Όσο πιο σημαντικά είναι κάποια γεγονότα, τόσο περισσότερες είναι οι ιστορικές προσεγγίσεις και οι ερμηνείες, τόσο βαθύτερες οι αντιθέσεις, τόσο περισσότεροι οι ιστορικοί και τα έργα που αναφέρονται σε αυτά.
Το 1821 που σηματοδοτεί την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία των μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Έχουν γραφτεί εκατοντάδες «ιστορίες» του ΄21 από εκατοντάδες ιστορικούς, Έλληνες και ξένους.
Επαναπροσδιορισμοί και συνεχείς νέες, άγνωστες, πτυχές συνεχίζουν να τροφοδοτηθούν ακόμη και σήμερα την ιστορική σκέψη και βιβλιογραφία.
Η σημασία του γεγονότος, η διάρκεια του (1821-1827), η προετοιμασία του, το πλήθος και η ανομοιογένεια των εμπλεκομένων παραγόντων, των πρωταγωνιστών, πολιτικών, στρατιωτικών, κοινωνικών, εγχώριων και διεθνών, κάνει την Ελληνική Επανάσταση ένα από τα πιο «πλούσια» και ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα. Είναι πάντα μία πρόκληση για έναν ιστορικό ή κάποιον που αγαπά και ψάχνει στην ιστορία ένα γεγονός με τέτοιο «πλούτο».
Το «Ελευθερία ή Θάνατος» ένωσε ένα μεγάλο αριθμό ετερόκλητων ανθρώπων, ομάδων, συμφερόντων, ονείρων, ανεκπλήρωτων πόθων, δυνάμεων, λαών, ηλικιών, καταγωγών.
Στρατιωτικοί, πολιτικοί, κλήρος, Πατριαρχείο, οπλαρχηγοί, κλέφτες και αρματολοί, λόγιοι, αγράμματοι χωριάτες και φωτισμένοι Φαναριώτες, φτωχοί αγρότες και πλούσιοι κοτσαμπάσηδες, προύχοντες, Φιλέλληνες, Πελοποννήσιοι, νησιώτες, Ρουμελιώτες, Έλληνες της διασποράς, χριστιανοί και αλλόθρησκοι, άνδρες και γυναίκες, Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι, διαφορετικές θρησκείες και ιδέες, διαφορετικά κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα ενώθηκαν τελικά ο καθένας με τον τρόπο του στον πόλεμο της ανεξαρτησίας.
Όλος ο λαός, όλοι αυτοί που αποτελούσαν το γένος, είχαν δυο «δυνατά» κοινά χαρακτηριστικά, δυο ιστορικούς συνδετικούς κρίκους: την ορθόδοξη θρησκεία και τη γλώσσα.
Δυο αιώνες μετά η Ορθοδοξία, η Εκκλησία, η θρησκευτικότητα συνεχίζουν να είναι κυρίαρχα συστατικά της ελληνικής πολιτισμικότητας και της ελληνικής κοινωνίας (μια ιδιαιτερότητα στην σημερινό δυτικοευρωπαϊκό χώρο).
Το μεγαλείο του ΄21 ήταν ότι κατάφερε τελικά να συνενώσει αυτούς τους ετερόκλητους παράγοντες και σε πείσμα όλων, ακόμη και των ίδιων των συντελεστών του, να πετύχει και να δημιουργήσει κράτος. Και αυτό το κράτος στην πορεία δύο αιώνων να καλλιεργήσει και να «τυποποιήσει» την εθνική ταυτότητα και την εθνική συνείδηση.
Αυτή είναι η ουσία του ‘21 και αυτό θα όφειλε να είναι ένα από τα βασικά φίλτρα ερμηνείας του μεγάλου ιστορικού γεγονότος.
Η επανάσταση ήταν μια σύγκρουση για την κυριαρχία. Ο βασικός της στόχος ήταν η αποτίναξη του οθωμανικού ζυγούς σε μια όσο πιο ευρεία εδαφική περιοχή με εγκαθίδρυση εσωτερικής κυριαρχίας και επιζήτηση αναγνώρισης από την διεθνή κοινότητα.
