάθαινε τίποτα για τις φρικαλεότητες αυτές:
«Μόλοτοφ, Καγκανόβιτς!» έγραψε οργισμένος το Φεβρουάριο του 1933 «ξέρετε ποιος άφησε τους Αμερικανούς ανταποκριτές τη Μόσχα να πάνε στο Κουμπάν; Σκάλωσαν μερικές βρωμιές για την κατάσταση στο Κουμπάν. [….] Αυτό πρέπει να σταματήσει και να απαγορευτεί στους κυρίους αυτούς να ταξιδεύουν σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ. Αρκετούς κατασκόπους έχουμε […]»
Ένας μόνο κατάφερε να κάνει τον Στάλιν να τον ακούσει, ο νεαρός Κοζάκος συγγραφέας Μιχαήλ Σόλοχοφ. Ο Στάλιν αντέδρασε, έστω και κάπως αδιάφορα, στην τόλμη του Σόλοχοφ, ενώ οι άλλες παρεμβάσεις των εκνεύριζαν. Ο Σόλοχοφ έγραφε για τις φρικαλεότητες που είδε στο δικό του Κοζάκικο καταυλισμό, τη Βιόσενσκαγια… Περιέγραψε αγρότες του κολχόζ που είχαν μείνει πάμπτωχοι όταν τους πήρα το στάρι, τα ρούχα και τα σπίτια τους, εκδιωχθέντες που τους ανάγκαζαν να κοιμούνται μέσα στην παγωνιά, παιδιά να ουρλιάζουν, μία γυναίκα με ένα μωρό στο στήθος να παρακαλάει να την βοηθήσουν προτού πεθάνει κι αυτή και το παιδί της. Περιέγραψε μαστιγώματα, βασανιστήρια σε παγωμένα πηγάδια ή πάνω σε πάγκους από πυρωμένο σίδερο, εικονικές εκτελέσεις, γυναίκες που τις γύμνωναν στη στέπα.
«Θυμάσαι, Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς, το σκετς του Κορολένκο στο έργο «Σε ένα χωριό στο οποίο επιβλήθηκε η ειρήνη»; Ε, αυτή η «εξαφάνιση» συνέβη όχι σε τρεις χωρικούς που τους υποπτεύονταν ότι είχαν κλέψει από έναν κουλάκο, αλλά σε δεκάδες χιλιάδες αγρότες στα κολχόζ».
Ο Στάλιν απάντησε στον Σόλοχοφ:
«Τα γράμματα σου δημιουργούν μία κάπως μονόπλευρη εντύπωση […] πρέπει να δεις και την άλλη πλευρά […] οι σεβαστοί Κοζάκοι αγρότες σου ήταν σαμποτέρ και δεν τους πείραζε να αφήνουν τους εργάτες, τον κόκκινο στρατό χωρίς στάρι».
Ο Στάλιν αργότερα είχε πει στον Τσώρτσιλ ότι η κολεκτιβοποίηση στοίχισε 10 εκατομμύρια ζωές.
Οι σοβιετικές αρχές απέκρυψαν συστηματικά αυτό το γεγονός για πολλές δεκαετίες. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και το άνοιγμα πολλών ιστορικών αρχείων, οι Ρώσοι σταμάτησαν να το αρνούνται σαν ιστορικό συμβάν, διαφωνώντας πάντοτε ως προς το μέγεθος της καταστροφής και τον αριθμό των θυμάτων και μη αποδεχόμενοι τον όρο «γενοκτονία» που η Ουκρανία θέλει να επιβάλλει σαν χαρακτηρισμό.
Η Ρωσία υποστηρίζει την άποψη ότι δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία και αδιάσειστα ντοκουμέντα που να αποδεικνύουν ότι η πολιτική του Στάλιν και η πείνα που αυτή προκάλεσε ήταν συνειδητή επιλογή εναντίον των Ουκρανών μόνο, ώστε να χαρακτηριστεί σαν στοχευμένη γενοκτονία ενός μόνο έθνους. Και σαν βασικό επιχείρημα αντιτάσσουν τα εκατομμύρια των θυμάτων της πείνας και της σοβιετικής πολιτικής και σε άλλες σοβιετικές δημοκρατίες, ακόμη και στη ίδια τη Ρωσία που θρήνησε κι αυτή εκατομμύρια θύματα.
Προσωπικά, την πρώτη φορά που είχα γνώση του γεγονότος ήταν διαβάζοντας το «Αρχιπέλαγος των Γκούλαγκ» του Alexandre Solienitsyne· μου φάνηκε απίστευτο και υπερβολικό. Στην συνέχεια όμως είχα την ευκαιρία να ανακαλύψω βιβλία ιστορικών της τελευταίας εικοσιπενταετίας.
Αποκαλυπτικό είναι και το φιλμ «Sous l’ombre de Staline» (Κάτω από τη σκιά του Στάλιν).
Πολλοί είναι οι Ουκρανοί ιστορικοί, όπως και η πλειοψηφία των Ουκρανών, που πιστεύουν ότι η σημερινή πολιτική του Πούτιν είναι η συνέχεια της πολιτικής του Στάλιν ενάντια στον Ουκρανικό λαό…
…
Βιβλιογραφία:
- «Ουκρανία 1933 Holodomor» (Παιδιά ενός επιζήσαντα του Holodomor), Anne-Marie και Phillipe Naumiak
- «La famine rouge – La guerre de Staline en Ukraine» (Η κόκκινη πείνα -Ο πόλεμος του Στάλιν στην Ουκρανία), Anne Applebaum
- «Οι δήμιοι του Στάλιν», Donald Rayfield
- «Το μαύρο βιβλίο του κομμουνισμού» (Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean Louis Panné, Andrzej Paezkowski, Karel Bartosek, Jean Louis Margolin)
- «Το αρχιπελάγους των γκουλάγκ», Alexandre Solzhenitsyn
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Holodomor (Ukrainian famine-genocide 1932-1933) painting by Nina Marchenko