Στην καρδιά του χειμώνα φωλιάζει η πιο ζεστή εποχή του χρόνου. Μπορεί να είναι μια περίοδος περισυλλογής για τους μήνες που αφήνουμε πίσω μας, δεν παύει όμως να είναι μια περίοδος γεμάτη στιγμές χαράς.
Κοντά σε ένα λαμπερά στολισμένο δέντρο ή ένα παραδοσιακό καραβάκι, μια γερή δόση δώρων, μερικές χούφτες ευχών και μια γενναία δόση αγάπης είναι ίσως η καλύτερη συνταγή για να περάσουμε τις γιορτές με τους ανθρώπους που αγαπάμε και να γευτούμε τα πιάτα των ημερών.
Σίγουρα πάντως, όπου κι αν βρεθούμε στον κόσμο, υπάρχουν μοναδικά έθιμα και πιάτα που κάνουν τις γιορτινές μέρες ιδιαίτερες.
Στην Γερμανία κρύβουμε μια πίκλα στο δέντρο και τρώμε κουνέλι, στην Ιταλία περιμένουμε μια μάγισσα να φέρει τα δώρα και απολαμβάνουμε τα θαλασσινά και στην Νορβηγία κρύβουμε σκούπες και τρώμε αρνί. Ας κάνουμε λοιπόν ένα ταξίδι στον κόσμο, μέσα από τις γεύσεις και τα έθιμα της κάθε χώρας.
Νορβηγία – Gledelig Jul
Αναρωτηθήκατε ποτέ από που προέρχεται η εικόνα με ένα αναμμένο τζάκι που θεωρείται χαρακτηριστική των Χριστουγέννων;
Η Νορβηγία δεν γιόρταζε τα Χριστούγεννα τουλάχιστον μέχρι το 1000 μ.Χ., είναι όμως η πατρίδα του Yule Log, αλλιώς του χριστουγεννιάτικου ξύλου που καιγόταν στην γιορτή του χειμερινού ηλιοστασίου. Οι αρχαίοι Νορβηγοί πίστευαν ότι ο Ήλιος ήταν μια ρόδα που έρχεται κοντά στην Γη και μετά απομακρύνεται. Στην αρχαία γλώσσα τους η ρόδα ονομαζόταν hweol μέχρι που η λέξη πήρε την σημερινή μορφή. Ακόμη και σήμερα θεωρείται καλοτυχία το κάψιμο του χριστουγεννιάτικου ξύλου, δεν είναι όμως το πιο περίεργο έθιμο των Νορβηγών.
Το πιο ανορθόδοξο έθιμο έχει επίσης τις ρίζες του στον παγανισμό, στην εποχή που πίστευαν ότι με το χειμερινό ηλιοστάσιο οι μάγισσες και τα κακά πνεύματα έρχονταν στη Γη. Έτσι, την Παραμονή των Χριστουγέννων, η παράδοση θέλει να κρύβουν το αγαπημένο μεταφορικό μέσο των μαγισσών, την σκούπα, στο ασφαλέστερο σημείο του σπιτιού.
Στην Νορβηγία το χριστουγεννιάτικο τραπέζι αποκτά επισημότητα. Κάθε εταιρεία, κάθε σχολείο και φυσικά κάθε σπίτι στήνει το δικό του γιορτινό τραπέζι, όπου απαραιτήτως όλοι φορούν τα καλά τους. Ένα τυπικό πιάτο είναι το Smalahove, βραστό αρνίσιο κεφαλάκι που προσφέρεται ως πρώτο πιάτο, και ακολουθούν τα ribbe, χοιρινά παϊδάκια ψημένα στο φούρνο με μπαχαρικά που σερβίρονται με ξινολάχανο ή rakfisk, δηλαδή πέστροφα ψημένη με βούτυρο. Το συνηθισμένο επιδόρπιο είναι το julekaka, ένα γλυκό ψωμί με σταφίδες και κάρδαμο.
Extra tip: το 1946, ο συνθέτης Alf Proysen, έγραψε το Musevisa, το τραγούδι των ποντικιών. Η παραδοσιακή αυτή μουσική, μιλάει για την ιστορία μιας οικογένειας ποντικιών, όπου ο μπαμπάς ποντικός προειδοποιεί τα παιδιά να μείνουν μέσα στο σπίτι, μακριά από τις παγίδες και το κρύο. Η χαριτωμένη μελωδία έγινε γρήγορα αγαπητή και παραμένει αγαπητή έως και σήμερα, ως η μελωδία των Χριστουγέννων. Ευχαριστηθείτε το!
