Σκεφτήκατε ποτέ, όταν στέκεστε στην πλατφόρμα περιμένοντας στον σταθμό σας, “Τι σημαίνουν τα χρώματα του μετρό της Νέας Υόρκης;” Υπάρχει λόγος που οι χρωματιστές λωρίδες των πλακιδίων του μετρό στον τοίχο της αποβάθρας είναι κίτρινες στην 23η οδό, άλλες πράσινες στην 14η οδό και άλλες κόκκινες στον σταθμό Penn; Αυτά τα χρωματιστά πλακάκια είναι τα απομεινάρια ενός κωδικοποιημένου συστήματος από το Independent Subway, ένα από τα τρία αρχικά συστήματα μετρό που ανταγωνίζονταν στις αρχές του υπόγειου συστήματος μεταφορών της Νέας Υόρκης. Σήμερα, συνδέουμε τα χρώματα του μετρό – μπλε, κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο, μοβ, γκρι και καφέ – με τις αντίστοιχες διαδρομές τους, αλλά πριν από τη δεκαετία του 1970, όταν υιοθετήθηκε ένα ενιαίο σύστημα συντονισμού χρωμάτων, τα πράγματα ήταν λίγο πιο περίπλοκα. Η επιμελήτρια του New York Transit Museum, Jodi Shapiro, μας βοηθάει να τα αναλύσουμε για εσάς!
Η Interborough Rapid Transit Company (IRT) αποτέλεσε το πρώτο σύστημα μετρό που άνοιξε στη Νέα Υόρκη, το 1904. Η πρώτη στάση ήταν ο εγκαταλελειμμένος σήμερα σταθμός City Hall Station. Η Brooklyn-Manhattan Transit Cooperation ήρθε το 1923 μετά την εξαγορά της Brooklyn Rapid Transit Company (BRT). Ο ανεξάρτητος υπόγειος σιδηρόδρομος, το πρώτο σύστημα που ανήκε στην πόλη, άνοιξε το 1932. Κάθε ένα από αυτά τα συστήματα λειτουργούσε ανεξάρτητα το ένα από το άλλο μέχρι το 1940, όταν η πόλη ανέλαβε τη λειτουργία όλων των γραμμών. Πριν από τη συγχώνευση των συστημάτων, το καθένα είχε τα δικά του συστήματα εύρεσης και αναγνώρισης διαδρομής.
Η IRT χρησιμοποιούσε αριθμούς για την αναγνώριση των γραμμών της, πολλοί από τους οποίους έχουν παραμείνει οι ίδιοι μέχρι σήμερα. Ο σχεδιασμός των σταθμών έγινε από τους αρχιτέκτονες Heins και LaFarge υπό τη καθοδήγηση του αρχιμηχανικού William Barclay Parsons ενσωματώνοντας περίτεχνα διακοσμητικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων περίπλοκων ψηφιδωτών από τερακότα. Τα συγκεκριμένα ψηφιδωτά, σύμφωνα με την επιμελήτρια του New York City Transit Museum Jodi Shapiro, μπορεί να αποτελούσαν ένα κομμάτι της εύρεσης του δρόμου στο σύστημα IRT. Τα μοναδικά ψηφιδωτά σε κάθε στάση συνδέονται με την ιστορία ή τα ορόσημα του εδάφους που βρισκόταν. Για παράδειγμα, στη στάση Wall Street, τα ψηφιδωτά απεικονίζουν το παλιό τείχος που ανεγέρθηκε στα βόρεια σύνορα του ολλανδικού Νέου Άμστερνταμ, στο Columbus Circle, παρατηρούνται ακόμη και ψηφιδωτά από πλοία του Χριστόφορου Κολόμβου. Η BMT χρησιμοποιούσε επίσης αριθμούς για την αναγνώριση των δρομολογίων της, φτάνοντας ακόμη και σε διψήφια νούμερα. Ακριβώς όπως και στους σταθμούς της IRT, οι σταθμοί της BMT διαθέτουν ευφάνταστες διακοσμήσεις.
