Αυθαίρετες σκέψεις και ελεύθεροι αναστοχασμοί
…
Ο άλλος είναι σημαντικός για την ύπαρξη μας σε όλα τα επίπεδα και όλοι έχουμε ζήσει τη φαντασίωση του «αιφνίδιου έρωτα» που υποκρύπτει μια ανάγκη να υπάρξουμε στο συναίσθημα του άλλου. Πέρα από τα ενοχικά σύνδρομα που κυριαρχούν στο υποσυνείδητο της ελληνικής κοινωνίας: «δεν έχω το δικαίωμα να εγκαταλείψω την οικογένεια ή πρέπει να επιδιορθώσω τα τραύματα και τις ελλείψεις της, να ικανοποιήσω τους ταλαιπωρημένους ή δυστυχισμένους γονείς», η επιθυμία κατάκτησης και αποπλάνησης του άλλου παραμένει. Η Εύα σίγουρα έκανε υπερήφανους τους γονείς της με την πορεία και την καπατσοσύνη της. Δεν είναι τυχαίο που κατέφυγε στο μπαμπά της για «να τη σώσει» στην κρίσιμη στιγμή. Είμαστε έρμαια των οικογενειακών και κοινωνικών δυναμικών που μας χαρακτηρίζουν με βαθιές δεσμεύσεις, εξαρτήσεις και αποστολές, σε συνδυασμό με το ευρύτερο κοινωνικό. Οι εξάρσεις απόλυτου έρωτα και η ανάγκη αποπλάνησης του άλλου χωρίς δέσμευση εκφράζει μια αντίδραση σε αυτές τις εξαρτήσεις και την αυταπάτη μιας αυτονομίας. Από την άλλη η υλική κοινωνική άνοδος κάνει υπερήφανους γονείς και παιδιά.
Στην πιο κακοήθη βέβαια εκδοχή αυτό μπορεί να ενέχει τη συναισθηματική χειραγώγηση και εξαπάτηση του άλλου σε διάφορα επίπεδα (συναισθηματικό, διαπροσωπικό, επαγγελματικό, νομικό, κλπ.). Ο άλλος ιδώνεται ως αντικείμενο εκμετάλλευσης. Όπως και τον κοινωνικό θεσμό δεν πρέπει να τον σεβαστούμε γιατί είναι χρήσιμος, αλλά να τον παραβιάσουμε. Ακόμη κυρίαρχο στην ελληνική κοινωνία. Στον κοινό άνθρωπο συνήθως μια ασυνείδητη διεργασία, στην πιο ακραία ή ψυχοπαθητική μορφή, πιθανόν καταλαμβάνει όλη την προσωπικότητα. Αντιπροσωπεύει η Εύα μια φιγούρα αποπλάνησης ή σκόπιμης ψυχοπαθητικής εκμετάλλευσης του άλλου; Είναι μια αθώα κόρη και καλή μητέρα με συναίσθημα και προσωπικότητα ή μια αφελής έφηβη που ενεπλάκη στους δαιδάλους της εξουσίας, της εύκολης αναρρίχησης και απέκτησε ισχύ και δύναμη μέσα από τη γοητεία που την οδήγησαν στην ύβρη;
Ύβρις. Μια «υπέροχη» φιλοσοφική έννοια της αρχαιότητας για να εξηγήσει τόσες και τόσες ανθρώπινες συνθήκες ψυχοκοινωνικές, πολιτικές ή ευρύτερες κοινωνικές. Σε αντίθεση με την χριστιανική ενοχή, την ευθύνη και αμαρτία του ατόμου απέναντι στην ηθική τάξη που επιβάλλεται εκ των άνω, από έναν παντοδύναμο αόρατο Θεό. Ύβρις είναι όταν υπερβαίνεις τα όρια και καταλήγει η απόλαυση στο αντίθετο της, στην απέχθεια ή στη δυσφορία, μια αρνητική κατάσταση που συχνά, πέρα από τη απώλεια της ισορροπίας της απόλαυσης, μπορεί να έχει και τραυματικές συνέπειες. Η απόλαυση μέσα από την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλης γίνεται ανεξέλεγκτο συναισθηματικό χάος, εκδραμάτιση όλων των αρνητικών συναισθημάτων, όπως επιθετικότητα ή καταβύθιση σε μια καταθλιπτική κατάσταση, σε αντίθεση με την ευφορία της ισορροπίας. Έννοια βγαλμένη μέσα από την εμπειρία και τη φιλοσοφία της ζωής. Σε αντίθεση, επαναλαμβάνω, με την επιθετική και επιβεβλημένη εκ των άνω εντολή της ατομικής «ενοχής» και όπου δεν υπάρχει διαχωρισμός της φαντασίωσης και της επιθυμίας από την πράξη. Όλοι μας φαντασιωνόμαστε να πλουτίσουμε, να αποκτήσουμε δύναμη ή ισχύ έναντι των άλλων, να θέλουμε να είμαστε το ποθητό αντικείμενο. Λίγοι όμως θα κάνουν τα πάντα για να αποκτήσουν τα ψυχικά ή υλικά οφέλη και μάλιστα εις βάρος των άλλων. Στην χριστιανική ενοχή, είσαι υπεύθυνος, αμάρτησες μόνο επειδή το σκέφτηκες.