Τσεχία – Veselé Vánoce
Πολλοί συνηθίζουν να νηστεύουν την Παραμονή των Χριστουγέννων κατά τη διάρκεια της ημέρας, προσδοκώντας να δουν όραμα στον τοίχο του σπιτιού τους πριν το γιορτινό τραπέζι ένα χρυσό γουρούνι, το οποίο θεωρείται δείγμα καλοτυχίας.
Σ’ ένα παραδοσιακό τσέχικο τραπέζι το ψάρι κυριαρχεί. Ως πρώτο πιάτο συνηθίζεται η ψαρόσουπα και το Kuba, ένα είδος ριζότο με κριθάρι και μανιτάρια. Όμως, το αγαπημένο πιάτο των γιορτών είναι ο τηγανιτός κυπρίνος με πατατοσαλάτα. Κατά το έθιμο, πολλές οικογένειες αγοράζουν τα ψάρια ζωντανά και τα κρατούν για εβδομάδες μέσα στην μπανιέρα τους, σαν κατοικίδια, μέχρι να έρθει η ώρα να τα μαγειρέψουν. Πλέον, πολλοί είναι αυτοί που αφήνουν τους κυπρίνους ελεύθερους σ’ ένα ποτάμι την Παραμονή, αντί να τα φάνε.
Ο μικρός Ιησούς, ο Jezisek, είναι αυτός που φέρνει τα δώρα, αφήνοντάς τα κάτω από το δέντρο. Τα παιδιά τρώνε σε διαφορετικό δωμάτιο από αυτό που βρίσκεται το δέντρο και όταν το φαγητό έχει τελειώσει, ακούνε ένα κουδουνάκι, σημάδι ότι ο Ιησούς κατά ένα μαγικό τρόπο έχει αφήσει τα δώρα.
Στην Τσεχία υπάρχουν πολλές δεισιδαιμονίες και μία που σχετίζεται με τις ανύπαντρες γυναίκες. Όσες ελπίζουν να γνωρίσουν την αγάπη, δεν έχουν παρά να πετάξουν πάνω από τον ώμο τους ένα παπούτσι. Αν η μύτη του παπουτσιού κοιτάζει προς τη πόρτα του σπιτιού, τότε θα δεχτούν πρόταση γάμου την χρονιά που ακολουθεί.
Ιρλανδία – Nollaig Shona Dhuit
Ξεχάστε το γάλα και τα μπισκότα! Στην Ιρλανδία ο Άγιος Βασίλης δέχεται για κέρασμα mince pies, γεμιστές γλυκές πιτούλες με σταφίδες, μήλα και μπαχαρικά, και μια Guinness. Τα ιρλανδικά εορταστικά δείπνα είναι εξίσου γευστικά. Για πρώτο πιάτο, προτιμούν καπνιστό σολομό και γαρίδες και μετά σερβίρεται η ψητή γαλοπούλα ή χήνα, που είναι και πιο παραδοσιακή.
Η βασική παράδοση της Ιρλανδίας, είναι να αφήνουν δίπλα στο μεγαλύτερο παράθυρο του σπιτιού ένα ψηλό χοντρό κερί να σιγοκαίει όλη την νύχτα της Παραμονής, ως καλωσόρισμα στη Παναγία και τον Ιωσήφ.
Την επομένη των Χριστουγέννων, ανήμερα του Αγ. Στεφάνου, θεωρείται παράδοση να πηγαίνουν σε ποδοσφαιρικούς αγώνες ή ιπποδρομίες. Υπάρχει όμως μια ακόμη παράδοση που έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα, η γιορτή του σπουργιτιού, κατά την οποία ένα σκότωναν ένα σπουργίτι και το περιφέραν πάνω σε ένα κομμάτι πουρναριού. Στις μέρες μας δεν σκοτώνεται κανένα σπουργίτι, αλλά αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακά ρούχα, γυρνούν στους δρόμους κρατώντας ένα μακρύ κοντάρι με πουρνάρι στην κορυφή και τραγουδούν ένα τραγούδι για το σπουργίτι με συνοδεία από βιολιά, φυσαρμόνικες και ακορντεόν.
