Η αρχαία Ελλάδα ήταν από πολλές απόψεις μια βάναυση κοινωνία. Ήταν σχεδόν διαρκώς σε πόλεμο, η δουλεία ήταν ρουτίνα και οι γυναίκες μπορούσαν να περιμένουν μόνο μια χαμηλή θέση στην κοινωνία.
Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική έννοια στην οποία οι αρχαίοι Έλληνες ήταν πιο προηγμένοι από τις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες: τα εξελιγμένα πολιτικά τους συστήματα. Οι πολίτες της αρχαίας Αθήνας ανέπτυξαν ένα πολιτικό σύστημα που ήταν πιο πραγματικά δημοκρατικό από το σημερινό Ηνωμένο Βασίλειο ή τις ΗΠΑ.
Η σύγχρονη αντίληψή μας για τη δημοκρατία είναι στην πραγματικότητα μια υποβάθμιση της αρχικής ελληνικής έννοιας και έχει πολύ λίγα κοινά με αυτήν. Η σύγχρονη δημοκρατία είναι απλώς αντιπροσωπευτική, πράγμα που σημαίνει ότι εκλέγουμε αξιωματούχους για να λάβουν αποφάσεις για λογαριασμό μας, οι οποίοι γίνονται μέλη νομοθετικών σωμάτων όπως το βρετανικό κοινοβούλιο ή το αμερικανικό Κογκρέσο.
Οι αρχαίοι Έλληνες ασκούσαν την άμεση δημοκρατία. Ήταν κυριολεκτικά «λαϊκή εξουσία». Και έλαβαν μέτρα ειδικά για να εξασφαλίσουν ότι οι αδίστακτοι, ναρκισσιστές άνθρωποι δεν θα μπορούσαν να κυριαρχήσουν στην πολιτική.
Τα πρόσφατα πολιτικά γεγονότα δείχνουν ότι έχουμε πολλά να μάθουμε από τους Αθηναίους. Αναμφισβήτητα, ένα βασικό πρόβλημα στη σύγχρονη εποχή είναι ότι δεν είμαστε αρκετά αυστηροί όσον αφορά τους ανθρώπους που επιτρέπουμε να γίνουν πολιτικοί.
Υπάρχουν πολλές έρευνες που δείχνουν ότι τα άτομα με αρνητικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπως ο ναρκισσισμός, η σκληρότητα, ο αμοραλισμός ή η έλλειψη ενσυναίσθησης και συνείδησης, έλκονται από ρόλους υψηλού επιπέδου, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής.
Σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία, επομένως, οι άνθρωποι που προβάλλουν τους εαυτούς τους ως αντιπροσώπους περιλαμβάνουν ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων με διαταραγμένη προσωπικότητα – άτομα που ποθούν την εξουσία λόγω των κακόβουλων χαρακτηριστικών τους.
Και οι πιο άτακτες και μοχθηρές προσωπικότητες –οι πιο αδίστακτες και ανήθικες– τείνουν να ανεβαίνουν στις υψηλότερες θέσεις σε οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα και σε οποιαδήποτε κυβέρνηση. Αυτό είναι το φαινόμενο της «παθοκρατίας», το οποίο συζητώ εκτενώς στο νέο μου βιβλίο DisConnected .
Πολλοί Αμερικανοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας υποστήριξαν ότι ο Ντόναλντ Τραμπ έχει μια σοβαρή διαταραχή προσωπικότητας που τον έκανε ακατάλληλο για τον ρόλο του προέδρου. Αυτό περιελάμβανε την ανιψιά του προέδρου, Mary Trump – ειδικευμένη ψυχολόγο.
Μία από τις βασικές ανησυχίες ήταν η προφανής αποτυχία του να αναλάβει την ευθύνη για τις πράξεις ή τα λάθη του. Επί Τραμπ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έγινε ουσιαστικά πατροκρατία.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Μπόρις Τζόνσον έχει δείξει παρόμοια χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν η θλιβερή, ναρκισσιστική αντίδρασή στην έκθεση της Βουλής των Κοινοτήτων που βρήκε ότι είχε σκόπιμα παραπλανήσει το κοινοβούλιο σε πολλές περιπτώσεις ενώ ήταν στην εξουσία.
Ξανά και ξανά, ο Τζόνσον έχει δείξει αναμφισβήτητα μια αυταπατημένη ανικανότητα να παραδεχτεί τα λάθη ή να αναλάβει την ευθύνη για τις πράξεις του – μαζί με χαρακτηριστικά ανεντιμότητας και ευφυΐας – που είναι χαρακτηριστικά μιας προσωπικότητας «σκοτεινής τριάδας» .
Αρχαίες δημοκρατικές πρακτικές
Οι αρχαίοι Αθηναίοι γνώριζαν πολύ καλά τον κίνδυνο να αποκτήσουν εξουσία ακατάλληλες προσωπικότητες. Η τυπική τους μέθοδος επιλογής πολιτικών αξιωματούχων ήταν η ταξινόμηση – τυχαία επιλογή με κλήρωση. Αυτός ήταν ένας τρόπος διασφάλισης της εκπροσώπησης των απλών ανθρώπων στην κυβέρνηση και προστασίας από τη διαφθορά και τη δωροδοκία.
Οι Αθηναίοι γνώριζαν ότι αυτό σήμαινε κίνδυνος ανάθεσης ευθυνών σε ανίκανους ανθρώπους, αλλά μετριάζανε τον κίνδυνο διασφαλίζοντας ότι οι αποφάσεις λαμβάνονταν από ομάδες ή διοικητικά συμβούλια. Διαφορετικά μέλη της ομάδας θα αναλάμβαναν την ευθύνη για διαφορετικούς τομείς και θα λειτουργούσαν ως έλεγχος ο ένας στη συμπεριφορά του άλλου.