Το σύνδρομο της παντοδυναμίας είναι συχνά συνυφασμένο με την κατάσταση της Ύβρις. Όταν γίνεσαι τόσο ισχυρός, αψηφάς τους νόμους της ανθρώπινης κατάστασης και του κοινωνικού, του άλλου ως αυτονόμου υποκειμένου και του θεσμικού-πολιτικού.
Η συνέπεια είναι συχνά αμετάκλητη, ασυγχώρητη, ασυνήθιστο τραύμα ή καταστροφή και την ονομάζουμε «τιμωρία», στην κοινή ανθρώπινη γλώσσα με όρους χριστιανικής φιλοσοφίας. Εκπροσωπεί η Εύα και η κάθε Εύα μια συνθήκη ύβρις που οφείλεται στην αίσθηση παντοδυναμίας; Στην εύκολη αναρρίχηση της με την άσκηση εξωτερικής γοητείας; Το άφθαρτο νέο πολιτικό πρόσωπο, αμόλυντο από τις διαπλοκές της κομματικής εξουσίας που εξέφραζε την ελπίδα και τη αυταπάτη των ψηφοφόρων, όταν πρωτοεκλέχτηκε βουλευτής, για μια καλύτερη και εντιμότερη άσκηση εξουσίας; Μια αντίδραση στο παλιό κομματικό κατεστημένο ή ήταν η ψήφος μια ταύτιση και φαντασίωση με την ακόμη σεμνή και μετρημένη γοητευτική νεαρή κυρία που διεκδικεί χωρίς πολεμικό όμως λόγο –και χωρίς ουσιαστικό πολιτικό λόγο- τα έδρανα της παλαιοκομματικής Βουλής; Δεν θα σταθώ στις φαντασιώσεις ή προσδοκίες, αυταπάτες πολιτικές και κοινωνικές ή προσωπικές των ψηφοφόρων και το πόσο ένα ανάλογο πρόσωπο από αντικείμενο θαυμασμού εκπίπτει στην απέχθεια και την απαξίωση, συχνά γιατί δεν κατάφερε να ξεγελάσει τους θεσμούς και να τη «σκαπουλάρει» όπως πολλοί από μας συνειδητά ή όχι ελπίζουμε.