Ισλανδία – Gleðileg jól
Στην Ισλανδία τα Χριστούγεννα μπορούν να γίνουν πραγματικά παιχνιδιάρικα, γιατί για 13 μέρες πριν τα Χριστούγεννα, 13 χαρακτήρες κατεβαίνουν από τα βουνά για να παίξουν με τον κόσμο. Οι Yule Lads, οι αλλιώς τα Τρολ των Χριστουγέννων, επισκέπτονται τα παιδιά σε όλη τη χώρα κάθε βράδυ. Τα παιδιά αφήνουν τα παπούτσια τους έξω από το παράθυρό τους και το πρωί βρίσκουν δώρα, αν είναι φρόνιμα, ή σάπιες πατάτες, αν είναι άτακτα. Τα ονόματα των Τρολ υπαινίσσονται τους μπελάδες που προκαλούν. Έτσι, έχουμε τους: Stekkjarstaur (ο κουτσός του μαντριού), Giljagaur (το διαβολάκι της χαράδρας), Stúfur (ο μικροσκοπικός), Þvörusleikir (ο γλύφτης των κουταλιών), Pottasleikir (ο ξύστης της κατσαρόλας), Askasleikir (ο γλύφτης των πιάτων), Hurðaskellir (αυτός που βαράει τις πόρτες), Skyrgámur (αυτός που καταβροχθίζει γιαούρτι), Bjúgnakrækir (αυτός που βουτάει λουκάνικα), Gluggagægir (ο ματάκιας των παραθύρων), GáttaÞefur (αυτός που μυρίζει τις πόρτες), Ketkrókur (αυτός που κρεμάει κρέας), Kertasníkir (αυτός που ζητιανεύει κεριά). Αφού ολοκληρώσουν τον σκοπό τους και πειράξουν τον κόσμο, από την ημέρα των Χριστουγέννων και μετά αποχωρούν για να επιστρέψουν στο βουνό τους.
Επίσης, συνηθίζεται να δίνουν ως δώρο ένα ρούχο, κι αυτό γιατί λέγεται ότι αν δεν βάλεις κάτι καινούργιο την ημέρα των Χριστουγέννων, μια γάτα θα έρθει να σε φάει. Είναι τόσο συνηθισμένο να προσφέρουν ρούχα, όσο συνηθισμένο είναι να δίνουν και βιβλία ως χριστουγεννιάτικο δώρο.
Το Hangikjot είναι το αγαπημένο πιάτο των γιορτών. Πρόκειται για λεπτοκομμένο καπνιστό κρέας από αρνί ή άλογο, που αφού βράσει, το σερβίρουν με μια κρεμώδη σάλτσα και έχει ιδιαίτερη γεύση. Και αν θέλετε να ξέρετε γιατί είναι τόσο νόστιμο, το μυστικό βρίσκεται στο κάπνισμα από αποξηραμένη αρνίσια κοπριά!
Γροιλανδία – Juullimi Pillvarit
Τόσο στην Γροιλανδία όσο και στην Ισλανδία δεν φυτρώνουν κωνοφόρα. Η Ισλανδία στολίζει ένα κοντάρι ντυμένο με κλαδιά σουρβιάς, όμως στην Γροιλανδία τα χριστουγεννιάτικα δέντρα εισάγονται απευθείας από την Δανία. Τα στολίζουν με κεριά και λαμπερά στολίδια αλλά και με kamik, μινιατούρες από τις παραδοσιακές μπότες από δέρμα φώκιας).
Και μπορεί όλα αυτά να ακούγονται αναμενόμενα, πάντως το φαγητό δεν έχει τίποτα το συνηθισμένο. Η λιχουδιά που προτιμάται για τα Χριστούγεννα, είναι το mattak, δέρμα φάλαινας με μια λεπτή λωρίδα λίπους επάνω του. Υποτίθεται ότι έχει γεύση καρύδας, επειδή όμως είναι πολύ σκληρό για να μασηθεί, το κομμάτι καταπίνεται ως έχει. Επίσης από το τραπέζι δεν λείπει το kiviak, ωμή σάρκα από Άλκα (ένα πουλί που ζει στον αρκτικό), η οποία θάβεται μέσα σε δέρμα φώκιας μέχρι να φτάσει σε όριο αποσύνθεσης για να καταναλωθεί. Ξέρω, ακούγεται παράξενο, αλλά στην Γροιλανδία θεωρείται από τις καλύτερες λιχουδιές.