Η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν άμεση και με άλλους τρόπους. Πολιτικές αποφάσεις, όπως το αν θα γίνει πόλεμος, η εκλογή στρατιωτικών ηγετών ή ο διορισμός δικαστών, λαμβάνονταν σε μαζικές συνελεύσεις, όπου συγκεντρώνονταν χιλιάδες πολίτες.
Τουλάχιστον 6.000 πολίτες απαιτούνταν για την ψήφιση οποιασδήποτε νομοθεσίας. Οι πολίτες ψήφιζαν συνήθως ανασηκώνοντας τα χέρια –και μερικές φορές με πέτρες ή κομμάτια σπασμένων αγγείων– και οι αποφάσεις λαμβάνονταν με απλή πλειοψηφία.
Οι αρχαίοι Αθηναίοι άσκησαν επίσης ένα σύστημα οστρακισμού, που δεν διαφέρει από κάποιες ισότιμες ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών (οι οποίοι γνώριζαν επίσης τον κίνδυνο να κυριαρχήσουν τα αρσενικά με δύναμη στην ομάδα). Εξοστρακισμοί γίνονταν ετησίως, όταν ταραχοποιοί που απειλούσαν τη δημοκρατία προτάθηκαν για απέλαση.
Εάν ένας επαρκής αριθμός πολιτών ψήφιζε υπέρ, οι διαταράκτες θα εκδιώκονταν από την πόλη για δέκα χρόνια. Κατά μία έννοια, η απόφαση να αρνηθεί κανείς τη βουλευτική άδεια ενός πρώην μέλους του Τζόνσον μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή εξοστρακισμού για την προστασία από τη διαφθορική επιρροή του.
Επιστροφή στην άμεση δημοκρατία
Η ταξινόμηση εξακολουθεί να χρησιμοποιείται στις σύγχρονες δημοκρατίες, κυρίως στην υπηρεσία ενόρκων, αλλά αυτές οι αρχαίες δημοκρατικές αρχές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πολύ ευρύτερα για θετικά αποτελέσματα.
Στην πραγματικότητα, τα τελευταία χρόνια, πολλοί πολιτικοί στοχαστές έχουν συστήσει την αναβίωση της διαλογής στην κυβέρνηση. Το 2014, ο Αλεξάντερ Γκερέρο, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς, δημοσίευσε μια σημαντική εργασία που υποστηρίζει αυτό που ονόμασε «λοτοκρατία» ως εναλλακτική λύση στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
Σε αυτό το σύστημα, η διακυβέρνηση αναλαμβάνεται από συνελεύσεις «μονοθεματικών νομοθετικών σωμάτων» που επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα θέματα όπως η γεωργία ή η υγειονομική περίθαλψη. Τα μέλη των νομοθετικών σωμάτων επιλέγονται με κλήρωση και αποφασίζουν μετά από διαβούλευση με ειδικούς για το σχετικό θέμα.
Η πολιτική επιστήμονες Hélène Landemore έχει υποστηρίξει ένα παρόμοιο μοντέλο στο οποίο οι συνελεύσεις τυχαία επιλεγμένων πολιτών (που κυμαίνονται σε μέγεθος από 150 έως 1.000) λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις.
Το μοντέλο «ανοιχτής δημοκρατίας» του Landemore περιλαμβάνει επίσης δημοψηφίσματα και «βρόχους ανατροφοδότησης που προέρχονται από το πλήθος» (όταν μεγάλος αριθμός ανθρώπων συζητούν πολιτικές σε φόρουμ στο Διαδίκτυο και τα σχόλια διαβιβάζονται στους νομοθέτες).
Επιπλέον, ο πολιτικός φιλόσοφος John Burnheim έχει χρησιμοποιήσει τον όρο διάβημα για ένα πολιτικό σύστημα που αποτελείται από μικρές τυχαία επιλεγμένες «επιτροπές πολιτών» που συζητούν και αποφασίζουν δημόσιες πολιτικές.
Τέτοια μέτρα θα ήταν ένας τρόπος για να μειωθεί η πιθανότητα τα άτομα με διαταραχές προσωπικότητας να αποκτήσουν εξουσία, καθώς θα καθιστούσαν τις ηγετικές θέσεις λιγότερο ελκυστικές για αδίστακτους και ανήθικους ανθρώπους.
Η άμεση δημοκρατία σημαίνει λιγότερη ατομική εξουσία και περισσότερους ελέγχους και περιορισμούς στην ατομική εξουσία. Οι κυβερνήσεις και οι οργανισμοί γίνονται λιγότερο ιεραρχικοί, περισσότερο συνεργάσιμοι παρά ανταγωνιστικοί, βασισμένοι στην εταιρική σχέση και όχι στην εξουσία.
Αυτό σημαίνει λιγότερες ευκαιρίες για τα διαταραγμένα άτομα να ικανοποιήσουν την επιθυμία τους για κυριαρχία στην πολιτική σφαίρα. Τότε θα γίνουμε ελεύθεροι από την παθοκρατία και από όλο το χάος και τα δεινά που προκαλεί.
*Φωτογραφία εξωφύλλου: Οι απλοί Έλληνες ασκούσαν την εξουσία μέσω της άμεσης δημοκρατίας. Alamy/Met/Bot
By Steve Taylor
Πηγή: theconversation