Η ευγένεια είναι ένα χαρακτηριστικό στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου που μπορεί να εκτιμηθεί, μπορεί όμως και όχι. Κάποιες φορές η ευγένεια παρερμηνεύεται ως ψυχρότητα, ως αδυναμία, ως απουσία «τσαμπουκά». Και, αν και η ευγένεια εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους, φαίνεται περισσότερο στη γλώσσα ή στην απουσία αυτής.
Πόσες φορές σας έχει μιλήσει κάποιος με αγένεια στον δρόμο; Πόσες φορές έχετε πάει στο περίπτερο πρωί πρωί, καλημερίσατε, και η καλημέρα διαπέρασε το απλανές, σχεδόν διαφανές βλέμμα, και έφυγε όλο παράπονο από την πίσω πόρτα; Πόσες φορές κάποιος στο σούπερ μάρκετ σας πήρε με το έτσι θέλω τη σειρά στο ταμείο ή επιτακτικά σας ζήτησε να πάτε πιο γρήγορα;
«Προχώρα κοπέλα μου!»
Και προχωράω λοιπόν. Το να πεις σε ένα άτεκνο ζευγάρι «άντε καλέ, πότε θα κάνετε ένα παιδάκι;» είναι αγένεια, όπως και το να ακουμπήσεις την κοιλιά μιας εγκύου, χωρίς να στο επιτρέψει η ίδια. Γενικά το να μπαίνεις στην προσωπική ζώνη του άλλου χωρίς να υπάρχει η ανάλογη οικειότητα νοείται ως αγένεια. Το να μη προσφέρεις τη σειρά σου σε ηλικιωμένους, έγκυες ή γονείς με καρότσια είναι αγένεια. Το να παρκάρεις πάνω στη ράμπα είναι αγένεια. Το να μη λες «ευχαριστώ» είναι αγένεια. Το να βρέχει και να επιμένεις να μείνεις κάτω από το υπόστεγο ενώ κρατάς ομπρέλα όταν βλέπεις κάποιον άλλον που παλεύει να προστατευτεί από τη βροχή είναι επίσης αγένεια.
Θυμάμαι πριν χρόνια ήμουν στο Λονδίνο με τα δύο μου παιδιά, τον τότε οχτώ μηνών γιό μου και την δυόμιση χρονών κόρη μου. Και όπως περπατάμε στο πολύχρωμο Portobello Road του Notting Hill και απολαμβάνουμε την ωραία, καλοκαιρινή μας βόλτα αρχίζει να βρέχει. Και δε μιλάμε για καλοκαιρινή βροχούλα μιλάμε για βροχή ντόπια αγγλική με ΠΟΠ. Δεν έριχνε απλώς καρέκλες, έριχνε γάτες και σκύλους[1] που λένε και στα ξένα. Έχω αδιάβροχο για το καρότσι, έχω αδιάβροχο για το νήπιο, ΔΕΝ έχω όμως ομπρέλα για μένα. Και ξέρετε ε, στο Λονδίνο ΔΕΝ έχει υπόστεγα. Βρίσκομαι σε δρόμο με σπίτια ΜΟΝΟ και είμαι βρεγμένη μέχρι το κόκκαλο, τα πόδια μου κάνουν πλατς πλατς μέσα στο πέδιλο, η μάσκαρα στάζει και εγώ σκέφτομαι ότι έχω δέκα λεπτά περπάτημα ακόμα μέσα στη βροχή μέχρι να φτάσουμε στο σπίτι. Βρίσκω λοιπόν μια υποτυπώδη στέγη που εξέχει έξω από ένα παρκινγκ και πάω και χώνω το καρότσι με τον μικρό και την κόρη μου εκεί, λίγο να σκεφτώ τι μπορώ να κάνω. Ξαφνικά σταματάει ένα βανάκι μπροστά μου βγαίνει ένας νεαρός -deus ex machina στην κυριολεξία- και μας πλησιάζει, κρατώντας μια τεράστια ομπρέλα.
“This is for you” μου λέει δίνοντας μου την ομπρέλα. Ψελλίζοντας ένα ξαφνιασμένο thank you, τον ρωτάω πως θα του επιστρέψω την ομπρέλα. Και μου απαντάει.χαμογελώντας “oh, no, I don’t want it back. It’s yours darling” και επιστρέφει στο αυτοκίνητο του φωνάζοντας ένα “have a good one”, αφήνοντας εμένα, ορμώμενη από την χώρα του Ξένιου Δία, να αναρωτιέμαι αν στην Ελλάδα θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο.