Αυστρία/Γερμανία – Frohe Weichnachten
Αν και οι δύο χώρες μοιράζονται πολλά έθιμα, διατηρούν η κάθε μια τα δικά της. Μπορεί βέβαια ο Αγ. Νικόλαος να γιορτάζεται ως Αγ. Βασίλης και στις δύο χώρες, στην Αυστρία όμως έχει ένα κακό alter ego, τον Krampus.
Ο Krampus, με σώμα τράγου, μορφή τέρατος και μεγάλα κέρατα, βγαίνει στους δρόμους από την ημέρα του Αγ. Νικολάου και τρομοκρατεί τόσο τους μικρούς όσο και τους μεγάλους. Τα παιδιά ετοιμάζουν δύο λίστες με ό,τι καλό και κακό έχουν κάνει μέσα στη χρονιά. Από την μια, περιμένουν την επομένη του Αγ. Νικολάου να λάβουν δώρα και γλυκά και από την άλλη, φοβούνται τι θα έρθει να πάρει πίσω ο Krampus την ημέρα των Χριστουγέννων.
Τα χριστουγεννιάτικα ρεβεγιόν στην Αυστρία είναι κλασσικά. Η ψητή γαλοπούλα με γέμιση ή χήνα είναι το πιο δημοφιλές πιάτο που ακολουθείται από ένα λαχταριστό κομμάτι Sachertorte.
Ο Krampus βέβαια δεν είναι άγνωστος στην Γερμανία, τουλάχιστον στα νότια, αλλά για τους Γερμανούς, ο Αγ. Νικόλαος που είναι ένα με τον Αγ. Βασίλη είναι πιο σημαντικός.
Έτσι, στις 5 Δεκεμβρίου, τα παιδιά καθαρίζουν και γυαλίζουν τα παπούτσια τους και τα αφήνουν δίπλα στην πόρτα της κρεβατοκάμαράς τους. Το επόμενο πρωί, δια μαγείας, στα παπούτσια βρίσκουν γλυκά, ξηρούς καρπούς και μικρά δωράκια.
Στην Γερμανία, πατρίδα του χριστουγεννιάτικου δέντρου, δεν γίνεται να λείπει ένα έθιμο που να έχει να κάνει με αυτό. Μαζί με τα υπόλοιπα στολίδια, κρεμιέται κάπου ανάμεσα στα κλαδιά και μια πίκλα. Όποιος καταφέρει να την βρει κερδίζει ένα επιπλέον δώρο.
Το χριστουγεννιάτικο δείπνο δεν περιλαμβάνει πάντως πίκλες. Προτιμάται η ψητό κουνέλι, πάπια, ή χήνα, με γέμιση λουκάνικο, πατάτες και λαχανοσαλάτα. Το τραπέζι κλείνει γευστικά με ένα κομμάτι Stollen, ένα ψωμί με αποξηραμένα φρούτα.
Σουηδία – God Jul
Η Σουηδία είναι η πατρίδα ενός πολύ ανορθόδοξου εθίμου.
Όταν το 1958 η σουηδική τηλεόραση έπαιξε για πρώτη φορά το επεισόδιο «ο Ντόναλντ Ντακ και οι φίλοι του σας εύχονται καλά Χριστούγεννα», η τηλεόραση ήταν ένα νέο είδος πολυτελείας που μόλις είχε μπει στα σπίτια και μόνο δύο κανάλια εξέπεμπαν, το επεισόδιο όμως έκανε θραύση. Οι τηλεθεατές απαίτησαν να ξαναπαίξει κι έτσι από τότε και κάθε Παραμονή Χριστουγέννων, οι οικογένειες μαζεύονται γύρω από την τηλεόραση για να δουν καρτούν. Υπολογίζεται ότι ακόμη και σήμερα ένα, τουλάχιστον, 40 τοις εκατό των Σουηδών, ακολουθούν αυτό το παράδοξο έθιμο, δεν είναι όμως το μόνο παράξενο έθιμό τους. Το βίντεο από το 1960 είναι εδώ.
Το πιο εκκεντρικό έθιμο ίσως είναι το Yule Goat, ένα ομοίωμα τράγου, ύψους 13 μέτρων, που υψώνεται από το 1966 στο κέντρο της πόλης Gavle, οδηγώντας σε μια άλλη παράδοση, αυτό του να προσπαθούν να το κάψουν. Από το 1966 έως και σήμερα, έχει καεί επιτυχώς 29 φορές – η τελευταία ήταν το 2016.