…
Η ελληνική επανάσταση είχε πολλές ιδιαιτερότητες.
Ήταν η πρώτη μιας σειράς εξεγέρσεων στον ευρωπαϊκό χώρο για δημιουργία εθνών-κρατών.
Ήταν μία από τις σπάνιες επαναστάσεις που πέτυχε το βασικό στόχο της, που ήταν η δημιουργία ανεξάρτητου κράτους.
Ενώ «επηρεάστηκε» ιδεολογικά από το ευρωπαϊκό περιβάλλον -ιδέες Διαφωτισμού, Γαλλική Επανάσταση, Ναπολεόντιοι πόλεμοι- υιοθέτησε τελικά σαν κεντρικό της σύνθημα, «σήμα κατατεθέν», μόνο το πρώτο από τα τρία της Γαλλικής Επανάστασης (Ελευθερία -Ισότητα -Αδελφοσύνη).
«Ελευθερία η θάνατος».
Η ελευθερία ήταν επίσης το βασικό σύνθημα της Αμερικανικής Επανάστασης για την ανεξαρτησία, ενώ στην Γαλλική επανάσταση, που δεν ήταν μία επανάσταση ανεξαρτησίας, δέσποζε η ιδέα της ισότητας. Η Αμερικανική και η Ελληνική Επανάσταση είναι δυο γεγονότα με πολλές ομοιότητες, πολιτικής και ιδεολογικής φύσης. Είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι Αμερικανοί από την πρώτη στιγμή, ήταν από τους πρώτους ξένους που πήραν ξεκάθαρα το μέρος των επαναστατημένων Ελλήνων και τους βοήθησαν ποικιλοτρόπως.
…
Στο 21 δεν υπήρχαν μικροί και μεγάλοι πρωταγωνιστές.
Όσο αντίθετα και αν ήταν κάποια συμφέροντα, όσο αντίθετοι κι αν ήταν κάποιοι άνθρωποι, όσο μεγάλες κι αν ήταν οι αποκλίσεις καταγωγών, στόχων, χαρακτήρων, μορφωτικού επιπέδου, όλοι τελικά ήταν απαραίτητοι για το τελικό αποτέλεσμα.
- Κολοκοτρώνης- Μαυροκορδάτος
- Ανδρούτσος – Κωλέτης
- Παλαιών Πατρών Γερμανός -Παπαφλέσσας
- Καραϊσκάκης -Κουντουριώτης
- Πελοποννήσιοι -Ρουμελιώτες
- Μπάυρον, Υψηλάντης, Μαντώ Μαυρογένους,
- Δελληγιάννης, Μαυρομιχάλης ,Ζαΐμης,
Ο κλήρος, οι απλοί αγρότες, όλος ο λαός που πολέμησε, όλοι αυτοί οι τόσο αντίθετοι ανθρώπινοι χαρακτήρες, γεμάτοι πάθη, αδυναμίες, δολοπλοκίες, μικρότητες, εγωισμούς, ζήλιες, αλλά και ηρωισμούς, θυσίες και αυτοθυσίες, όλοι συνέβαλαν για την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης και όλοι ήταν απαραίτητοι.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στον Ιωάννη Καποδίστρια.
Η ιστορική διαδρομή ήταν ανοδική, θετική, πετυχημένη και παρ´ όλες τις αδυναμίες και ιδιαιτερότητας της ελληνικής πραγματικότητας η Ελλάδα 200 χρόνια μετά κατάφερε μέσα από συγκυρίες αλλά και συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές να βρίσκεται στο προνομιούχο πολιτιστικό, πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον της Ευρώπης και γενικότερα του Δυτικού κόσμου.
Και αυτό μπορεί να ιδωθεί και να ερμηνευτεί μόνο σαν επιτυχία.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Ευγένιος Ντελακρουά: Η σφαγή της Χίου (προσχέδιο)