Μάλιστα, το σύστημα IND χαρακτήριζε τις διαδρομές του με γράμματα και έδινε χρώματα στους σταθμούς του για να διακρίνει τις τοπικές στάσεις από τις στάσεις εξπρές. Τα χρώματα αυτά βρίσκονται στα πλακίδια του τοίχου της αποβάθρας και αποτελούν το φόντο για το όνομα του κάθε σταθμού. Σε κάθε στάση εξπρές, η χρωματική παλέτα περιλαμβάνει τα βασικά και παράγωγα χρώματα – κόκκινο, κίτρινο, πράσινο, μπλε, μωβ – και αλλάζει ανάλογα με τον σταθμό. Αυτές λοιπόν οι εναλλαγές χρωμάτων ειδοποιούν τους επιβάτες για το πού μπορούν να μεταβούν από ένα τρένο εξπρές σε ένα τοπικό. Στους σταθμούς εξπρές, το χρώμα είναι πιο σκούρο και η ζώνη των πλακιδίων είναι μεγαλύτερη σε μέγεθος σε αντίθεση με αυτές των τοπικών στάσεων. Έτσι, στις τοπικές στάσεις το χρώμα είναι πιο ανοιχτό.
Δεν υπάρχει οριστική απάντηση στο γιατί ο αρχιτέκτονας του IND Squire J. Vickers επέλεξε το σύστημα συντονισμού χρωμάτων που χρησιμοποίησε. Η επιμελήτρια του New York Transit Museum, Jodi Shapiro, αναφέρει πως αυτή είναι μία από τις πιο συνηθισμένες ερωτήσεις που της κάνουν. Μια δημοφιλής θεωρία είναι ότι τα χρώματα βοηθούσαν τους μη αγγλόφωνους επιβάτες ή τους ανθρώπους που δεν μπορούσαν να διαβάσουν καθόλου, να πλοηγηθούν στο σύστημα. «Δεν έχουμε εντοπίσει κάποιο στοιχείο το οποίο δηλώνει απόλυτα τον λόγο και την αιτία που το έκαναν» , σημειώνει η Shapiro, «Είναι κατανοητό, και αυτός είναι ένας από τους λόγους για την εικονογράφηση που χρησιμοποιείται στους σταθμούς IRT και BMT». Αν και δεν υπάρχει ακόμη κάποιο γνωστό έγγραφο όπου ο Vickers παραδέχεται και διασαφηνίζει τους λόγους. «Μπορεί όμως να υπάρχει εκεί έξω, μπορεί να ανακαλυφθούν ημερολόγιά του που δεν έχουμε στην διάθεσή μας , όπου αναλύει την λογική που ακολούθησε. Ελπίζω να το βρούμε μια μέρα» σημειώνει η Shapiro.
Πώς λειτουργούσε όμως το σύστημα του Βίκερς; Ας υποθέσουμε ότι βρίσκεστε στο Κουίνς, πηγαίνοντας δυτικά από τη Northern Boulevard, η οποία είναι μωβ. Η επόμενη στάση είναι η 65η οδός, μια άλλη τοπική στάση, οπότε είναι επίσης μωβ. Στη συνέχεια, κατευθύνεστε στο Jackson Heights-Roosevelt Ave, ένας σταθμός εξπρές, με χρώμα σκούρο μπλε. Οι επόμενοι πέντε σταθμοί είναι όλοι τοπικοί, οπότε είναι σε πιο ανοιχτή απόχρωση του μπλε. Στην επόμενη στάση express, Forest Hills-71 Ave., το χρώμα αλλάζει σε πράσινο και όλες οι επόμενες τοπικές στάσεις είναι ανοιχτόχρωμες μέχρι τη στάση express στο Union Turnpike-Kew Gardens. Στη στάση Union Turnpike, τα χρώματα των σταθμών γίνονται κίτρινα. Μπορείτε να δείτε την αντιστοίχιση των χρωμάτων των σταθμών στο παρακάτω διάγραμμα και να τα συγκρίνετε με τα χρώματα Pantone που χρησιμοποιούνται στο σημερινό σταθμό, επισκεπτόμενοι την ιστοσελίδα της MTA.