Και με τόσα περίεργα έθιμα, δεν γίνεται το παραδοσιακό τραπέζι να μην ξεφεύγει από τα καθιερωμένα. Στο julbord, το χριστουγεννιάτικο δείπνο, πρωταγωνιστής είναι το julskinka, ένα χοιρινό ελαφρά καπνιστό μπούτι, που τρώγεται είτε σαν ζαμπόν, είτε μπαίνει στον φούρνο για λίγο, συνοδευμένο από κεφτεδάκια, πατζαροσαλάτα και ρέγκες μαριναρισμένες μέσα σε σάλτσα μουστάρδας ή ättika (ένα είδος ξυδιού) με ψιλοκομμένα λαχανικά και μπαχαρικά.
Ιταλία – Buon Natale
Ξεχάστε τον Άγιο Βασίλη και την ημέρα των Χριστουγέννων. Στην Ιταλία όλη η δράση βρίσκεται στις 5 Ιανουαρίου, την Παραμονή των Θεοφανείων. Με βάση τον μύθο, η μάγισσα Μπελφάνα πετάει πάνω στο σκουπόξυλό της και επισκέπτεται όλα τα παιδιά για να τους αφήσει δώρα και γλυκά μέσα στις κάλτσες τους από τον 13ο αιώνα. Όπως και ο Αγ. Βασίλης, η Μπελφάνα κατεβαίνει από την καμινάδα και περιμένει να βρει το κέρασμά της.
Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι πάντως ονομάζεται Vigilia, ή αλλιώς γιορτή των 7 ψαριών, και περιλαμβάνει ποικιλία από ψάρια και οστρακοειδή. Χταπόδι, αντζούγιες, μπακαλιάρος και μύδια είναι από τα πιο αγαπητά, αυτό όμως που θεωρείται το πιο αγαπημένο είναι το χέλι. Στην Ιταλία, τα ψάρια συνδυάζονται ακόμη και με ζυμαρικά για να κλείσει το τραπέζι απολαυστικά με panettone ή tiramisu.
Ισπανία – Feliz Navidad
Παλιά, τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα πιάτα ήταν το Pavo truffado de Navidad, γαλοπούλα γεμιστή με τρούφα ή το Pularda asada, δηλαδή περιλαμβάνει tapas και πιάτα ψαρικών. Ένα πράγμα όμως δεν γίνεται να λείπει από κανένα τραπέζι: το Turon, το ισπανικό δηλαδή μαντολάτο από μέλι, ζάχαρη, ασπράδια αυγών και αμύγδαλα.
Ίσως ένα από τα πιο περίεργα χριστουγεννιάτικα έθιμα να είναι ισπανικό. Το Tio de Nadal, είναι ένα κομματάκι ξύλου, με δύο μικρά λεπτά ποδαράκια, χαμόγελο και κόκκινο καπέλο. Τα παιδιά, από τις 8 Δεκεμβρίου μέχρι την Παραμονή, οφείλουν να το ταΐζουν, να το βρέχουν με λίγο νερό και να το κρατούν ζεστό κάτω από μια κουβέρτα. Την Παραμονή όμως τα πράγματα ξεφεύγουν. Τα παιδιά πρέπει να χτυπήσουν το Tio με ένα κοντάρι, τραγουδώντας του παραδοσιακά τραγούδια. Αφού το ξύλο χορτάσει με ξύλο και μελωδίες, έχοντας εκπληρώσει τον σκοπό του, πετιέται στη φωτιά.
Δεν είναι όμως μόνο τα παιδιά που παίζουν τα Χριστούγεννα στην Ισπανία, αλλά και οι μεγάλοι. Στις 22 Δεκεμβρίου, όλοι στέκονται μπροστά στην τηλεόραση ή δίπλα στο ραδιόφωνο, περιμένοντας την κλήρωση του El Gordito (ο χοντρός), του χριστουγεννιάτικου δηλαδή λαχείου. Βασικά όλοι αγοράζουν ένα, και δεν είναι καθόλου σπάνιο οι κάτοικοι ενός χωριού να αγοράζουν όλοι μαζί από ένα, περιμένοντας ότι θα γίνουν χοντρά πλούσιοι. Τον δε τυχερό αριθμό αναγγέλλουν παιδιά τραγουδώντας. Δηλαδή κάπως έτσι…