Λίγες μέρες πριν τον Δεκέμβριο του 44 ποια ήταν η κατάσταση στη χώρα και στην Αθήνα ειδικότερα; Ήταν τόσο αναπάντεχο αυτό που συνέβη ή ήταν αναπόφευκτο;
Για να καταλάβουμε καλύτερα το τι συνέβη στα Δεκεμβριανά, μια από τις κρισιμότερες στιγμές της νεοελληνικής ιστορίας, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τι είχε προηγηθεί αρκετούς μήνες νωρίτερα.
…
Βρισκόμαστε στα τέλη Νοεμβρίου 1944 η Αθήνα είναι ελεύθερη εδώ και ένα μήνα οι Γερμανοί έχουν φύγει. Στην Αθήνα έχει επιστρέψει από το Κάιρο η επίσημη ελληνική κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Έχουν γραφτεί άπειρα βιβλία για τον ρόλο που έπαιξαν οι Άγγλοι στις ελληνικές υποθέσεις. Και είναι αδύνατο να κατανοήσουμε αυτό που συνέβη στην Ελλάδα εάν δεν το εντάξουμε στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων της εποχής και του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου.
Η Μεγάλη Βρετανία από το Μάρτιο του 1941 έστειλε στην Ελλάδα ένα εκστρατευτικό σώμα προκειμένου να ενισχύσει την άμυνα της χώρας απέναντι στους Γερμανούς. Στη συνέχεια μετά την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου, τα βρετανικά στρατεύματα φυγάδευσαν εκτός Ελλάδας τον βασιλιά και την κυβέρνηση την οποία στήριξαν στην εξορία σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Οι Άγγλοι και οι Έλληνες ήταν σύμμαχοι κατά τη διάρκεια του πολέμου ενάντια στους Γερμανούς. Η Βρετανία ενθάρρυνε πολιτικά και ενίσχυσε υλικά τις ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις και η δική της υπηρεσία ειδικών επιχειρήσεων που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1940 με σκοπό ενέργειες δολιοφθοράς και κατασκοπείας πίσω απ’ τις γραμμές των δυνάμεων του Άξονα, ενίσχυσε και συντόνισε την ελληνική αντίσταση στα βουνά. Προς το τέλος του πολέμου και την περίοδο της απελευθέρωσης, οι Άγγλοι ανέλαβαν πρωτοβουλίες για να ελέγξουν την πολωμένη πολιτική και στρατιωτική κατάσταση της χώρας και να προετοιμάσουν τα πράγματα για την επόμενη μέρα. Ο Τσώρτσιλ ήταν ξεκάθαρος για ένα πράγμα: ήθελε την Ελλάδα στην βρετανική σφαίρα επιρροής. Ήδη στην συνάντηση του το 1943 στην Τεχεράνη με τον Στάλιν, και το ‘44 στην Μόσχα, είχαν συμφωνήσει σε ένα πράγμα. Η Ελλάδα θα έμενε στην βρετανική σφαίρα επιρροής. Ο Στάλιν ήταν απόλυτα σύμφωνος με αυτό.
Και αυτό ήταν το μεγάλο δράμα για τους Έλληνες κομμουνιστές.
Την άνοιξη του 1944, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ είναι παντοδύναμα, όπως και η επιρροή του ΚΚΕ που τα ελέγχει. Από τα τέλη του 1943, όταν για πρώτη φορά διαφαίνεται μία νίκη των συμμάχων εναντίον του Χίτλερ, οι πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις προετοιμάζουν την επόμενη μέρα. Ποιος θα καλύψει το κενό εξουσίας που θα υπάρχει μετά την αποχώρηση των Γερμανών;
Ο παραδοσιακός πολιτικός κόσμος ήταν εξαφανισμένος κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, δεν ήταν λοιπόν αυτονόητο, ότι ο ρόλος του θα ήταν πρωταγωνιστικός την επόμενη μέρα. Νέες πολιτικές δυνάμεις έχουν εμφανιστεί και κυρίως το κομμουνιστικό κόμμα μέσω του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Ο καθένας με τον τρόπο του θέλει να δημιουργήσει τις καταλληλότερες συνθήκες για την κατάληψη της εξουσίας.
Και ενώ λοιπόν το ΚΚΕ την άνοιξη του ‘44 βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για την κατάκτηση της εξουσίας, ακριβώς αυτή την περίοδο σπεύδει και υπογράφει τη συμφωνία του Λιβάνου και λίγο αργότερα της Καζέρτας.