Οι σταθμοί IND έχουν μινιμαλιστική αισθητική σε σύγκριση με τους περίτεχνους σταθμούς IRT και BMT. Ο Βίκερς είχε συνεργαστεί με τους αρχιτέκτονες Heins και Lafarge για τους σταθμούς IRT και BMT. Το δημόσιο IND άνοιξε κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, πράγμα που σημαίνει ότι τα ακριβά διακοσμητικά στοιχεία που υπήρχαν στους σταθμούς των δύο προηγούμενων συστημάτων απλώς δεν γινόταν να υποστηριχθούν πλέον οικονομικά. «Ο σταθμός City Hall προοριζόταν να είναι ένα επιδεικτικό έργο», λέει η Shapiro, αλλά κατά την εποχή του IND, το σύστημα έπρεπε να είναι πιο χρηστικό και οικονομικά αποδοτικό. Η όλη αισθητική ήταν λιτή. Η γραμματοσειρά που χρησιμοποιείται στους σταθμούς IND είναι μια μηχανική γραμματοσειρά san serif με βαριά κεφαλαία, σε αντίθεση με την ποικιλία των εντυπωσιακών γραμματοσειρών που συναντάμε στους σταθμούς IRT και BMT.
Δεν υπάρχει ακριβή τερακότα, αλλά αντίθετα καθαρά πλακάκια, τα οποία είναι εύκολο να καθαριστούν φυσικά. Με το τεχνητό φως, ο μινιμαλιστικός σχεδιασμός βοήθησε στο να φαίνονται οι σταθμοί μεγαλύτεροι και φωτεινότεροι. «Ίσως αυτός ο παράγοντας να έπαιξε ρόλο και στις επιλογές των χρωμάτων», αναφέρει χαρακτηριστικά η Shapiro, ο Βίκερς πιθανότατα επέλεξε «χρώματα που θα διακρίνονταν στο τεχνητό φως και δεν θα έδιναν μουντή αίσθηση στον χώρο, αλλά ωστόσο θα είχαν κάποιο είδος χαρούμενου αποτελέσματος. Υπάρχουν κίτρινα, πράσινα, κόκκινα και μπλε χρώματα. Το κίτρινο, το πράσινο και το μπλε είναι πολύ φυσικά χρώματα: το κίτρινο μοιάζει με το φως του ήλιου, το πράσινο με το γρασίδι, το μπλε με το νερό. Δεν νομίζω ότι αυτό είναι τυχαίο». Μια άλλη θεωρία σχετικά με την επιλογή των χρωμάτων είναι πως πιθανόν αυτά τα χρώματα ήταν διαθέσιμα σε μεγάλες ποσότητες από τον κατασκευαστή.
Μετά τη συγχώνευση των τριών συστημάτων μετρό το 1940, οι νέοι σταθμοί δεν σχεδιάζονταν πλέον με βάση το χρωματικό σύστημα IND. Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες για να οργανωθούν όλα τα συστήματα διαδρομής με χρώματα, γράμματα και αριθμούς σε ένα συνεκτικό δίκτυο. «Υπήρχε ένας τεράστιος όγκος πληροφοριών που μεταδιδόταν στους επιβάτες μέσω της σήμανσης, αλλά τώρα καλείσαι να κατανοήσεις πώς να διαχειριστείς όλες αυτές τις διαφορετικές διαδρομές», λέει η Shapiro για την κατάσταση στο μετρό μετά τη συγχώνευση. Ίσως η μεγαλύτερη σύγχυση ήταν οι αριθμοί και τα γράμματα αναγνώρισης των δρομολογίων. Μπορούσες να μπεις σε ένα μετρό με την ένδειξη 4, αλλά ανάλογα με το αν ήταν IRT ή BMT 4, κατέληγες είτε στο Μπρονξ είτε στο Κόνι Άιλαντ. Ορισμένοι επιβάτες βασίζονταν στις γνώσεις τους σχετικά με μια παρακαταθήκη από τα υπερυψωμένα σιδηροδρομικά συστήματα, τα φώτα σήμανσης στο μπροστινό μέρος του βαγονιού του μετρό. Ανάλογα με τον συνδυασμό λευκών, κόκκινων, κίτρινων ή πράσινων φώτων, μπορούσες να αποκρυπτογραφήσεις πού κατευθυνόταν ο συρμός.