Να σας απαντήσω ή την ξέρετε την απάντηση;
Νομίζω θα συμφωνήσετε ότι είναι δυσκολάκι. Γιατί μπορεί να μην υπάρχει ακριβής μετάφραση της ελληνικής λέξης «φιλότιμο» σε άλλες γλώσσες, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι το έχουμε ΟΛΟΙ μας στην Ελλάδα. Επίσης, μπορεί η ευγένεια να επηρεάζεται από κοινωνικές μεταβλητές και αυτό εξηγεί ως ένα βαθμό το περιστατικό που μόλις σας περιέγραψα και την χαμηλή πιθανότητα κάτι τέτοιο να συμβεί στην Ελλάδα. (πιο πολλές φορές μου έχουν κάνει παρατήρηση στον δρόμο: «που πας με τα μωρά μέσα στο κρύο κοπέλα μου;» Στην παιδίατρο τα πήγαινα, όμως δεν υπήρχε λόγος να δώσω αναφορά στον κάθε παντογνώστη/επικριτή των πάντων ).
Για να το πάω όμως εκεί που ήταν η αρχική μου σκέψη, η θεωρία της ευγένειας[2] στη γλώσσα μας, διέπεται από κάποιους βασικούς κανονές, οι οποίοι εχουν σαν στόχο να «σώσουν» το «πρόσωπό» μας αλλά και το «πρόσωπο» των συνομιλητών μας όταν επικοινωνούμε γλωσσικά. Πολλοί από αυτούς τους κανόνες είναι common sense (η οποία δεν είναι και πολύ common στις μέρες μας) και πραγματικά δεν απαιτούν ιδιαίτερη προσπάθεια. Και είναι πραγματικά παράδοξο το γεγονός ότι ενώ ζούμε σε μία περίοδο κοινωνικής και πολιτικής ορθότητας, που (θέλουμε να) χρησιμοποιούμε γλώσσα συμπεριληπτική, που προσέχουμε τι λέμε για να μην παρεξηγηθούμε, έχουμε γίνει λίγο λιγότερο ευγενικοί στις μικρές μας ιστορίες (στο κέντρο και τις συνοικίες, που λένε και οι Κατσιμιχαίοι) στις σύντομες, καθημερινές μας γλωσσικές συνευρέσεις με τους ανθρώπους γύρω μας. Θα μου πεις στην Ελλάδα είμαστε, είμαστε ζεστοί άνθρωποι, έξω καρδιά, μιλάμε ανοιχτά. Το δέχομαι. Μέχρι ενός σημείου όμως.
Σε αυτό ακριβώς το σημείο πρέπει να μοιραστώ άλλο ένα περιστατικό στο οποίο ήμουν μάρτυρας. Πριν καιρό λοιπόν ήμουν σε μία δημόσια υπηρεσία και περίμενα στην ουρά. Ήμουν η επόμενη και ο κύριος μπροστά μου προσπαθούσε να βρει μια ακρή με τον υπάλληλο της υπηρεσίας. Του ζητάει λοιπόν -ευγενικά- να τον βοηθήσει σε κάτι σχετικό με το taxis του. Και ο υπάλληλος του απαντάει.
«Άκου να σου πω. Αύριο είναι Σάββατο. Θα βάλεις ένα ουισκάκι, θα κάτσεις στον υπολογιστή και θα ψάξεις να το βρεις, δεν είναι δύσκολο.»
Over and out.
[1] Υπάρχει πολλή (παρά)φιλολογία γύρω από αυτή την έκφραση και δυσκολεύομαι να μην μοιραστώ ένα μέρος της. Η επικρατέστερη προέλευση του “it’s raining cats and dogs” έχει να κάνει με τα πολλά αδέσποτα ζώα στην Αγγλία του 16ου αιώνα, και την άσχημη κατάσταση των δρόμων. Όταν έβρεχε λοιπόν, πλημμύριζαν οι δρόμοι και τα καημένα τα ζώα πνίγονταν, καθώς οι αποχετεύσεις στους δρόμους δεν έκαναν και πολλή δουλειά, οπότε όταν σταματούσε η βροχή και οι άνθρωποι ξεμύτιζαν από τα σπίτια τους, έβλεπαν έναν δρόμο γεμάτο πεθαμένα ζώα. Μια άλλη ερμηνεία (απίθανη κατά τη γνώμη μου, όμως πολύ ευφάνταστη) είναι ότι πρόκειται για παραφθορά της ελληνικής φράσης «κατά δόξα» που θα πει αντίθετα με το τι μπορεί να πιστεύει κάποιος, απίστευτος δηλαδή. Μια ακόμα εξήγηση (έχει κι άλλες αλλά βγαίνουμε εκτός θέματος) είναι ότι τότε οι στέγες των σπιτιών ήταν τέτοιες ώστε όταν έβρεχε, τα ζώα που ενδεχομένως να ήταν στις στέγες, να έπεφταν μέσα στο σπίτι.
[2] https://www.studysmarter.co.uk/explanations/english/pragmatics/politeness-theory/
*Φωτογραφία εξωφύλλου: ifuckingwishh