Με την συμφωνία του Λιβάνου τον Μάιο του ‘44 το ΕΑΜ και το ΚΚΕ αποδέχεται το σχηματισμό Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου· παραχωρεί ουσιαστικά την εξουσία στον παλιό πολιτικό κόσμο, στην κυβέρνηση του Καΐρου που συνεπάγεται στους Άγγλους, διότι αυτή την υποστηρίζουν. Ένα μήνα πριν την αναχώρηση των Γερμανών (η συμφωνία του Λιβάνου είχε χαρακτηριστεί σαν προδοτική από την πλειοψηφία των μελών του ΚΚΕ ) υπογράφεται η συμφωνία της Καζέρτας όπου ο ΕΛΑΣ (που κυριαρχεί με τα όπλα του στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής επικράτειας) δέχεται να μπει υπό τις διαταγές του Άγγλου στρατηγού Σκόμπι του «Στρατηγού διοικούντες τας εν Ελλάδι δυνάμεις».
Υπάρχει πολύ μεγάλη βιβλιογραφία που σχετίζεται με τις δύο αυτές συμφωνίες για τους λόγους της υπογραφής, τα περισσότερα αναφέρονται στα φοβερά λάθη της ηγεσίας του ΚΚΕ, τις παλινδρομήσεις της ,την ανικανότητα και την έλλειψη πολιτικής πείρας της ηγεσίας του· πολλοί μίλησαν για ξεκάθαρη προδοσία, για ξεπούλημα του αγώνα της εθνικής αντίστασης…
Η βιογραφία των τελευταίων 30 χρονών έχει φέρει καινούργια στοιχεία στο φως γιατί αρχεία που ήταν κλειστά έχουνε ανοίξει (όχι ακόμη όλα) μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων. Κυρίως όμως πέρα από τα καινούργια ντοκουμέντα, άλλαξε ο τρόπος προσέγγισης των γεγονότων, έπεσαν ταμπού, λύθηκαν γλώσσες, και άνθρωποι ως επί το πλείστον από την αριστερά άρχισαν να γράφουν και να κοιτάζουν τα γεγονότα χωρίς φόβο, αποδεσμευμένοι από αμφιβολίες, μυστικά, αυτοπεριορισμούς και ενοχές.
Και είναι σχεδόν καθολικό το συμπέρασμα ότι ο Λίβανος και η Καζέρτα υπήρξαν αποτέλεσμα σοβιετικών εντολών και υποδείξεων.
«Ο ιστορικός διαθέτει σήμερα επαρκή στοιχεία για να βεβαιώσει ότι σηκώνει την συνθηκολόγηση της αντίστασης μπροστά στην ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου δεν αποφασίστηκε στο ελληνικό αντάρτικο αλλά αλλού στη Μόσχα»
Α. Κέδρος «Η ελληνική Αντίσταση»
« Έν πάσει περιπτώσει, από όλα τα μέχρι σήμερα γνωστά δεδομένα, το συμπέρασμα που βγαίνει, όσο κι αν αυτό προκαλεί ηλεκτροσόκ σε ορισμένους επαναστάτες, είναι ότι η Σοβιετική Ένωση θυσίασε τον ελληνικό λαό, το έπος της αντίστασης του ενάντια στους κατακτητές ,το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα, στο βωμό της εξυπηρέτησης των γενικότερων συμφερόντων της ….και στο όνομα της «υποταγής του μερικού στο γενικό συμφέρον της επανάστασης»
Παύλος Νεφελούδης «Πηγές της κακοδαιμονίας»
«Και η συμφωνία του Λιβάνου και η Καζέρτα είναι προϊόντα σοβιετικών πιέσεων επί της ελληνικής ηγεσίας της αριστεράς και είναι ματαιοπονία να αναζητούνται αλλού οι ευθύνες, όταν μάλιστα επισημαίνεται στο ιστορικό υλικό η διαμετρική αντίθεση μεταξύ αρχικών αποφάσεων της ηγεσίας και τελικών πραγματώσεων που κατέληξαν στο Λίβανο, στην Καζέρτα και την Βάρκιζα, την αιματηρή αυτή η αυλαία των Δεκεμβριανών και αφετηρία του εμφυλίου.
Τ. Βουρνάς «Ο εμφύλιος»
Το Νοέμβριο όταν τίθεται το ζήτημα του αφοπλισμού όλων των αντιστασιακών οργανώσεων το μεγάλο δίλλημα για το ΚΚΕ πρέπει να απαντηθεί άμεσα. Η τώρα η ποτέ! Αν καταθέσουμε τα όπλα του ΕΛΑΣ ίσως η προοπτική της εξουσίας χαθεί για πάντα.
Δύσκολη απόφαση.
Σημασία έχει ότι σ´ αυτή την κρίσιμη στιγμή η σκληροπυρηνική ομάδα του ΚΚΕ πήρε την απόφαση για την τελική αναμέτρηση με τα όπλα. Όλα δρομολογούνται και αποφασίζονται τις τελευταίες μέρες του Νοεμβρίου…
ΥΓ. Ένα εκτενές άρθρο για τα Δεκεμβριανά θα παρουσιαστεί στο επόμενο τεύχος του theCommonSense?