Μέχρι τη δεκαετία του 1950, οι αναβάτες είχαν αγανακτήσει από αυτές τις συνθήκες. Η υπηρεσία μεταφορών κατακλύστηκε από παράπονα για τη συγκεχυμένη σήμανση και τα μπερδεμένα δρομολόγια. Φυσικά δεν βοηθούσε και το γεγονός ότι δεν υπήρχαν επίσημοι χάρτες του μετρό. Μέχρι να κυκλοφορήσει ο πρώτος επίσημος χάρτης του μετρό που παρήγαγε η αρχή μεταφορών το 1958, οι χάρτες παρήχθησαν από ιδιωτικές εταιρείες που μπορούσαν να διαστρεβλώνουν τις πληροφορίες προς όφελός τους, όπως για παράδειγμα ένα ξενοδοχείο να κάνει την τοποθεσία του πιο εμφανή.
Το πρώτο βήμα για την αποσαφήνιση και την αποσυμφόρηση των πληροφοριών του μετρό ήταν η κυκλοφορία του Επίσημου Χάρτη και Οδηγού του Μετρό της Νέας Υόρκης το 1958. Αυτός ο χάρτης απέδιδε ένα χρώμα – μαύρο, κόκκινο και πράσινο – σε καθένα από τα προηγούμενα συστήματα, το IND, το IRT και το BMT. Οι διαδρομές τοποθετήθηκαν πάνω σε έναν απλουστευμένο χάρτη των πέντε συνοικιών. Παρ’ όλα αυτά αν και καλό ως πρώτο βήμα, οι διευκρινήσεις του συστήματος περιορίζονταν μόνο στο χαρτί. Στους ίδιους τους σταθμούς, οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να προσπαθούν να βρουν το δρόμο τους.
Η σύνδεση της Chrystie Street, η οποία άνοιξε σε δύο φάσεις το 1967 και το 1968, άλλαξε τη διαδρομή έντεκα υφιστάμενων γραμμών και έφερε περαιτέρω χάος στο σύστημα. Η επιμελήτρια του New York Transit Museum, δήλωσε στο Untapped New York ότι τουλάχιστον ένας χειριστής πήρε το βαγόνι του σε λάθος γραμμή! Το 1967, η Αρχή Μεταφορών της Νέας Υόρκης προσέλαβε την Unimark για να αναθεωρήσει επιτέλους τον προσανατολισμό του μετρό. Η Unimark είναι μια διεθνής εταιρεία σχεδιασμού που εκείνη την εποχή είχε επικεφαλής τους Massimo Vignelli και Bob Noorda. Η εταιρεία έκανε τη δική της έρευνα σχετικά με τη γραφική επικοινωνία και μελέτησε άλλα συστήματα μεταφορών. Πιθανόν να επηρεάστηκαν επίσης από το έργο των George Solomon, Stanley Goldstein και Raleigh D’Adamo, τριών ανδρών που δημιούργησαν χάρτες, βιβλία και μελέτες που πρότειναν τρόπους διόρθωσης του μετρό. Το σύστημα Unimark θα έπρεπε να εφαρμοστεί όχι μόνο στο μετρό, αλλά και στα λεωφορεία της Νέας Υόρκης, στο LIRR και τελικά στο Metro-North.