Ο πολιτικός της λόγος, η πολιτική της συμβολή. Προσωπικά δεν έχω εικόνας κάποιας σημαντικής πολιτικής συμβολής ή άρθρωσης ενός ουσιαστικού πολιτικού λόγου. Διαμορφώθηκε μέσα από αυτήν την εύκολη γενικά πορεία ένα αίσθημα παντοδυναμίας με αφορμή τη γοητευτική της παρουσία στο Κοινοβούλιο; Η συγκρατημένη σκόπιμη ντροπαλοσύνη που διαβλέπει κανείς στη συμπεριφορά της δεν αποκρύβει την επιθυμία σαγήνευσης που ασκεί και την προώθηση νέων τεχνολογιών (έμμεσα και των κρυπτονομισμάτων) που την βοήθησαν να αναρριχηθεί στη θέση της αντιπροεδρίας
Αφήνοντας το προσωπικό-πολιτικό και σε ένα μακροσυστημικό και γεωπολιτικό επίπεδο ο Πούτιν συνιστά την έκφραση ακραίας ύβρεως και του αισθήματος παντοδυναμίας, ανεξάρτητα από την πολιτικές επιδιώξεις και τη λογική που μπορεί να τον χαρακτηρίζει. Αδιαμφισβήτητα. Θα επέλθει η καταστροφή ως συνθήκη σε μια αλόγιστη και υπερβολική χρήση του αισθήματος παντοδυναμίας απέναντι στη Δύση, πέρα από τις διάφορες θεωρητικοποιήσεις και τα συγκεκριμένα συμφέροντα που θα μπορούσαν να είχαν εκφραστεί διαφορετικά και όχι με τη «μαγκιά» του ισχυρού και του ψευδοαμυνόμενου; Βεβαίως δεν είναι ατομικό πρόβλημα, διότι όλοι οι ηγέτες και οι πολιτικοί με επιρροή είναι και δημιουργήματα των συνθηκών και λειτουργούν σε συγκεκριμένα γεωπολιτικά, κοινωνικά και πολιτικά πλαίσια, αλλά δίνουν και το προσωπικό στίγμα με τις επιλογές που επιβάλλουν. Θα επιβληθεί η Νέμεσις; Πιθανόν, όχι όμως ως μια εκ των άνω τιμωρία, αλλά ως αποτέλεσμα κοινωνικοπολιτικών και γεωπολιτικών παραγόντων που ο εκφραστής της Ύβρεως δεν μπόρεσε ή αρνιόταν να λάβει υπόψη. Είναι η Εύα και κάθε πρόσωπο σε ανάλογη θέση θύμα της μεγάλης αυταπάτης ότι μπορεί να ελέγχει ακόμη και ένα ολόκληρο κοινοβούλιο; Του αισθήματος παντοδυναμίας στο οποίο συνέβαλλαν διάφοροι ατομικοί παράγοντες και κοινωνικοπολιτικές συνθήκες; Αδιαμφισβήτητα. Όπως ήταν και προϊόν ενός ισχνού θεσμικού πλαισίου και μιας ιδιόμορφης ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας με τις αλλεπάλληλες κρίσεις. Σε συνδυασμό και με τη ψευδαισθησιακή πίστη των πολιτών σε αμόλυντες γοητευτικές και «θαυματουργές» φιγούρες. Και αναπόφευκτη, βέβαια, συνέπεια των θεσμικών κενών, της ενδογενούς στα σύγχρονα πολιτεύματα διαφθοράς, αλλά και της παντοκρατορίας του υλικού και της δύναμης του πλούτου που κράτη και πρόσωπα εποφθαλμιούν όχι για καλύτερη ζωή αλλά για να επικρατήσουν των άλλων ολοκληρωτικά και δια παντός. Ενώ «τα πάντα ρειν», όλα συνεχώς αλλάζουν, όπως μας υπενθυμίζει ο διαχρονικός Ηράκλειτος. Η μεγάλη ψευδαίσθηση σε ατομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο.
Το σύνδρομο της απόδρασης. Πως μπορεί να διαφύγει κανείς από τον εγκλωβισμό σε μια κατάσταση επερχομένης καταστροφής; Οι ατομικές απαντήσεις είναι συνήθως η πρόταξη της αθωότητας και η αποποίηση κάθε ευθύνης με το σύνδρομο της άγνοιας ή του «δεν ξέρω, δεν είδα», «εξαπατήθηκα». Σε άλλες περιπτώσεις, η απάντηση είναι μια συχνά (αυτό)καταστροφική φυγή στην επίθεση, ως άμυνα (όποιον πάρει ο χάρος αφού δεν μπορώ να σωθώ). Για την Εύα μάλλον δεν ισχύει, για τον Πούτιν, ίδωμεν 🙂
*Το σύνδρομο χρησιμοποιείται με τη μεταφορική και όχι την ψυχιατρική έννοια