Οι Vignelli και Noorda δημιούργησαν το 1970 αυτό που η Shapiro αποκαλεί «Βίβλο», δηλαδή το Εγχειρίδιο Γραφικών Προτύπων. Το συγκεκριμένο εγχειρίδιο είναι ένας εξαντλητικός τόμος που δίνει οδηγίες για το πώς πρέπει να φαίνεται κάθε πινακίδα παντού στα συστήματα μετρό, λεωφορείων και τρένων: μέσα σε ένα βαγόνι του μετρό, έξω από ένα βαγόνι του μετρό, μέσα σε ένα λεωφορείο, έξω από ένα λεωφορείο, κρεμασμένη σε έναν σταθμό, κλπ. Η γραμματοσειρά san serif που επέλεξαν οι Vignelli και Noorda για τις πινακίδες παρείχε «την ευκολότερη αναγνωσιμότητα από οποιαδήποτε γωνία, είτε ο επιβάτης στέκεται περπατώντας είτε ταξιδεύει». Επέλεξαν από μια παλέτα 22 διαφορετικών χρωμάτων, να αποδώσουν από ένα σε κάθε γραμμή του μετρό και έδωσαν στις διαδρομές νέα ονόματα. Παρόλο που αυτό ήταν μια σημαντική βελτίωση, το σύστημα εξακολουθούσε να είναι περίπλοκο και απαιτούσε ένα ορισμένο επίπεδο γνώσης του μετρό για την πλοήγησή του. Οι Vignelli και Noorda χρησιμοποίησαν ονόματα με διπλά γράμματα, όπως το EE και το GG, και τα χρώματα μερικές φορές ήταν κοινά με διαφορετικές διαδρομές.
Το 1979, αντί να αντιστοιχίζεται διαφορετικό χρώμα σε κάθε ξεχωριστή διαδρομή, τα χρώματα επαναπροσδιορίστηκαν με βάση τις “κύριες διαδρομές”. Η κεντρική διαδρομή είναι το τμήμα των γραμμών του μετρό που διέρχεται από το Μανχάταν. Όλα τα τρένα που μοιράζονται μια κεντρική διαδρομή έχουν το ίδιο χρώμα. Για παράδειγμα, τα δρομολόγια 4,5,6 της Λεωφόρου Λέξινγκτον είναι όλα πράσινα και τα δρομολόγια N, Q, R, W του Μπρόντγουεϊ είναι όλα κίτρινα, ανεξάρτητα από τον τερματικό προορισμό τους. Το G δεν περνάει καθόλου από το Μανχάταν, και τα 7 και L δεν μοιράζονται καμία διαδρομή κορμού, έχοντας τα δικά τους χρώματα. Αυτό είναι το σύστημα χρωμάτων που χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα! Ωστόσο, μόλις το 1985 όλες οι διαδρομές με διπλό γράμμα μετονομάστηκαν.
Αν και τα χρώματα είναι πλέον καθορισμένα, ο χάρτης του μετρό εξακολουθεί να εξελίσσεται. Νέα προτεινόμενα σχέδια τέθηκαν σε έκθεση τον Αύγουστο του 2020 στο Bay Ridge του Μπρούκλιν. Ο απλοποιημένος σχεδιασμός βασίστηκε στον αγαπημένο χάρτη Vignelli της δεκαετίας του 1970. Σήμερα, ο συνδυασμός και των τριών αρχικών γραμμών του μετρό μαζί με τις μεταβαλλόμενες αρχιτεκτονικές τάσεις, τη νέα τεχνολογία και τα έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν για το πρόγραμμα Arts for Transit της MTA, κάνουν κάθε σταθμό του μετρό μοναδικό. Κατά την Shapiro, «Οι σταθμοί του μετρό της Νέας Υόρκης δεν μοιάζουν με τους σταθμούς του μετρό πουθενά αλλού στον κόσμο. Αξίζει να σημειωθεί πως υπάρχουν ακόμα κάποια παλαιά στοιχεία εκεί μέσα και αυτό αδιαμφισβήτητα είναι μέρος της γοητείας του συστήματός μας. Αν το σύστημά μας είχε κατασκευαστεί όλο με μια βολή, από μια ομάδα ανθρώπων, δεν θα ήταν τόσο ξεχωριστό όσο είναι. Νομίζω ότι το σύστημά μας είναι όμορφο, παρόλο που είναι αρκετά ιδιόμορφο. Υπάρχουν τόσα πολλά ωραία σημεία για να εμβαθύνει κανείς».
Φωτογραφία εξωφύλλου: Untapped Cities
Πηγή: Untapped Cities